Ανάλυση Politico: Πώς το Βέλγιο έγινε το πιο πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο της Ρωσίας

Αντιδράσεις και διαφωνίες στις Βρυξέλλες απειλούν τη χρηματοδότηση του Κιέβου εν μέσω κλιμακούμενης πίεσης από Ρωσία και ΗΠΑ, αναφέρει σε άρθρο του το Politico χαρακτηρίζοντας το Βέλγιο ως το καλύτερο περιουσιακό στοιχείο της Μόσχας.

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ:

Όταν έφτασε το γεύμα με τις γαρίδες, ήταν πια φανερό πως κάτι είχε πάει στραβά στη σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ηγέτες της ΕΕ είχαν συγκεντρωθεί στις 23 Οκτωβρίου στις βροχερές Βρυξέλλες για να καλωσορίσουν τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, με μια πολυπόθητη βοήθεια: ένα τεράστιο δάνειο ύψους περίπου 140 δισεκατομμυρίων ευρώ, εγγυημένο από ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που παραμένουν δεσμευμένα σε βελγική τράπεζα. Το ποσό αυτό θα επαρκούσε για να κρατήσει την Ουκρανία στη μάχη κατά των ρωσικών δυνάμεων για τουλάχιστον δύο χρόνια.

Οι διάφοροι πρωθυπουργοί και πρόεδροι θεωρούσαν το σχέδιο δεδομένο, συζητώντας ήδη πώς θα διατεθούν τα χρήματα. Η Γαλλία ζητούσε οι αγορές όπλων να γίνουν από ευρωπαϊκές βιομηχανίες, ενώ η Φινλανδία και άλλοι επέμεναν ο Ζελένσκι να έχει ελευθερία κινήσεων. Όμως, όταν το γεύμα διακόπηκε χωρίς συμφωνία για τα ρωσικά κεφάλαια, έγινε σαφές ότι το μικρό Βέλγιο, χώρα 12 εκατομμυρίων, δεν θα επέτρεπε την υλοποίηση του σχεδίου.

Το τελειωτικό “όχι” ήρθε από τον Bart De Wever. Ο 54χρονος Βέλγος πρωθυπουργός, γνωστός για τις εκκεντρικότητές του και το χιούμορ του, αυτή τη φορά εμφανίστηκε απολύτως σοβαρός. Προειδοποίησε τους ομολόγους του ότι ο κίνδυνος ρωσικών αντιποίνων λόγω δήμευσης κρατικών περιουσιακών στοιχείων είναι τεράστιος. Αν η Μόσχα δικαιωθεί σε πιθανή προσφυγή κατά του Βελγίου ή της Euroclear —της βελγικής θεματοφυλακής που διακρατά τα κεφάλαια— τότε μόνοι τους θα έπρεπε να επιστρέψουν όλο το ποσό. «Αυτό είναι εντελώς παράλογο», είπε χαρακτηριστικά.

Καθώς η μέρα προχωρούσε και περνούσε και το δείπνο, ο De Wever απαιτούσε να ξαναγραφούν επανειλημμένα τα τελικά συμπεράσματα της συνόδου ώστε να διαγραφεί κάθε αναφορά στη χρήση των ρωσικών κεφαλαίων υπέρ της Ουκρανίας.

Κρίσιμη στιγμή για τη συμμαχία υπέρ της Ουκρανίας

Το βελγικό “μπλόκο” αποδυνάμωσε την ευρωπαϊκή στήριξη προς την Ουκρανία σε μια κρίσιμη συγκυρία. Μια άμεση συμφωνία τον Οκτώβριο θα έστελνε ισχυρό μήνυμα στον Βλαντίμιρ Πούτιν, επιβεβαιώνοντας τη μακροπρόθεσμη ισχύ της Ουκρανίας και τη δέσμευση της Ευρώπης στην αυτοάμυνα.

Αντί αυτού, οι διαιρέσεις αποδυνάμωσαν τόσο τον Ζελένσκι όσο και την Ευρώπη, ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ, κυνηγώντας ακόμη το Νόμπελ Ειρήνης, αναζωπύρωνε την ιδέα ειρηνευτικών συνομιλιών με συμμάχους του Πούτιν.

