Ευρωπαϊκή Ένωση: Kρίσιμες καμπές του 2025-Λιγότερο ενωμένη απ’ όσο διακηρύσσει, πιο εύθραυστη απ’ όσο παραδέχεται

Το 2025 καταγράφηκε ως μια χρονιά κατά την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση μίλησε περισσότερο από ποτέ για ενότητα, στρατηγική αυτονομία και ανθεκτικότητα, αλλά ταυτόχρονα αποκάλυψε με μεγαλύτερη ένταση τις εσωτερικές της αντιφάσεις. Πίσω από τις επίσημες διακηρύξεις των Βρυξελλών, αναδύθηκε μια Ένωση που δυσκολεύεται να συγκεράσει γεωπολιτικές φιλοδοξίες με κοινωνικές αντοχές, κοινές αποφάσεις με εθνικά συμφέροντα και εξωτερική πολιτική με εσωτερική νομιμοποίηση. Από το ουκρανικό μέτωπο και την άμυνα έως την αγροτική πολιτική, τις κοινωνικές περικοπές και τη διεύρυνση, το 2025 λειτούργησε ως έτος καμπής – όχι απαραίτητα προς την κατεύθυνση που επαγγέλλεται η ευρωπαϊκή ηγεσία.

Η πιο ορατή μετατόπιση σημειώθηκε στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενίσχυσε τις κοινές προμήθειες οπλικών συστημάτων και αποδέχθηκε αυξημένους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς, με χώρες όπως η Γερμανία και η Πολωνία να αναθεωρούν θεμελιωδώς τα αμυντικά τους δόγματα. Ωστόσο, η εξάρτηση από το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες παρέμεινε δομική. Η συζήτηση περί «ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας» προσέκρουσε στις διαφορετικές απειλές που αντιλαμβάνονται τα κράτη-μέλη: για την Ανατολική Ευρώπη προτεραιότητα παραμένει η Ρωσία, ενώ για τον Νότο κυριαρχούν η Μεσόγειος, η μετανάστευση και η ενεργειακή ασφάλεια.

Το ουκρανικό ζήτημα αποτέλεσε τη μεγαλύτερη δοκιμασία συνοχής. Το 2025 η ΕΕ ενέκρινε νέο χρηματοδοτικό πακέτο ύψους περίπου 90 δισ. ευρώ για τη στήριξη της Ουκρανίας, σε μια συγκυρία όπου πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες βίωναν ακρίβεια, δημοσιονομική πίεση και συρρίκνωση κοινωνικών παροχών. Η απόφαση αυτή δεν πέρασε χωρίς αντιδράσεις. Η Ουγγαρία, η Σλοβακία και, σε πιο ήπιο τόνο, η Τσεχία εξέφρασαν ανοιχτά ή έμμεσα επιφυλάξεις, αμφισβητώντας το κόστος και τη διάρκεια της ευρωπαϊκής εμπλοκής. Η «ενιαία γραμμή» διατηρήθηκε θεσμικά, αλλά πολιτικά άρχισε να εμφανίζει εμφανείς ρωγμές.

• Στο οικονομικό πεδίο, το 2025 ανέδειξε την ασυμμετρία των ευρωπαϊκών επιλογών. Ενώ οι δημοσιονομικοί κανόνες χαλάρωσαν για δαπάνες σε άμυνα και ενέργεια, η ίδια ευελιξία δεν επεκτάθηκε στις κοινωνικές πολιτικές. Σε χώρες του Νότου, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, οι περικοπές σε υγεία, παιδεία και κοινωνική πρόνοια παρουσιάστηκαν ως «αναγκαίες προσαρμογές», ενισχύοντας την αίσθηση ότι η Ευρώπη επενδύει στη γεωπολιτική της εικόνα, αλλά όχι στην κοινωνική της συνοχή.

Η αγροτική πολιτική εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο εκρηκτικά μέτωπα της χρονιάς. Το 2025 μαζικές αγροτικές διαδηλώσεις ξέσπασαν, εκτός από την Ελλάδα, στη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και τη νότια Ευρώπη, με κεντρικό αίτημα την προστασία του εισοδήματος και την επιβίωση της ευρωπαϊκής υπαίθρου. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε και η συμφωνία Mercosur, η οποία αντιμετωπίστηκε από τους αγρότες ως απειλή αθέμιτου ανταγωνισμού από εισαγόμενα προϊόντα με χαμηλότερα περιβαλλοντικά και εργασιακά πρότυπα. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική βρέθηκε στο στόχαστρο ως σύμβολο μιας Ευρώπης που ζητά πράσινη μετάβαση χωρίς να εξασφαλίζει δίκαιη προσαρμογή.

Στο μεταναστευτικό, το 2025 επιβεβαίωσε τη στροφή προς την αποτροπή. Οι συμφωνίες με τρίτες χώρες για την «φιλοξενία» μεταναστών και η ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων προχώρησαν, αλλά η εσωτερική αλληλεγγύη παρέμεινε αποσπασματική. Χώρες πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, συνέχισαν να σηκώνουν δυσανάλογο βάρος, ενώ τα κράτη του Βορρά διατήρησαν επιφυλάξεις για έναν μόνιμο μηχανισμό κατανομής.

• Παράλληλα, η άνοδος ευρωσκεπτικιστικών και εθνικιστικών δυνάμεων επηρέασε άμεσα τη λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών. Το 2025 κατέστη σαφές ότι η αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν προέρχεται μόνο από κυβερνήσεις, αλλά από κοινωνίες που αισθάνονται ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται μακριά από τις πραγματικές τους ανάγκες.

Η διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια παρέμεινε στρατηγικός στόχος χωρίς σαφή χρονοδιαγράμματα, ενισχύοντας την αίσθηση αναξιοπιστίας της ΕΕ ως γεωπολιτικού παράγοντα. Στο πεδίο της τεχνολογίας, η Ένωση συνέχισε να παράγει κανόνες και ρυθμίσεις, αλλά υστερεί σε καινοτομία σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα.

Συνολικά, το 2025 αποκάλυψε μια Ευρωπαϊκή Ένωση λιγότερο ενωμένη απ’ όσο διακηρύσσει και πιο εύθραυστη απ’ όσο παραδέχεται. Οι ρωγμές στην εξωτερική πολιτική, οι κοινωνικές πιέσεις και οι αγροτικές αντιδράσεις δεν είναι μεμονωμένα επεισόδια, αλλά ενδείξεις μιας βαθύτερης κρίσης προσανατολισμού. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν η ΕΕ θα συνεχίσει να υπάρχει, αλλά αν μπορεί να μετατραπεί από ένωση διαχειριστικών συμβιβασμών σε ένωση πολιτικής και κοινωνικής συνοχής.