NYTimes- FT/ Τι κρύβει η σύγκρουση πολιτισμών Τραμπ-Ευρώπης- Σχέδιο “αλλαγής καθεστώτος”

Από σύμβολο δημοκρατίας, οι ΗΠΑ στρέφονται κατά των ευρωπαϊκών αξιών υπό την επιρροή του Τραμπ και των τεχνολογικών κολοσσών, επισημαίνει σε άρθρο του στους NY Times ο Πολ Κρούγκμαν.

Υπήρξε μια εποχή, όχι πολύ μακρινή, όπου η Αμερική αποτελούσε τον ηγέτη του ελεύθερου κόσμου. Ήταν η πρώτη μεταξύ ίσων σε μια συμμαχία εθνών που ενώνονταν από κοινές αξίες — κυρίως τη δέσμευση στη δημοκρατία και τις ατομικές ελευθερίες. Από το Λονδίνο έως το Βερολίνο και το Τόκιο, μετά τη γενοκτονία και την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αμερική ήταν, όπως είπε ο Ρόναλντ Ρίγκαν, η λαμπερή πόλη στον λόφο.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Αμερικανοί διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στις δίκες της Νυρεμβέργης, υπερασπίζοντας το κράτος δικαίου με διαφάνεια και αμεροληψία απέναντι σε όσους διέπραξαν ανείπωτα εγκλήματα. «Ich bin ein Berliner», διακήρυξε ο Τζον Κένεντι στο Βερολίνο, όταν η Ανατολική Γερμανία προσπαθούσε να φυλακίσει τους πολίτες της πίσω από το Τείχος.

Το κίνημα MAGA, ωστόσο, δεν θέλει να ανήκει σε αυτόν τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, δεν επιθυμεί την ύπαρξη ενός κόσμου δημοκρατίας, ελευθεριών και κράτους δικαίου. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει γίνει ιδιαίτερα εχθρική προς την Ευρώπη, ακριβώς επειδή οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να διατηρήσουν τις αξίες που το MAGA επιδιώκει να καταστρέψει στις ΗΠΑ.

Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση Τραμπ δημοσίευσε τη νέα Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών. Αν και μεγάλο μέρος του εγγράφου είναι ασαφές και αντιφατικό, όταν αναφέρεται στην Ευρώπη γίνεται σαφές και στοχευμένο: ο Τραμπ και το περιβάλλον του απεχθάνονται την Ευρώπη επειδή εξακολουθεί να τιμά τα ιδανικά που εγκαταλείπουν στην Αμερική.

Η νέα στρατηγική των ΗΠΑ απέναντι στην Ευρώπη

Η γλώσσα είναι εντυπωσιακή. Το έγγραφο προειδοποιεί πως η Ευρώπη αντιμετωπίζει «τη σοκαριστική προοπτική πολιτισμικής εξάλειψης». Ο λόγος; Επειδή «είναι πολύ πιθανό μέσα σε λίγες δεκαετίες ορισμένα μέλη του ΝΑΤΟ να αποκτήσουν πλειοψηφία μη-Ευρωπαίων». Ο όρος «μη-Ευρωπαίοι» υποδηλώνει ξεκάθαρα τους μη λευκούς πληθυσμούς.

Ωστόσο, το έγγραφο αφήνει μια ελπίδα, αναφέροντας «την αυξανόμενη επιρροή πατριωτικών ευρωπαϊκών κομμάτων», δηλαδή κομμάτων όπως το νεοναζιστικό AfD της Γερμανίας.

Ο πολιτικός επιστήμονας Henry Farrell συνοψίζει: πρόκειται για ένα πρόγραμμα αλλαγής καθεστώτος στην Ευρώπη, με στόχο τη μετατροπή της σε αντιφιλελεύθερη κοινωνία.

Αυτό θα σήμαινε υπονόμευση των υφιστάμενων φιλελεύθερων κυβερνήσεων με τη συνεργασία της ακροδεξιάς της Ευρώπης και τη μετατροπή της Ανατολικής Ευρώπης σε ιδεολογικό μοχλό πίεσης κατά των δυτικών γειτόνων της.

