“First Steps”: Διαχείριση DNA νεογνών-Θύελλα και απάντηση Γεωργιάδη στα περί “κρυφής” συμφωνίας με αμερικανικές εταιρείες

Σφοδρή αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει μεταξύ του υπουργού Υγείας, Άδωνι Γεωργιάδη, και κομμάτων της αντιπολίτευσης, καθώς και ιατρικών φορέων, αναφορικά με τη διαχείριση του DNA νεογνών από ιδιωτικές εταιρείες. Οι αποκαλύψεις της «Εφημερίδας των Συντακτών» και των Reporters United για μια «εν κρυπτώ» σύμβαση που φέρεται να υπέγραψε ο υπουργός με δύο αμερικανικές εταιρείες, τις “RealGenics” και “Beginnings”, έχουν φέρει το ζήτημα στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου, εγείροντας σοβαρά ερωτήματα βιοηθικής, διαφάνειας και προστασίας προσωπικών δεδομένων.

Οι κατηγορίες της αντιπολίτευσης και των ιατρικών φορέων

ΣΥΡΙΖΑ, ΟΕΝΓΕ, ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ έχουν εκφράσει έντονη ανησυχία και έχουν ζητήσει άμεσες απαντήσεις από τον υπουργό.

Ο ΣΥΡΙΖΑ σε ανακοίνωσή του έκανε λόγο για «σκάνδαλο που εγείρει πολύ σοβαρά ζητήματα βιοηθικής, διαφάνειας αλλά και προστασίας των προσωπικών δεδομένων». Το κόμμα κάλεσε τον Άδωνι Γεωργιάδη να «σταματήσει να κρύβεται» και να προχωρήσει σε άμεση ενημέρωση και ακύρωση της σύμβασης. Επισήμανε επίσης την κάθετη αντίδραση της επιστημονικής κοινότητας ως προς τη διαχείριση ευαίσθητων δεδομένων από ιδιωτικές εταιρείες και την επιστημονική μεθοδολογία που ακολουθείται. Ο ΣΥΡΙΖΑ τόνισε πως η σύμβαση φέρεται να μην αναρτήθηκε στη «Διαύγεια» και παρέμεινε κρυφή ακόμη και από το υπουργικό συμβούλιο και τον πρωθυπουργό.

ΟΕΝΓΕ: «Απαράδεκτη ενέργεια – Εμπορευματοποίηση δεδομένων»

Η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδος (ΟΕΝΓΕ) εξέφρασε την «κατηγορηματική αντίθεση στην απαράδεκτη ενέργεια της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Υγείας».

Οι νοσοκομειακοί γιατροί καταγγέλλουν ότι το πρόγραμμα γενωμικής χαρτογράφησης “FirstSteps”, το οποίο χρησιμοποιεί μια γενετική μέθοδο που καταγράφει ολόκληρο το DNA, βρίσκεται ακόμη σε ερευνητικό στάδιο και δεν έχει λάβει έγκριση από αρμόδιες διεθνείς επιτροπές λόγω σοβαρών βιοηθικών διλημμάτων.

Η ΟΕΝΓΕ υπογραμμίζει πως «σε συνθήκες που η έρευνα διεξάγεται με κριτήριο το κέρδος, τα δεδομένα για το νεογνό γίνονται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και κατάχρησης». Απαιτεί την άμεση ακύρωση της σύμβασης, τονίζοντας πως η εκχώρηση DNA και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων σε ιδιωτικές αμερικανικές εταιρείες δεν έχει καμία σχέση με την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση ασθενειών.

ΠΑΣΟΚ: «Εύλογες ανησυχίες – Δημόσιος έλεγχος»

Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Ιωάννης Τσίμαρης, είχε ήδη φέρει το θέμα στη Βουλή, επισημαίνοντας τις «εύλογες ανησυχίες καθώς επιχειρείται το όλο πρόγραμμα να μείνει κρυφό».