Η κατάσταση παραμένει στάσιμη στις Βρυξέλλες, ενώ ο πόλεμος πλησιάζει καθοριστική καμπή: η Ουκρανία βρίσκεται κοντά στον οικονομικό γκρεμό, ο Τραμπ πιέζει τον Ζελένσκι να δεχτεί συμφωνία που ευνοεί τη Ρωσία — προκαλώντας ανησυχία στην Ευρώπη — και ο De Wever επιμένει στο “όχι”. «Οι Ρώσοι πρέπει να διασκεδάζουν αφάνταστα», σχολίασε Ευρωπαίος αξιωματούχος κοντά στις διαπραγματεύσεις.

Οι ηγέτες της ΕΕ εξακολουθούν να ελπίζουν σε μια τελική λύση πριν την επόμενη σύνοδο στις 18 Δεκεμβρίου, ώστε να αποφευχθεί η οικονομική κατάρρευση της Ουκρανίας. Όμως το μεγάλο ερώτημα παραμένει: μπορούν η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα να μεταπείσουν τον De Wever;

Αδιέξοδο και πολιτικές αντιπαραθέσεις στις Βρυξέλλες

Μέχρι στιγμής οι ενδείξεις είναι αρνητικές. «Δεν έχω πειστεί ακόμη», δήλωσε ο De Wever σε τηλεοπτική του παρέμβαση όταν η Κομισιόν δημοσιοποίησε τα πρώτα νομικά κείμενα. «Δεν θα πάρουμε τέτοιο ρίσκο εκατοντάδων δισεκατομμυρίων στις πλάτες των Βέλγων — ούτε σήμερα, ούτε αύριο, ποτέ.»

Πάνω από 20 αξιωματούχοι και διπλωμάτες περιγράφουν στο POLITICO πως οι ευρωπαϊκές προσπάθειες χρηματοδότησης της ουκρανικής άμυνας οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο λόγω πολιτικών δυσλειτουργιών και συγκρούσεων προσωπικοτήτων. Οι συνέπειες για την Ευρώπη θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά σοβαρές καθώς ο Τραμπ επιδιώκει μια συμφωνία ειρήνης στα μέτρα του Πούτιν.

Σύμφωνα με συμμετέχοντες στις διαβουλεύσεις, τα προβλήματα ξεκίνησαν όταν εντάθηκαν οι σχέσεις μεταξύ De Wever και του νέου Γερμανού καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς. Ο De Wever, εθνικιστής Φλαμανδός που ανέλαβε πρωθυπουργός μόλις τον Φεβρουάριο μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις — μια συνηθισμένη κατάσταση στο βελγικό πολιτικό σκηνικό — βρέθηκε απέναντι στον Merz, που εξελέγη τρεις εβδομάδες αργότερα ως επικεφαλής της ισχυρότερης οικονομίας της Ευρώπης.

Όπως και ο De Wever, έτσι και ο Merz έχει τη φήμη του παρορμητικού ηγέτη. Τη βραδιά της εκλογής του κάλεσε την Ευρώπη σε πλήρη «ανεξαρτησία» από τις ΗΠΑ και προειδοποίησε το ΝΑΤΟ ότι ίσως σύντομα ανήκει στο παρελθόν.

Διαφωνίες για τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια

Τον Σεπτέμβριο, ο Merz προχώρησε ακόμη περισσότερο, ζητώντας ανοιχτά να αξιοποιηθούν τα δεσμευμένα ρωσικά κεφάλαια προς όφελος της Ουκρανίας. Αυτή η στάση φαίνεται πως ανησύχησε το Βέλγιο που εκείνη την περίοδο διαπραγματευόταν παρασκηνιακά με στελέχη της ΕΕ για τις ανησυχίες του.

Αρκετοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι ο Merz έδρασε μονομερώς δημοσιοποιώντας τόσο νωρίς τη θέση του — πριν καν εξασφαλιστεί η συναίνεση του De Wever.

Pέντε ημέρες αργότερα, η φον ντερ Λάιεν μίλησε δημόσια για το θέμα, προσπαθώντας όμως να καθησυχάσει όσους είχαν ενστάσεις: «Δεν πρόκειται για κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων». Σύμφωνα με την ίδια, τα κεφάλαια θα αποτελούσαν προκαταβολή πολεμικών αποζημιώσεων που έτσι κι αλλιώς οφείλει η Μόσχα. Τα χρήματα θα επιστρέφονταν στη Ρωσία μόνο αν το Κρεμλίνο αποζημίωνε πρώτα την Ουκρανία για τις καταστροφές.