Η τεχνολογική ελίτ κατά της Ευρώπης

Από πού πηγάζει αυτή η επίθεση; Θυμόμαστε το παλιό σύνθημα από τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας: «Μας μισούν για την ελευθερία μας». Σήμερα, το MAGA φαίνεται να μισεί την Ευρώπη για την ελευθερία της. Όσοι προσπαθούν να μετατρέψουν την Αμερική σε αυταρχικό κράτος λευκής υπεροχής θέλουν να δουν την Ευρώπη να ακολουθεί τον ίδιο δρόμο.

Ρόλο διαδραματίζουν και οι μεγιστάνες της τεχνολογίας — δισεκατομμυριούχοι που αυτοχαρακτηρίζονται ως φιλελεύθεροι αλλά στην πράξη έχουν εξελιχθεί σε σκληρούς αυταρχικούς με μεγάλη επιρροή στην κυβέρνηση Τραμπ. Μετά το πρόστιμο που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πλατφόρμα X για παραβίαση κανόνων διαφάνειας, ο Elon Musk δήλωσε ότι πρέπει να καταργηθεί η ΕΕ και απείλησε προσωπικά τους «woke κομισάριους της Στάζι» που πήραν την απόφαση.

Η κυβέρνηση Τραμπ ενεργεί ως εκτελεστικό όργανο αυτών των μεγιστάνων απέναντι στην Ευρώπη, απειλώντας με διατήρηση υψηλών δασμών στον χάλυβα αν η ΕΕ δεν μειώσει τους κανονισμούς για τις τεχνολογικές εταιρείες.

Οι συγκρούσεις γύρω από τους τεχνολογικούς κολοσσούς

Πρόκειται για ένα γενικότερο μοτίβο: οι λεγόμενοι «broligarchs» μισούν την Ευρώπη επειδή προσπαθεί να θέσει λογικούς περιορισμούς για την προστασία των κοινωνιών από τις ψυχολογικές και οικονομικές βλάβες που προκαλεί μια ανεξέλεγκτη ατζέντα της Silicon Valley. Για παράδειγμα, η ΕΕ προσπαθεί να περιορίσει τον ψηφιακό λόγο μίσους καθώς και τις αρνητικές επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στους νέους.

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η Ευρώπη επιχειρεί επίσης να περιορίσει τη μονοπωλιακή δύναμη κολοσσών όπως η Google και το Facebook. Οι μετριοπαθείς ρυθμίσεις κατά των μονοπωλίων και για την τεχνητή νοημοσύνη που υιοθέτησε η κυβέρνηση Biden, οδήγησαν τους τεχνολογικούς μεγιστάνες να στηρίξουν σθεναρά τον Τραμπ στις εκλογές του 2024.

Γεωπολιτικές συνέπειες: Κίνα και Ρωσία

Υπάρχουν δύο εντυπωσιακές συνέπειες από την επίθεση του Τραμπ κατά της Ευρώπης: αποδυναμώνει τις ΗΠΑ απέναντι στον μοναδικό σοβαρό γεωπολιτικό αντίπαλό τους, την Κίνα, ενώ ταυτόχρονα εξασθενεί την Ευρώπη απέναντι στη Ρωσία. Όπως σημειώνει η New York Times, αυτή η στρατηγική αποτελεί ρήξη με τη μέχρι τώρα ρητορική του Τραμπ που τόνιζε τους κινδύνους από Κίνα και Ρωσία.

Η εγκατάλειψη των παραδοσιακών συμμάχων διασφαλίζει ότι η Κίνα θα υπερτερεί έναντι των ΗΠΑ στον αγώνα για παγκόσμια επιρροή και οικονομική κυριαρχία. Παρότι αυτή τη στιγμή η Κίνα είναι η μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως (βάσει αγοραστικής δύναμης), το σύνολο των χωρών του «ελεύθερου κόσμου» έχει σημαντικά μεγαλύτερη οικονομική ισχύ από τη Κίνα.

Μετατρέποντας την Ευρώπη και τον Καναδά σε “εχθρούς”, ο Τραμπ στερεί κάθε ρεαλιστική δυνατότητα αντίστασης στην Κίνα.

