Paul Krugman: Είναι αυτό το τέλος του ελεύθερου κόσμου;

Υπήρξε μια εποχή, όχι πολύ μακρινή, όπου η Αμερική αποτελούσε τον ηγέτη του ελεύθερου κόσμου. Ήταν η πρώτη μεταξύ ίσων σε μια συμμαχία εθνών που ενώνονταν από κοινές αξίες — κυρίως τη δέσμευση στη δημοκρατία και τις ατομικές ελευθερίες. Από το Λονδίνο έως το Βερολίνο και το Τόκιο, μετά την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αμερική — όπως είπε ο Ρόναλντ Ρίγκαν — ήταν «η λαμπερή πόλη πάνω στο λόφο».

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Αμερικανοί διαδραμάτισαν κομβικό ρόλο στις δίκες της Νυρεμβέργης, υπερασπίζοντας το κράτος δικαίου με διαφάνεια στη δίκη όσων διέπραξαν ανείπωτες θηριωδίες. «Ich bin ein Berliner», δήλωσε ο Τζον Κένεντι στο Βερολίνο, την ώρα που η Ανατολική Γερμανία προσπαθούσε να φυλακίσει τους πολίτες της πίσω από το Τείχος.

Ωστόσο, το κίνημα MAGA δεν θέλει να ανήκει σε αυτόν τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, απορρίπτει την ύπαρξη ενός κόσμου με δημοκρατία, ελευθερίες και κράτος δικαίου. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει εκδηλώσει ιδιαίτερη εχθρότητα προς την Ευρώπη, ακριβώς επειδή οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να διατηρήσουν αξίες που το MAGA επιχειρεί να καταργήσει στις ΗΠΑ.

Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση Τραμπ δημοσίευσε τη νέα Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ. Το μεγαλύτερο μέρος του εγγράφου είναι ασαφές και αντιφατικό, αλλά γίνεται ξεκάθαρο όταν αναφέρεται στην Ευρώπη. Απλά, ο Τραμπ και οι συνεργάτες του δείχνουν απέχθεια για την Ευρώπη επειδή τιμά ιδανικά που εγκαταλείπουν στην Αμερική.

Επιθέσεις κατά της Ευρώπης και ενίσχυση της άκρας δεξιάς

Η γλώσσα του εγγράφου είναι εντυπωσιακή. Προειδοποιεί ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει «τον ωμό κίνδυνο πολιτισμικής εξάλειψης». Γιατί; Επειδή «είναι πολύ πιθανό ότι μέσα σε λίγες δεκαετίες ορισμένα μέλη του NATO θα έχουν πλειοψηφία μη-Ευρωπαίων». Ο όρος «μη-Ευρωπαίοι» εδώ σαφώς υπονοεί τους «μη λευκούς».

Όμως, το έγγραφο αναφέρει πως υπάρχει ελπίδα χάρη στην «αυξανόμενη επιρροή πατριωτικών ευρωπαϊκών κομμάτων», εννοώντας ξεκάθαρα κόμματα όπως το νεοναζιστικό AfD της Γερμανίας.

Ο πολιτικός επιστήμονας Χένρι Φάρελ συνοψίζει: Πρόκειται για ένα σχέδιο αλλαγής καθεστώτος στην Ευρώπη, με στόχο τη μετατροπή της σε αυταρχικό σύστημα. Αυτό θα απαιτούσε υπονόμευση των φιλελεύθερων κυβερνήσεων σε συνεργασία με την ευρωπαϊκή άκρα δεξιά και μετατροπή της Ανατολικής Ευρώπης σε ιδεολογικό αντίβαρο στη Δύση.

Από πού προέρχεται αυτή η επίθεση; Κάποτε ακουγόταν το σύνθημα «Μας μισούν για την ελευθερία μας». Σήμερα, φαίνεται πως το MAGA μισεί την Ευρώπη για τις ελευθερίες της. Όσοι επιδιώκουν να μετατρέψουν την Αμερική σε αυταρχικό, λευκό κράτος υπεροχής, θέλουν να δουν και την Ευρώπη στον ίδιο δρόμο.

Η επιρροή των τεχνολογικών δισεκατομμυριούχων

Σημαντικό ρόλο παίζουν οι λεγόμενοι «tech bros» — δισεκατομμυριούχοι που αυτοχαρακτηρίζονται φιλελεύθεροι αλλά στην πράξη έχουν γίνει σκληροπυρηνικοί αυταρχικοί με μεγάλη επιρροή στην κυβέρνηση Τραμπ. Μετά το πρόστιμο που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο X για παραβίαση κανόνων διαφάνειας, ο Έλον Μασκ ζήτησε τη διάλυση της ΕΕ και απείλησε προσωπικά τους υπεύθυνους.

Η κυβέρνηση Τραμπ λειτουργεί ως εκτελεστής των συμφερόντων των τεχνολογικών κολοσσών ενάντια στην Ευρώπη, απειλώντας με διατήρηση υψηλών δασμών στον χάλυβα αν δεν χαλαρώσουν οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί για την τεχνολογία.

Αυτό εντάσσεται σε ένα γενικότερο μοτίβο: οι τεχνολογικοί ολιγάρχες αντιπαθούν την Ευρώπη επειδή επιχειρεί να θέσει λογικά όρια για να προστατεύσει τις κοινωνίες από τις ψυχολογικές και οικονομικές βλάβες που προκαλεί μια ανεξέλεγκτη Σίλικον Βάλεϊ. Η ΕΕ προσπαθεί να περιορίσει τη διάδοση ψηφιακού λόγου μίσους και τις αρνητικές επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη νεολαία.

