Ρώμη: Συνομιλίες ΗΠΑ-ΙΡΑΝ για τα πυρηνικά υπό σενάρια ισραηλινού χτυπήματος

Σε μια συγκυρία όπου η Μέση Ανατολή σείεται από αναταράξεις, η επανεμφάνιση της διπλωματίας ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, έρχεται να προσθέσει έναν ακόμη κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα των περιφερειακών εξελίξεων. Την Πέμπτη, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Μπενιαμίν Νετανιάχου συνομίλησαν τηλεφωνικά για μια ενδεχόμενη συμφωνία με την Τεχεράνη, τη στιγμή που η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με ανησυχία τα σημάδια κλιμάκωσης ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν. Σύμφωνα με την εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου, Κάρολιν Λέβιτ, ο Τραμπ εμφανίστηκε «αισιόδοξος» ότι οι συνομιλίες με την Τεχεράνη βρίσκονται σε καλό δρόμο, ενώ υπογράμμισε πως στόχος του είναι η αποτροπή μιας στρατιωτικής σύγκρουσης μέσω της διπλωματίας.

Σπύρος Σιδέρης

Από την πλευρά του, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου επέμεινε στην ανάγκη να διασφαλιστεί πως το Ιράν δεν θα καταστεί ποτέ πυρηνική δύναμη.

Η επικοινωνία των δύο ηγετών πραγματοποιήθηκε λίγες ώρες αφότου ήρθαν στο φως αναφορές για επίθεση έξω από το Εβραϊκό Μουσείο της Ουάσινγκτον, όπου δολοφονήθηκαν δύο υπάλληλοι της ισραηλινής πρεσβείας. Το περιστατικό, που χαρακτηρίστηκε «τρομοκρατική ενέργεια» από την ισραηλινή πλευρά, ενέτεινε περαιτέρω τις ήδη τεταμένες σχέσεις Ισραήλ – Ιράν – ΗΠΑ.

Ένα νέο διπλωματικό παράθυρο ανοίγει στη Ρώμη

Στο μεταξύ, ο πέμπτος γύρος έμμεσων συνομιλιών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν έχει προγραμματιστεί για την Παρασκευή στη Ρώμη, με τη διαμεσολάβηση του Σουλτανάτου του Ομάν. Όπως ανακοίνωσε ο Υπουργός Εξωτερικών του Ομάν, Μπάντρ αλ-Μπουσάιντι, η επιλογή της ιταλικής πρωτεύουσας δεν είναι τυχαία, καθώς συμβολίζει τον «ουδέτερο έδαφος» όπου και οι δύο πλευρές αισθάνονται ασφαλείς να διαπραγματευτούν.

Η αμερικανική αντιπροσωπεία θα εκπροσωπηθεί από στενούς συνεργάτες του Τραμπ, όπως ο Στιβ Γουίτκοφ, πολιτικός σύμβουλος με επιρροή στον πρώην πρόεδρο, καθώς και ο Μάικλ Άντον, ειδικός στις τεχνικές πτυχές της πυρηνικής συμφωνίας.

Αντικείμενο της διαπραγμάτευσης είναι ο περιορισμός του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ειδικά στο ζήτημα του εμπλουτισμού ουρανίου, που αποτέλεσε και το βασικό σημείο σύγκρουσης στην προηγούμενη συμφωνία του 2015 (γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης – JCPOA).

Το ιστορικό των συνομιλιών – Από τη συμφωνία Ομπάμα στην αποχώρηση Τραμπ

Το JCPOA υπογράφηκε το 2015 από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν, με στόχο να περιορίσει δραστικά το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, επιτρέποντας μόνο χαμηλό βαθμό εμπλουτισμού και περιορισμένο απόθεμα ουρανίου. Σε αντάλλαγμα, ήρθησαν ορισμένες οικονομικές κυρώσεις που είχαν στραγγαλίσει την ιρανική οικονομία.

Ωστόσο, το 2018, ο τότε πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε μονομερώς τις ΗΠΑ από τη συμφωνία, θεωρώντας τη «ανεπαρκή» και «επικίνδυνη». Στη θέση της επιδίωξε μια νέα, πιο σκληρή συμφωνία, με ευρύτερο φάσμα θεμάτων: βαλλιστικοί πύραυλοι, τρομοκρατική δραστηριότητα και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πέντε χρόνια μετά, και ενώ η διπλωματία έχει παραμείνει σε αδιέξοδο, οι διεθνείς πιέσεις για επανεκκίνηση των συνομιλιών αυξάνονται. Η πρόσφατη έξαρση βίας στη Γάζα, αλλά και το ενδεχόμενο στρατιωτικής επιχείρησης του Ισραήλ εναντίον του Ιράν, επαναφέρουν την ανάγκη για πολιτική λύση.