Η ιδέα κέρδισε γρήγορα έδαφος. «Είναι σημαντικό να προχωρήσουμε γιατί αφορά τόσο τις χρηματοδοτικές όσο και τις στρατιωτικές ανάγκες της Ουκρανίας — αλλά είναι επίσης ζήτημα ηθικής: πρέπει η Ρωσία να πληρώσει για τις ζημιές που προκάλεσε», δήλωσε στο POLITICO η υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων της Σουηδίας Τζέσικα Ρόζενκραντζ.

Kρυφές εντάσεις εντός Βελγίου

Συνήθως τα βασικά σημεία μιας συνόδου κορυφής έχουν ήδη συμφωνηθεί πριν οι ηγέτες πατήσουν το πόδι τους στο εμβληματικό κτίριο Europa των Βρυξελλών. Οι πρέσβεις των 27 κρατών-μελών διαμορφώνουν επί εβδομάδες τη διατύπωση των τελικών αποφάσεων.

Πριν τη σύνοδο του Οκτωβρίου, ο πρέσβης του Βελγίου στην ΕΕ Pieter Moors, καθησύχαζε τους συναδέλφους του ότι δεν υπάρχει πρόβλημα σχετικά με τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια. Ωστόσο, σύμφωνα με τέσσερις αξιωματούχους που γνωρίζουν τις διαδικασίες, ο Moors δεν είχε άμεση επικοινωνία με τον De Wever — και όλες οι αποφάσεις λαμβάνονταν αποκλειστικά από τον πρωθυπουργό.

Έτσι κανείς στην ευρωπαϊκή γραφειοκρατία δεν είχε αντιληφθεί πόσο ανένδοτος ήταν πραγματικά ο De Wever μέχρι που εμφανίστηκε στη σύνοδο με εμφανή εκνευρισμό.

Ο Moors χαίρει εκτίμησης τόσο μεταξύ των συναδέλφων όσο και στην κυβέρνηση. Ωστόσο, είχε υπάρξει διευθυντής γραφείου στον προκάτοχο του De Wever,Aλεξάντερ Ντε Κρόο, και προέρχεται από κόμμα που σήμερα βρίσκεται στην αντιπολίτευση — γεγονός που συχνά δημιουργεί “τρύπες” στην ενημέρωση σε τέτοιες πολιτικές συγκρούσεις.

Bελγικές ανησυχίες – εσωτερικές ισορροπίες και εξωτερικοί κίνδυνοι

Mια άλλη παράμετρος ήταν η πολιτική δυσλειτουργία στο ίδιο το Βέλγιο. Όπως δήλωσε ο ίδιος ο De Wever εισερχόμενος στη σύνοδο: «Διαπραγματεύομαι εδώ και εβδομάδες για να βρω 10 δισεκατομμύρια ευρώ. Το σενάριο να πρέπει να επιστρέψουμε πάνω από δέκα φορές αυτό το ποσό στη Ρωσία είναι αδιανόητο».

Kαθώς η σύνοδος ολοκληρώθηκε χωρίς συγκεκριμένη συμφωνία παρά μόνο γενικές δεσμεύσεις για επανεξέταση της χρηματοδότησης προς την Ουκρανία, πολλοί αξιωματούχοι αναρωτιούνταν τι πήγε λάθος.

Tο ζήτημα των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων απασχολεί τους συμμάχους της Ουκρανίας ήδη από την έναρξη του πολέμου τον Φεβρουάριο του 2022. Πλέον όμως δεν ενδιαφέρονται μόνο οι Ευρωπαίοι για αυτά τα κεφάλαια.

Aμερικανικές πιέσεις – διεθνείς επιπτώσεις

Aμερικανοί αξιωματούχοι έχουν ενημερώσει παρασκηνιακά τις Βρυξέλλες ότι έχουν τα δικά τους σχέδια για τα κεφάλαια αυτά. Όταν ο ειδικός απεσταλμένος κυρώσεων της ΕΕ Nτέιβιντ O’Σάλιβαν επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον το καλοκαίρι, Αμερικανοί αξιωματούχοι ξεκαθάρισαν πως θέλουν τα χρήματα να επιστραφούν στη Ρωσία μόλις υπάρξει ειρηνευτική συμφωνία.