Τόνισε ότι η αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων γονιδιωματικού ελέγχου, όταν γίνει επιστημονικά αποδεκτή, θα πρέπει να γίνει με σαφείς κανόνες και πρωτόκολλα, μετά από ανοιχτή δημόσια συζήτηση και διαβούλευση, και με διαδικασίες υπό πλήρη δημόσιο έλεγχο.

ΚΚΕ: «Εμπορευματοποίηση των γενωμικών δεδομένων»

Το ΚΚΕ, με ερώτησή του στην Κομισιόν, έχει ήδη θέσει το ζήτημα στην Ευρωβουλή, καταγράφοντας τις σοβαρές ανησυχίες.

Η ευρωομάδα του ΚΚΕ ρωτά πώς τοποθετείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο γεγονός ότι τα γενωμικά δεδομένα νεογνών θα χρησιμοποιηθούν ως εμπόρευμα, υλοποιώντας τους επικίνδυνους κανονισμούς της ΕΕ, με κριτήριο το κέρδος των ομίλων, διακυβεύοντας την ασφάλειά τους.

Επιπλέον, θέτει το ζήτημα της εμπορευματοποίησης του γονιδιώματος με τεράστια κέρδη για τους ομίλους, την ίδια στιγμή που οι οικογένειες αναγκάζονται να καταβάλλουν υπέρογκα ποσά για εξετάσεις και θεραπείες. Το ΚΚΕ καταγγέλλει την παράδοση του DNA των νεογνών σε ιδιωτικούς κολοσσούς, τονίζοντας ότι επιστημονικοί φορείς όπως η Ελληνική Εταιρεία Γενετικής, η Ελληνική Νεογνολογική Εταιρεία και το Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού έχουν εκφράσει την αντίρρησή τους. Υπογραμμίζει δε ότι ο αναγκαίος προληπτικός έλεγχος των νεογνών θα έπρεπε να γίνεται δωρεάν και όχι να αποτελεί πεδίο κερδοφορίας.

Η απάντηση του υπουργού Υγείας, Άδωνι Γεωργιάδη

Ο υπουργός Υγείας, Άδωνις Γεωργιάδης, σε απάντησή του προς τον ΣΥΡΙΖΑ, διέψευσε τις κατηγορίες περί «κρυφής» σύμβασης και σκανδάλου, εξηγώντας –από την πλευρά του– τα περιστατικά.

Το πιλοτικό πρόγραμμα «First Steps»

Ο κ. Γεωργιάδης υποστήριξε ότι οι καταγγελίες είναι «ανυπόστατες». Εξήγησε ότι το ζήτημα αφορά το πιλοτικό πρόγραμμα «First Steps», το οποίο ξεκίνησε εντός του 2023, πριν αναλάβει ο ίδιος υπουργός Υγείας. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, 400 νεογέννητα βρέφη εξετάστηκαν δωρεάν για 500 γενετικές ασθένειες σε νοσοκομεία της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Λάρισας.

Η «προγραμματική σύμβαση» και η Επιτροπή Παρακολούθησης

Ο υπουργός ανέφερε πως, μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, η επιστημονική ομάδα του προγράμματος παρουσίασε τα πρώτα αποτελέσματα και πρότεινε την υπογραφή μιας  προγραμματικής σύμβασης. Αυτή η σύμβαση, την οποία υπέγραψε στις 12 Ιουνίου 2024, έχει σκοπό τη συνολική εξέταση αριθμού νεογνών στην Ελλάδα για 500 σπάνιες γενετικές ασθένειες.

Ο κ. Γεωργιάδης διευκρίνισε ότι η προγραμματική σύμβαση «δεν συνιστά, βεβαίως, νομικά δεσμευτικό κείμενο, με αγώγιμες αξιώσεις για την κάθε πλευρά, ούτε πράξη αναρτητέα στη «Διαύγεια» ιδίως διότι δεν έχει οικονομικό αντικείμενο, και για τον λόγο αυτό δεν αναρτήθηκε στη «Διαύγεια»».

