Ανάλυση: ΗΠΑ και Ιράν σε κρίσιμο σταυροδρόμι συνομιλιών για τα πυρηνικά

Σε μια περίοδο που η διεθνής προσοχή είναι στραμμένη στις εξελίξεις της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης, ένα άλλο μέτωπο διαπραγματεύσεων στη Μέση Ανατολή έρχεται στο προσκήνιο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν ολοκλήρωσαν έναν τέταρτο γύρο συνομιλιών για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, ο οποίος χαρακτηρίστηκε από αμφίδρομο σκεπτικισμό, αλλά και προσεκτική αισιοδοξία. Το παρασκήνιο των διαπραγματεύσεων αποκαλύπτει τις βαθιές διαφορές, τις στρατηγικές κόκκινες γραμμές και τη λεπτή ισορροπία που επιχειρείται μέσω της μεσολάβησης του Ομάν.

Σπύρος Σιδέρης

Ο εκπρόσωπος του ιρανικού ΥΠΕΞ Εσμαΐλ Μπαγκαΐ δήλωσε ότι οι συνομιλίες ήταν «δύσκολες αλλά χρήσιμες για την καλύτερη κατανόηση των θέσεων των δύο πλευρών». Από αμερικανικής πλευράς, ανώτατος αξιωματούχος χαρακτήρισε τον γύρο «ενθαρρυντικό» και επιβεβαίωσε ότι προγραμματίζεται πέμπτος γύρος.

Οι συνομιλίες διεξήχθησαν στην πόλη Μουσκάτ υπό τη διαμεσολάβηση του υπουργού Εξωτερικών του Ομάν Μπάντρ αλ-Μπουσαΐντι, ο οποίος ανέφερε ότι υπήρξαν «χρήσιμες και καινοτόμες ιδέες» και ότι «αντικατοπτρίζεται κοινή επιθυμία για συμφωνία». Ο επόμενος γύρος θα καθοριστεί έπειτα από διαβουλεύσεις με τις πολιτικές ηγεσίες.

Ο Αμπάς Αρακτσί, επικεφαλής της ιρανικής διαπραγματευτικής ομάδας, επισήμανε ότι οι συνομιλίες «επικεντρώθηκαν περισσότερο στα σημεία που έχουν μείνει πίσω» και ότι η απόσταση στις θέσεις των δύο πλευρών μειώθηκε, χωρίς όμως να υπάρξει επί της ουσίας υπέρβαση των δομικών διαφορών. «Ο εμπλουτισμός ουρανίου είναι αδιαπραγμάτευτος», επανέλαβε χαρακτηριστικά.

Από την πλευρά των ΗΠΑ, ο ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ ανέφερε ότι «τα τεχνικά ζητήματα πρέπει να προχωρήσουν περαιτέρω» και τόνισε ότι «η Ουάσινγκτον παραμένει δεσμευμένη στην αποτροπή ενός οπλοποιημένου πυρηνικού προγράμματος στο Ιράν».

Την ίδια στιγμή, οι διαβουλεύσεις επηρεάζονται από το γεγονός ότι στον Λευκό Οίκο βρίσκεται πλέον ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είχε αποχωρήσει το 2018 από τη συμφωνία του 2015 και τώρα επαναφέρει τη στρατηγική της “μέγιστης πίεσης”.

Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, θέτει ως προϋπόθεση την πλήρη άρση των κυρώσεων και απαιτεί εγγυήσεις ότι η Ουάσινγκτον δεν θα αποσυρθεί εκ νέου από μια ενδεχόμενη νέα συμφωνία. Παράλληλα, αποκλείει εντελώς διαπραγματεύσεις για το βαλλιστικό της πρόγραμμα ή παραδόσεις αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου.

• Η αντίδραση του Ισραήλ είναι, όπως αναμενόταν, έντονα αρνητική. Ο Ισραηλινός ΥΠΕΞ Γκίντεον Σάαρ χαρακτήρισε το Ιράν «την πιο επικίνδυνη χώρα στον κόσμο» και επέμεινε πως «ένα τέτοιο καθεστώς δεν πρέπει να αποκτήσει το πιο επικίνδυνο όπλο».

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις – Γαλλία, Γερμανία και Βρετανία – απειλούν με ενεργοποίηση του μηχανισμού Snapback για την εκ νέου επιβολή κυρώσεων. Ωστόσο, ο Αρακτσί, μέσω άρθρου του στη Le Point, προειδοποίησε ότι μια τέτοια προσέγγιση θα οδηγήσει σε «μη αναστρέψιμη κλιμάκωση» και θα ακυρώσει κάθε πιθανότητα ευρωπαϊκής διαμεσολάβησης.

Η συγκυρία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Οι συνομιλίες Ιράν – ΗΠΑ διεξάγονται ενώ η διεθνής διπλωματία βρίσκεται σε ένταση λόγω της συνεχιζόμενης πολεμικής κρίσης στην Ουκρανία και της επιθυμίας των ΗΠΑ να ανοίξουν ένα δίαυλο με την Τεχεράνη ενόψει της επίσκεψης Τραμπ στη Μέση Ανατολή.

Σε αυτή την εξίσωση, η Τουρκία εμφανίζεται πρόθυμη να επαναλάβει τον ρόλο του ουδέτερου διαμεσολαβητή, προσφέροντας πλατφόρμα και για τις ρωσο-ουκρανικές συνομιλίες, αλλά και για παράλληλες επαφές των ΗΠΑ στην περιοχή.

Αν και η πρόοδος που σημειώθηκε στον τέταρτο γύρο δεν είναι ριζική, εντούτοις πρόκειται για ένα βήμα διατήρησης της δυναμικής του διαλόγου. Το Ιράν φαίνεται αποφασισμένο να επιμείνει στις πυρηνικές του κόκκινες γραμμές, ζητώντας όμως ταυτόχρονα σοβαρές διπλωματικές εγγυήσεις, ενώ οι ΗΠΑ προσπαθούν να επιβάλουν μια νέα συμφωνία με αυστηρότερους όρους.

Ο πέμπτος γύρος συνομιλιών, ο οποίος αναμένεται εντός της επόμενης εβδομάδας, θα κρίνει πολλά: από την πορεία των περιφερειακών συμμαχιών, μέχρι την ικανότητα της διεθνούς κοινότητας να αποτρέψει μια νέα μεγάλη κρίση μη διάδοσης πυρηνικών όπλων.