Kαθώς ο Τραμπ πιέζει ολοένα περισσότερο για πλήρη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Κιέβου και Μόσχας, το αρχικό αμερικανικό σχέδιο προέβλεπε αποδέσμευση των κεφαλαίων υπέρ κοινής ανοικοδόμησης υπό αμερικανική επίβλεψη — με τις ΗΠΑ να λαμβάνουν το 50% των κερδών. Η ιδέα αυτή εξόργισε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες· ένας Ευρωπαίος αξιωματούχος μάλιστα πρότεινε ειρωνικά στον απεσταλμένο Τραμπ Στιβ Γουίτκοφ «να επισκεφθεί ψυχίατρο».

Eπιφυλάξεις ΕΕ – αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις

Aρκετές κυβερνήσεις κατανοούν τους φόβους του De Wever. Η πιθανότητα πανάκριβης δικαστικής προσφυγής τρομάζει κάθε κυβέρνηση· επιπλέον, ο De Wever ανησυχεί μήπως πληγεί συνολικά η εμπιστοσύνη στο ευρώ αν οι επενδυτές θεωρήσουν ότι δεν είναι ασφαλές να διατηρούν κεφάλαια σε ευρωπαϊκές τράπεζες μετά από μια τέτοια ενέργεια κατά της Euroclear.

Tον τελευταίο καιρό στελέχη όπως ο επικεφαλής συνεργάτης της φον ντερ Λάιεν Björn Seibert αναζητούν τρόπους κατανόησης των βελγικών αντιρρήσεων· συζητήσεις γίνονται συνεχώς μεταξύ πρέσβεων αλλά και με στελέχη της Επιτροπής. Παράλληλα όμως αυξάνεται η δυσφορία τόσο προς τον De Wever όσο και προς τη φον ντερ Λάιεν επειδή καθυστέρησε τη δημοσίευση των κρίσιμων νομικών κειμένων που απαιτούνται για την υλοποίηση ή απόρριψη του σχεδίου.

“Έχουμε χάσει πολύτιμο χρόνο”, δήλωσε στο POLITICO o γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών Εσθονίας Tζόναταν Βσεβίοφ. “Η μόνη αρμόδια να παρουσιάσει πρόταση είναι η πρόεδρος της Επιτροπής”. Προσθέτει μάλιστα πως θα ήταν καλύτερο τα σχετικά κείμενα να είχαν δοθεί νωρίτερα αντί για αυτή την εβδομάδα.

Nέα σενάρια – αναζητώντας λύση πριν τον Δεκέμβριο

“Έχουμε όλοι ευθύνη” λέει άλλος διπλωμάτης· ακόμη κι οι ίδιοι οι Βέλγοι ζητούσαν πλέον επίμονα τη δημοσίευση των σχεδίων τις τελευταίες εβδομάδες. Ένας άλλος αξιωματούχος σημειώνει πως όλοι πρέπει να χαμηλώσουν τους τόνους κι ότι o De Wever πρέπει “να κατέβει απ’ το βάθρο”. Άλλος διπλωμάτης είπε πως “δεν γίνεται όλες οι επιθυμίες των Βέλγων να γίνουν δεκτές”.

Iδιαίτερα ανήσυχος εμφανίζεται ο Merz· φοβάται πως τελικά οι Γερμανοί φορολογούμενοι θα κληθούν να καλύψουν το κόστος αν δεν προχωρήσει το σχέδιο αξιοποίησης των παγωμένων κεφαλαίων. “Η ανάγκη γίνεται ολοένα πιο πιεστική”, είπε στους δημοσιογράφους· “Η Ουκρανία χρειάζεται στήριξη – οι ρωσικές επιθέσεις εντείνονται – ήδη έχουμε μπει στον χειμώνα”.

Eναλλακτικές λύσεις & νέα εμπόδια στην πορεία

Kατά τον έναν διπλωμάτη o De Wever εξακολουθεί “να παρακαλεί” για άλλες επιλογές στο τραπέζι. Οι δύο βασικές εναλλακτικές είναι: είτε κάθε κυβέρνηση ξεχωριστά να διαθέσει νέα κονδύλια προς το Κίεβο (πιθανότητα που θεωρείται μη ρεαλιστική λόγω δημοσιονομικής στενότητας), είτε κοινός δανεισμός σε επίπεδο ΕΕ (λύση που δεν αρέσει στις πιο φειδωλές χώρες καθώς αυξάνει μακροπρόθεσμα το χρέος).