Το ίδιο ισχύει και για τη Ρωσία:, αν και πιο αδύναμη από Κίνα ή ΕΕ, ο πόλεμος στην Ουκρανία έδειξε ότι μια αποθρασυμένη Ρωσία μπορεί να προκαλέσει μακρόχρονη καταστροφή. Με τις επιθέσεις κατά της ΕΕ στη βάση επιχειρημάτων περί “αίματος και γης” — όπως έκανε ο Πούτιν στην Ουκρανία — αλλά και προσβάλλοντας τον Ζελένσκι ή προτείνοντας σχέδια ειρήνης που εξυπηρετούν τα ρωσικά συμφέροντα, ο Τραμπ καθιστά σαφές ότι οι παραδοσιακοί σύμμαχοι δεν μπορούν πλέον να βασίζονται στις ΗΠΑ απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα.

Iστορικές αντιφάσεις & το μέλλον της Δύσης

Πρέπει βέβαια να αναγνωρίσουμε ότι συχνά στο παρελθόν οι ΗΠΑ δεν στάθηκαν αντάξιες των ίδιων τους των ιδανικών. Για δεκαετίες προωθούσαν ελευθερία κι ισότητα στο εξωτερικό ενώ στο εσωτερικό επικρατούσε ο φυλετικός διαχωρισμός (Jim Crow). Στην Ευρώπη υπήρξαν δύναμη δημοκρατίας αλλά αλλού ανέτρεπαν εκλεγμένες κυβερνήσεις προς όφελος αμερικανικών επιχειρηματικών συμφερόντων.

Σήμερα όμως βλέπουμε ότι οι τεχνολογικοί κολοσσοί χρησιμοποιούν τη δύναμη της αμερικανικής κυβέρνησης για να πιέσουν την ΕΕ όπως κάποτε έκανε η United Fruit Company στην Κεντρική Αμερική.

Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα πιο κοντά στο όραμα του Ρίγκαν για “λαμπερή πόλη στον λόφο” απ’ ό,τι η Αμερική του Τραμπ.

Aντιμετωπίζει όμως κι αυτή δυσκολίες στη διατήρηση των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών υπό συνθήκες οικονομικής πίεσης κι αυξημένων μεταναστευτικών ροών. Τα «πατριωτικά» — δηλαδή νεοφασιστικά — ευρωπαϊκά κόμματα ενισχύονται. Ωστόσο συνολικά η ήπειρος αντιμετωπίζει τις προκλήσεις χωρίς να εγκαταλείπει τα βασικά ιδανικά της. Για παράδειγμα, οι πρόσφατες εκλογές στην Ολλανδία μπορεί να μην έφεραν καθαρή νίκη στο κέντρο αλλά κράτησαν τουλάχιστον την άκρα δεξιά εκτός κυβέρνησης.

Mπορεί ακόμα να ανατραπεί αυτή η πορεία;

Kαι στις ΗΠΑ τίποτα δεν έχει χαθεί οριστικά. Πολλοί – ίσως οι περισσότεροι – Αμερικανοί εξακολουθούν να πιστεύουν στις θεμελιώδεις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Προς το παρόν όμως την εξουσία κατέχουν εκείνοι που αποστρέφονται αυτές τις αξίες — κι απεχθάνονται την Ευρώπη επειδή ακόμη τις υπερασπίζεται. Ωστόσο υπάρχει ακόμα χρόνος για ανατροπή αυτής της πορείας ώστε οι ΗΠΑ να ξαναβρούν τον πραγματικό τους εαυτό.

Αμερική του Τραμπ και Ευρώπη: Σύγκρουση πολιτισμών,

Σε άλλο άρθρο στους FT ο Γκ. Ράϊχμαν επισημαίνει πώς με την Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας της διοίκησης Τραμπ, Αμερική και Ευρώπη εισέρχονται σε φάση σύγκρουσης πολιτισμών( σύνοψη από το KREPORT).