Επιπλέον, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η Ευρώπη επιχειρεί να τιθασεύσει τη μονοπωλιακή δύναμη εταιρειών όπως η Google και το Facebook. Αξίζει να θυμόμαστε ότι οι ήπιες ρυθμίσεις ανταγωνισμού και τεχνητής νοημοσύνης της κυβέρνησης Biden, ώθησαν τους τεχνολογικούς ολιγάρχες να στηρίξουν ανοιχτά τον Τραμπ στις εκλογές του 2024.

Γεωπολιτικές συνέπειες: Κίνα και Ρωσία

Υπάρχουν δύο εντυπωσιακές συνέπειες από την επίθεση του Τραμπ κατά της Ευρώπης: αποδυναμώνει τις ΗΠΑ έναντι του μοναδικού γεωπολιτικού ανταγωνιστή τους, της Κίνας, ενώ ταυτόχρονα αφήνει την Ευρώπη ευάλωτη απέναντι στη Ρωσία. Όπως επισημαίνει η New York Times, αυτή η στρατηγική αποτελεί ρήξη ακόμη και με τη ρητορική του ίδιου του Τραμπ περί κινδύνων από Κίνα και Ρωσία.

Η απομάκρυνση από τους παραδοσιακούς συμμάχους διασφαλίζει πως η Κίνα θα επικρατήσει στη μάχη για παγκόσμια επιρροή και οικονομική κυριαρχία. Παρότι σήμερα η Κίνα είναι ήδη η μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως (βάσει ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης), το μπλοκ των χωρών του «ελεύθερου κόσμου» παραμένει ισχυρότερο οικονομικά. Αντιμετωπίζοντας όμως την Ευρώπη ως αντίπαλο κι όχι ως σύμμαχο, ο Τραμπ καταστρέφει κάθε δυνατότητα ανάσχεσης της κινεζικής ισχύος.

Το ίδιο ισχύει και για τη Ρωσία. Αν και σαφώς ασθενέστερη από Κίνα ή ΕΕ, ο πόλεμος στην Ουκρανία απέδειξε πως μια αποθρασυμένη Ρωσία μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια καταστροφή. Με επιθέσεις κατά της ΕΕ στα ίδια ιδεολογικά πλαίσια αίματος και εδάφους που χρησιμοποίησε ο Πούτιν στην Ουκρανία — αλλά κι εξευτελίζοντας τον Ζελένσκι ή παρουσιάζοντας ειρηνευτικά σχέδια-ευχολόγια υπέρ της Μόσχας — ο Τραμπ στέλνει μήνυμα στους συμμάχους ότι δεν μπορούν πλέον να βασίζονται στις ΗΠΑ έναντι της ρωσικής απειλής.

Iστορικές αντιφάσεις & προοπτικές για το μέλλον

Αξίζει πάντως να αναγνωρίσουμε ότι συχνά η Αμερική δεν στάθηκε αντάξια των ιδανικών της στο παρελθόν.

Για δεκαετίες προωθούσε διεθνώς την ελευθερία ενώ στο εσωτερικό διατηρούσε διακρίσεις τύπου Jim Crow. Υπήρξε δύναμη δημοκρατίας στην Ευρώπη αλλά ταυτόχρονα στήριξε δικτάτορες ή ανέτρεψε δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις σε Λατινική Αμερική, Ασία και Μέση Ανατολή προς όφελος αμερικανικών συμφερόντων — όπως έκανε κάποτε η United Fruit Company στην Κεντρική Αμερική.

Στην πραγματικότητα σήμερα η Ευρώπη μοιάζει περισσότερο με τη “λαμπερή πόλη” του Ρίγκαν παρά με την Αμερική του Τραμπ.

Bέβαια κι αυτή δοκιμάζεται: μπροστά σε οικονομικές δυσκολίες και μεταναστευτικές πιέσεις δυσκολεύεται να διαφυλάξει τις φιλελεύθερες αξίες της. Τα λεγόμενα “πατριωτικά” — δηλαδή νεοφασιστικά — κόμματα κερδίζουν έδαφος. Ωστόσο συνολικά, παρά τις πιέσεις αυτές, συνεχίζει να υπερασπίζεται τον πυρήνα των αξιών της. Για παράδειγμα, οι πρόσφατες εκλογές στην Ολλανδία μπορεί να μην έδωσαν ξεκάθαρη νίκη στο κέντρο, αλλά περιόρισαν σημαντικά την ακροδεξιά συμμετοχή στη διακυβέρνηση.

Kαι οι ίδιες οι ΗΠΑ δεν έχουν χαθεί οριστικά.

Aρκετοί — ίσως οι περισσότεροι — Αμερικανοί εξακολουθούν να πιστεύουν στις θεμελιώδεις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αυτή τη στιγμή όμως εξουσία κατέχουν όσοι τις απεχθάνονται — κι απεχθάνονται επίσης την Ευρώπη επειδή αυτές οι αξίες εκεί ακόμη ζουν. Υπάρχει όμως ακόμα περιθώριο ανατροπής αυτής της πορείας ώστε η Αμερική να επιστρέψει στον ιστορικό της ρόλο.

Πηγή: paulkrugman.substack.com