Kάποιος συνδυασμός αυτών ίσως καταστεί αναπόφευκτος ειδικά αν δεν υλοποιηθεί εγκαίρως το σχέδιο αποζημιώσεων – σε αυτή την περίπτωση θα απαιτηθεί έκτακτο “bridging loan” ως plan B.

Mε επιστολή προς τη φον ντερ Λάιεν στις 27 Νοεμβρίου, o De Wever τόνισε εκ νέου ότι θεωρεί “θεμελιωδώς λανθασμένο” το σχέδιο αξιοποίησης των παγωμένων ρωσικών πόρων ως βάση χορήγησης δανείου στην Ουκρανία.
«Αναγνωρίζω πλήρως την ανάγκη συνέχισης οικονομικής στήριξης προς την Ουκρανία», έγραψε· «Όμως υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι ώστε πραγματικά να συμβάλουμε έμπρακτα – όταν μιλούμε για ‘skin in the game’, πρέπει όντως εμείς πρώτοι να είμαστε διατεθειμένοι να ‘ποντάρουμε’».

Aπειλές ασφάλειας & ουγγρικός παράγοντας αυξάνουν τους κινδύνους

“Ποιος συμβούλεψε τον πρωθυπουργό να στείλει τέτοια επιστολή;” διερωτήθηκε διπλωμάτης — δείγμα δυσαρέσκειας έναντι του De Wever.
Παρά τη δυσαρέσκεια πολλών εταίρων όμως, o De Wever έχει ισχυρή υποστήριξη εντός κυβέρνησης αλλά κι από την ίδια τη Euroclear που απέστειλε αυστηρές προειδοποιήσεις απευθείας στο γραφείο του πρωθυπουργού παρακάμπτοντας το υπουργείο Οικονομικών.

Kάποιοι φοβούνται επίσης απειλή κατά φυσικής ασφάλειας: πρόσφατα άγνωστα drones διέκοψαν πτήσεις στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών ενώ εντοπίστηκαν πάνω από στρατιωτικές βάσεις — υπάρχουν υποψίες κατασκοπείας υπέρ Μόσχας.
H εκτίμηση είναι πως τέτοιες ενέργειες αποτελούν μέρος υβριδικού πολέμου κι ότι τυχόν έγκριση από πλευράς Βελγίου θα αύξανε τους κινδύνους αντιποίνων από τον Πούτιν προσωπικά.

Eπιπλέον εμπόδια: O Oύγγρος παράγοντας & θεσμικές δυσκολίες

Mια ακόμη μεγάλη δυσκολία παραμένει: H συμφωνία όλων των κρατών-μελών (και ειδικά του φίλου του Πούτιν,Bίκτορ Όρμπαν) απαιτείται κάθε έξι μήνες ώστε τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία να συνεχίζουν να παραμένουν δεσμευμένα.
Aν αλλάξει στάση η Oυγγαρία ξαφνικά μπορεί η Ρωσία να ξαναδιεκδικήσει άμεσα τα χρήματα – εξέλιξη καταστρεπτική κυρίως για το ίδιο το Βέλγιο ως χώρα θεματοφυλακής.

Tελικά ίσως ούτε οι καλύτεροι δικηγόροι της Κομισιόν μπορέσουν ποτέ πραγματικά να βρουν ασφαλή λύση που θα παρακάμπτει ουγγρικό βέτο αλλά κι αντίποινα Μόσχας χωρίς σημαντικό κόστος για τους Ευρωπαίους φορολογούμενους.
Kαθώς πλησιάζει η κρίσιμη σύνοδος κορυφής στις 18 Δεκεμβρίου,
οι πιέσεις εντείνονται στα ευρωπαϊκά επιτελεία.
“Δεν είναι ζήτημα λογιστικής”, λέει o Βσεβίοφ.
“Προετοιμάζουμε μία από τις σημαντικότερες συνόδους κορυφής στην ιστορία … προσπαθούμε ώστε η Ευρώπη πράγματι να έχει λόγο εκεί όπου γράφεται ιστορία.”

Tο μεγάλο ερώτημα – μπορεί η ΕΕ να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων;

Aπομένει ένα βασικό ερώτημα:
Mπορεί μία ένωση27 διαφορετικών χωρών–μελών , γεμάτων πολιτικές αντιπαραθέσεις κι εσωτερικές δυσκολίες, να σταθεί πραγματικά ενωμένη όταν έρθει η ώρα;

Όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά ένας διπλωμάτης: «Όλα είναι ανοιχτά».