Με τη σύμβαση αυτή, όπως είπε, συμφωνήθηκε η δημιουργία μιας ομάδας παρακολούθησης έργου, στην οποία συμμετέχουν διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί και ιατροί, όπως ο Δημήτρης Θάνος, ο Κωνσταντίνος Σιμόπουλος, ο Αλέξανδρος Δαπόντε και ο Θεοκλής Ζαούτης.

Ο σκοπός αυτής της ομάδας είναι να προτείνει στο Υπουργείο Υγείας το πλαίσιο και τη διαδικασία για την επέκταση του πιλοτικού προγράμματος σε επαρκή αριθμό βρεφών, ώστε να προσδιοριστούν τα σπάνια νοσήματα που εντοπίζονται στον πληθυσμό της χώρας. Αυτό, σύμφωνα με τον υπουργό, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Σπάνια Νοσήματα.

Διαφωνίες και προστασία δεδομένων

Ο Άδωνις Γεωργιάδης παραδέχτηκε ότι προέκυψαν διαφωνίες από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, το οποίο δεν συμφωνούσε με την προοπτική υλοποίησης του γενετικού νεογνικού ελέγχου από την ομάδα «First Steps», παρόλο που δήλωσε ότι δεν έχει την τεχνική δυνατότητα να το πράξει σήμερα.

Επίσης, τόνισε ότι η Επιτροπή έχει συνεδριάσει μόνο μία φορά και δεν έχει καταλήξει σε σχέδιο, ούτε έχει ξεκινήσει η συλλογή δειγμάτων, ούτε έχει υπογραφεί η τελική σύμβαση.

Επεσήμανε δε ότι η διαδικασία ξεκίνησε ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2023 υπό την εποπτεία του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων (DPO) του υπουργείου Υγείας, Δημήτρη Ζωγραφόπουλου, ο οποίος έχει θέσει προϋποθέσεις για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (ιδίως αυτή της ψευδωνυμοποίησης). Επιπλέον, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικών Δεδομένων ενημερώνεται για τη διαδικασία. Εφόσον η Επιτροπή Παρακολούθησης κατέληγε σε συμπέρασμα, αυτό θα κατατίθετο στην Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής για έγκριση ή παρατηρήσεις, πριν το πρόγραμμα ξεκινήσει. «Εάν δεν υπάρξει συμφωνία, το πρόγραμμα πολύ απλά δεν ξεκινάει», υπογράμμισε ο υπουργός.

Το μέλλον της ιατρικής και οι ανθρώπινες ζωές

Κλείνοντας την απάντησή του, ο κ. Γεωργιάδης υπογράμμισε τη σημασία του γενετικού ελέγχου ως «σημείο της τεχνολογικής αιχμής των μεγαλύτερων χωρών του πλανήτη» και «σίγουρα το μέλλον της Ιατρικής». Εξέφρασε τη φιλοδοξία του να συμβάλει στο να γίνει η Ελλάδα πρωτοπόρος σε αυτόν τον τομέα, καθώς «μέσω αυτής της νέας τεχνολογίας, μπορούμε να σώσουμε χιλιάδες ανθρώπινες ζωές». Καταλήγοντας, δήλωσε πως «τα πολιτικά παιχνίδια πρέπει να υποχωρούν μπροστά στις ανθρώπινες ζωές».

Ως προς την ενημέρωση του Υπουργικού Συμβουλίου, σημείωσε ότι δεν έχει νόημα για προγραμματικές συμβάσεις χωρίς οικονομικό αντικείμενο που δεν έχουν καν ξεκινήσει.

Προς το παρόν, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό, με την αντιπαράθεση να αναμένεται να συνεχιστεί, καθώς εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα για το μέλλον της ιατρικής έρευνας, την προστασία των προσωπικών δεδομένων και τον ρόλο του κράτους στη διαχείριση ευαίσθητων επιστημονικών ζητημάτων. Ποιο θα είναι το επόμενο βήμα σε αυτή την κρίσιμη συζήτηση αναμένεται με ενδιαφέρον και το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται να μείνει «εν κρυπτώ».