Το νέο δόγμα εθνικής ασφάλειας (NSS) της κυβέρνησης Τραμπ προκαλεί βαθύ προβληματισμό στην Ευρώπη. Κατ΄ ουσίαν, μετατοπίζεται σε μια «πολιτισμική» θεώρηση της ασφάλειας, η οποία δίνει πρωτεύοντα ρόλο σε θέματα ταυτότητας, φυλής και μετανάστευσης. Η προσέγγιση αυτή έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις ευρωπαϊκές αξίες και εντείνει την πολιτική απόσταση ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Δίνει πολύ μικρό βάρος σε παραδοσιακά θέματα, όπως η αποτροπή σύγκρουσης για την Ταϊβάν, περιοριζόμενο σε γενικόλογες διατυπώσεις. Αντίθετα, αποκτά ένταση όταν στρέφεται στη μετανάστευση, την οποία παρουσιάζει ως υπαρξιακή απειλή. Η κυβέρνηση Τραμπ μιλά για «προστασία από εισβολή μέσω ανεξέλεγκτης μετανάστευσης» και επεκτείνει αυτό το αφήγημα στην Ευρώπη, υποστηρίζοντας πως η γηραιά ήπειρος κινδυνεύει με «πολιτισμική εξάλειψη». Το κείμενο προβλέπει ότι ορισμένα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ θα γίνουν σύντομα «μη ευρωπαϊκά κατά πλειονότητα» και προτείνει την «καλλιέργεια αντίστασης» εντός των ευρωπαϊκών χωρών, υποστηρίζοντας ευθέως εθνικιστικά, αντιμεταναστευτικά κόμματα.

Η ρητορική αυτή προσομοιάζει με παλαιότερα κείμενα του Μάικλ Άντον, θεωρούμενου ως αρχιτέκτονα του NSS. Ο Άντον έχει προβάλει τη θέση ότι η μαζική μετανάστευση ισοδυναμεί με αυτοχειρία ενός πολιτισμού, ενώ στην προεκλογική περίοδο του 2016 είχε χαρακτηρίσει την ψήφο υπέρ του Τραμπ ως ζήτημα «εθνικής επιβίωσης». Η ίδια γραμμή σκέψης διατρέχει και το νέο κείμενο στρατηγικής.

Πόση βαρύτητα έχει, όμως, αυτή η «πολιτισμική στροφή» της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής; Υπάρχουν τρεις πιθανές ερμηνείες.

Η πρώτη είναι πως τα περισσότερα κείμενα εθνικής ασφάλειας έχουν μικρή επίδραση στην πραγματικότητα και συχνά λειτουργούν περισσότερο ως ιδεολογικές διακηρύξεις παρά ως οδηγός δράσης.

Η δεύτερη ερμηνεία είναι πιο ανησυχητική: Ότι το NSS αποτελεί εργαλείο πίεσης προς την ΕΕ, ωθώντας την να αποδεχθεί αμερικανικές θέσεις — για παράδειγμα, να υποστηρίξει μια συμφωνία με τη Ρωσία ή να σταματήσει τις ρυθμιστικές πρωτοβουλίες κατά των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και οι δηλώσεις του Κρίστοφερ Λαντάου, αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο οποίος κατηγόρησε την Ευρώπη για «πολιτισμική αυτοκτονία» και προειδοποίησε πως η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να προσποιείται ότι παραμένει σύμμαχος χωρών με πολιτικές «αντίθετες στα αμερικανικά συμφέροντα».

Η τρίτη —και πιο ριζοσπαστική— ερμηνεία είναι ότι η κυβέρνηση Τραμπ δεν αντιτίθεται μόνο σε κάποιες ευρωπαϊκές πολιτικές, αλλά στο ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Αντιλαμβάνεται την ΕΕ ως «παγκοσμιοποιητικό» project που αντιστρατεύεται τα εθνικιστικά αμερικανικά συμφέροντα. Εάν αυτή η λογική προχωρήσει, μπορεί να οδηγήσει σε αποστασιοποίηση των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ, σε αποξένωση από τις κυβερνήσεις της Ευρώπης και σε περαιτέρω προσέγγιση με τη Ρωσία — μια προοπτική την οποία ο Πούτιν έχει ήδη χαιρετίσει δημόσια.

Η ουσία είναι ότι διαμορφώνονται δύο αντικρουόμενα οράματα της Δύσης: Το αμερικανικό του Τραμπ, βασισμένο σε φυλή, χριστιανική ταυτότητα και εθνικισμό, και το ευρωπαϊκό, θεμελιωμένο στη φιλελεύθερη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Οι μεγαλύτερες απειλές για το δεύτερο προέρχονται από τις ακροδεξιές δυνάμεις εντός Ευρώπης —τις οποίες ενθαρρύνει η Ουάσιγκτον— και από τη Ρωσία, η οποία βλέπει στην παρούσα σύγκρουση μια ιστορική ευκαιρία.