Το “φάντασμα” του Αιγαίου: Η σπάνια φώκια που ζει στις σκιές και η απειλή του ανεξέλεγκτου τουρισμού

Ένα σπάνιο και σχεδόν μυθικό θέαμα αντίκρισε ζευγάρι ερευνητών στις ελληνικές θάλασσες, όταν μέσα στο ημίφως διέκρινε ένα ογκώδες σχήμα να κινείται αθόρυβα. Δεν επρόκειτο για ψευδαίσθηση, αλλά για μία Μεσογειακή φώκια Monachus monachus, ένα από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά στον πλανήτη.

Με μήκος περίπου 2,8 μέτρα και βάρος που ξεπερνά τα 300 κιλά, το εντυπωσιακό ζώο εντοπίστηκε βαθιά σε θαλάσσια σπηλιά στις βόρειες Σποράδες, επιβεβαιώνοντας ότι τα ελληνικά νερά παραμένουν καταφύγιο για ένα είδος που βρίσκεται στο όριο της εξαφάνισης.

Το «Πιπέρι», ένα άβατο για τον άνθρωπο και σωσίβιο για τις φώκιες

Η συνάντηση σημειώθηκε στην περιοχή «Πιπέρι», ένα ακατοίκητο νησί του Δήμου Αλοννήσου, το οποίο αποτελεί τμήμα της μεγαλύτερης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής της Ελλάδας και έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους αναπαραγωγής της μεσογειακής φώκιας.

Η πρόσβαση είναι εξαιρετικά περιορισμένη: μόνο ερευνητές επιτρέπεται να προσεγγίσουν σε ακτίνα τριών ναυτικών μιλίων, κατόπιν άδειας της Υπηρεσίας Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής.

Οι φώκιες Monachus monachus συγκαταλέγονται στα πλέον απειλούμενα είδη παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν μόλις 1.000 άτομα, εκ των οποίων περίπου 500 ζουν στην Ελλάδα, γεγονός που καθιστά τη χώρα μας παγκόσμιο προπύργιο επιβίωσης του είδους.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τις φώκιες υπό την προστασία του Ποσειδώνα και του Απόλλωνα, αποδίδοντάς τους μια ξεχωριστή θέση στον πολιτισμό και τη μυθολογία.

Από το κυνήγι στην ανθρώπινη όχληση

Οι φώκιες μοναχοί κυνηγήθηκαν επί χιλιάδες χρόνια στη Μεσόγειο για το δέρμα, το κρέας και το λίπος τους. Αν και αυτή η απειλή έχει περιοριστεί στην Ελλάδα, άλλοι κίνδυνοι παραμένουν έντονοι: εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία, μείωση τροφής, ρύπανση και απώλεια οικοτόπων, όπως επισημαίνει ο Guardian.

Όταν ο τουρισμός γίνεται απειλή

Όπως υπογραμμίζει η βρετανική εφημερίδα, η ραγδαία ανάπτυξη της θαλάσσιας αναψυχής στην Ελλάδα δημιουργεί πλέον σοβαρό πρόβλημα. Ο ανεξέλεγκτος τουρισμός, με σκάφη, ημερήσιες εκδρομές και ιδιωτικά γιοτ, διαταράσσει ένα είδος εξαιρετικά ευαίσθητο στην ανθρώπινη παρουσία.

Το καλοκαίρι ξεκίνησαν πρωτοβουλίες για την αναστροφή αυτής της τάσης, όπως η Seal Greece, μια εθνική εκστρατεία ενημέρωσης, ενώ η νησίδα Formicula στο Ιόνιο τέθηκε υπό αυστηρή ζώνη απαγόρευσης 200 μέτρων ενόψει της τουριστικής περιόδου.

Τον Οκτώβριο, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επιβεβαίωσε ότι η χώρα θα προχωρήσει στη δημιουργία δύο μεγάλης κλίμακας Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν «σανίδα σωτηρίας» για το είδος.

«Το γεγονός ότι αισθάνονται ασφαλείς είναι καλό σημάδι»

Στα νερά γύρω από το Πιπέρι, ο Άγγελος Αργυρίου, ανεξάρτητος φύλακας και θαλάσσιος βιολόγος, επισημαίνει: «Συχνά βλέπουμε τις φώκιες να ξεκουράζονται σε αυτήν την παραλία. Το γεγονός ότι αισθάνονται αρκετά ασφαλείς είναι ένα πολύ καλό σημάδι ότι τα μέτρα προστασίας λειτουργούν».

Ωστόσο, οι φώκιες έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις ανοιχτές παραλίες και να καταφύγουν σε σπηλιές, λόγω της ανθρώπινης πίεσης – λύση που αποδεικνύεται επισφαλής. Τα έντονα κύματα μπορούν να τραυματίσουν ή να πνίξουν τα μικρά, ενώ οι σπηλιές δεν αποτελούν πλέον ασφαλή καταφύγια.

Όπως εξηγεί ο Χαράλαμπος Δενδρινός: «Μια εβδομάδα μετά τη γέννα, οι μητέρες φώκιες μονάχους πηγαίνουν για ψάρεμα, αφήνοντας το μικρό τους μόνο του για ώρες. Αν κάποιος μπει μέσα, το μικρό είναι πιθανό να πανικοβληθεί και να εγκαταλείψει τη σπηλιά. Η μητέρα του είναι απίθανο να το βρει».

Από το «θαύμα» στον εφιάλτη

Η νησίδα Φορμικούλα, βασικός βιότοπος φώκιας, θα ενταχθεί στη νέα Ιόνια Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή. Βρίσκεται όμως στην καρδιά ενός από τα πιο πολυσύχναστα ιστιοπλοϊκά πεδία του κόσμου.

«Αυτό που ήταν συναρπαστικό στην αρχή, μετατράπηκε σε εφιάλτη», λέει ο κ. Δενδρινός, περιγράφοντας την εισβολή τουριστών που αναζητούν «εμπειρίες με φώκιες».

Σε αντίθεση με την Αλόννησο, στη Φορμικούλα δεν υπάρχουν φύλακες, αναδεικνύοντας το χρόνιο πρόβλημα των λεγόμενων «χάρτινων πάρκων». Σύμφωνα με μελέτη εννέα περιβαλλοντικών οργανώσεων, μόνο 12 από τις 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 διαθέτουν ουσιαστικό καθεστώς προστασίας – και ακόμη κι αυτό συχνά είναι προσωρινό ή αποσπασματικό.

Η μεσογειακή φώκια εξακολουθεί να επιβιώνει στα όρια. Το ερώτημα είναι αν η Ελλάδα θα καταφέρει να ισορροπήσει ανάμεσα στην τουριστική ανάπτυξη και την προστασία ενός από τα πιο σπάνια πλάσματα της Γης.