Σενάρια πολέμου και αντιδράσεις από την Τεχεράνη

Την ίδια ώρα, ένα δημοσίευμα του CNN αποκάλυψε πως το Ισραήλ εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να επιτεθεί στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, ακόμη και ενόσω συνεχίζονται οι διπλωματικές επαφές. Η είδηση προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Τεχεράνης. Ο Ιρανός Υπουργός Εξωτερικών, Αμπάς Αρακτσί, προειδοποίησε ότι «το Ιράν θα θεωρήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες υπεύθυνες για οποιαδήποτε ισραηλινή επιθετική ενέργεια».

Ο ίδιος απηύθυνε έκκληση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) να παρέμβουν άμεσα για να αποτραπεί μια στρατιωτική ανάφλεξη που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ολόκληρη την περιοχή του Περσικού Κόλπου.

Το ζήτημα του εμπλουτισμού και το διπλωματικό αδιέξοδο

Η πιο κρίσιμη διαφωνία μεταξύ των δύο πλευρών παραμένει το επίπεδο εμπλουτισμού ουρανίου. Ενώ η συμφωνία του 2015 επέβαλε ανώτατο όριο εμπλουτισμού στο 3,67%, η Τεχεράνη πλέον δηλώνει ότι έχει φτάσει στο 60%, δηλώνοντας πως η χρήση είναι «ειρηνική». Ωστόσο, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ΙΑΕΑ, το αποθεματικό ουρανίου του Ιράν ξεπερνά πλέον τους 830 τόνους, γεγονός που εγείρει ανησυχίες στη Δύση.

Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, πάντως, εκτιμούν ότι το Ιράν «δεν έχει ξεκινήσει πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων», αλλά έχει «αναλάβει δραστηριότητες που θα του επέτρεπαν να το κάνει, αν το αποφασίσει».

Ο Στιβ Γουίτκοφ, εκ μέρους της αμερικανικής αντιπροσωπείας, υπογράμμισε την ανάγκη για πλήρη παύση του εμπλουτισμού, ώστε να διασφαλιστεί πως το Ιράν δεν μπορεί να εξελιχθεί σε πυρηνική δύναμη «στο κατώφλι της επιτυχίας».

Η στάση του Ρούμπιο και οι “κόκκινες γραμμές” των ΗΠΑ

Ο Μάρκο Ρούμπιο, υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Τραμπ, στην πρόσφατη κατάθεσή του στο Κογκρέσο, υποστήριξε σθεναρά ότι «το Ιράν δεν πρέπει να διατηρεί καμία ικανότητα εμπλουτισμού ουρανίου». Δήλωσε ότι «ακόμα κι αν υπάρξει συμφωνία, οι κυρώσεις για το βαλλιστικό πρόγραμμα και την τρομοκρατική δράση θα παραμείνουν σε ισχύ».

Παράλληλα, αποκάλυψε ότι οι ΗΠΑ παρακολουθούν στενά τις κινητικότητες του ισραηλινού στρατού, ενώ άφησε να εννοηθεί ότι ο Λευκός Οίκος δεν αποκλείει “πράσινο φως” σε ισραηλινή επίθεση εάν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν.

Η διεθνής κοινότητα σε ετοιμότητα – Ρόλος Ε.Ε. και Ρωσίας

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, διά της Ύπατης Εκπροσώπου Εξωτερικών Υποθέσεων Κάγια Κάλλας, δήλωσε ότι παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και είναι «έτοιμη να διαδραματίσει ρόλο διαμεσολαβητή». Αντίστοιχα, η Ρωσία –παραδοσιακός εταίρος της Τεχεράνης– εκφράζει στήριξη στην επανεκκίνηση των συνομιλιών, αλλά καταδικάζει κάθε στρατιωτική απειλή «ως αντίθετη με το διεθνές δίκαιο».

Η διεθνής κοινότητα, αν και διχασμένη στους στόχους και τις προσεγγίσεις, φαίνεται να συγκλίνει στην ανάγκη να αποτραπεί μια νέα πολεμική αναμέτρηση στη Μέση Ανατολή, η οποία θα είχε ανυπολόγιστες συνέπειες για την ενεργειακή σταθερότητα, το διεθνές εμπόριο και τη στρατηγική ισορροπία.

Η επόμενη μέρα

Με τις συνομιλίες στη Ρώμη να αποτελούν το νέο ορόσημο, το ερώτημα που παραμένει είναι εάν οι ΗΠΑ και το Ιράν θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τις πολιτικές και τεχνικές αγκυλώσεις του παρελθόντος και να συμφωνήσουν σε ένα νέο πλαίσιο αποτροπής. Την ίδια στιγμή, η απειλή στρατιωτικής εμπλοκής στέκει σαν «δαμόκλειος σπάθη» πάνω από τις διπλωματικές διεργασίες.

Η γεωπολιτική σκακιέρα της Μέσης Ανατολής είναι πιο ρευστή από ποτέ. Και η ιστορία έχει δείξει ότι σε τέτοιες στιγμές, μια μικρή σπίθα αρκεί για να ανάψει μεγάλη φωτιά.