Μικροβιακή Αντοχή: Η αόρατη απειλή που αναδιαμορφώνει τη Δημόσια Υγεία

Η μικροβιακή αντοχή εξελίσσεται σε μία από τις σοβαρότερες απειλές για τη Δημόσια Υγεία, με επιπτώσεις που ξεπερνούν τα όρια των νοσοκομείων και επηρεάζουν ολόκληρα συστήματα υγείας, οικονομίες και κοινωνίες. Τα μικρόβια —βακτήρια, ιοί, μύκητες και παράσιτα— αναπτύσσουν ολοένα και πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς άμυνας απέναντι στα αντιμικροβιακά φάρμακα, καθιστώντας θεραπείες που κάποτε ήταν ρουτίνας, σήμερα αβέβαιες ή και αναποτελεσματικές.

Ρούλα Σκουρογιάννη

Σε μια εποχή όπου η ιατρική χρειάζεται όπλα για να αντιμετωπίσει νέες και παλιές λοιμώξεις, η μικροβιακή αντοχή αναδεικνύει τα κενά στη φαρμακευτική και διαγνωστική καινοτομία, αλλά και τη σημασία της υπεύθυνης χρήσης αντιβιοτικών σε ανθρώπους, ζώα και γεωργία. Η κατανόηση των βασικών παραγόντων που τροφοδοτούν αυτή την κρίση αποτελεί θεμέλιο για στρατηγικές πρόληψης, πολιτικές παρεμβάσεις και αποτελεσματική ενημέρωση τόσο των επαγγελματιών υγείας όσο και των πολιτών.

Πέντε σημαντικές αλήθειες για τη Μικροβιακή Αντοχή

1. Τι είναι η μικροβιακή αντοχή και γιατί αυξάνονται οι θάνατοι;

Η μικροβιακή αντοχή (AMR) εμφανίζεται όταν βακτήρια, ιοί, μύκητες και παράσιτα δεν ανταποκρίνονται πλέον στα αντιμικροβιακά φάρμακα, όπως τα αντιβιοτικά. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 35.000 θάνατοι που συνδέονται με AMR, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι λοιμώξεις από ανθεκτικά βακτήρια ξεπέρασαν πρόσφατα τα προ πανδημίας επίπεδα. Πρόκειται για μία πανευρωπαϊκή κρίση που κλιμακώνεται.

2. Το E. coli και οι λοιμώξεις που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία

Πάνω από 40% των στελεχών E. coli παγκοσμίως εμφανίζουν πλέον αντοχή στις θεραπείες πρώτης επιλογής που συνήθως προτείνουν οι επαγγελματίες υγείας. Τα ανθεκτικά αυτά βακτήρια μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές —και συχνά θανατηφόρες— λοιμώξεις, ενώ ακόμη και τα σωτήρια αντιβιοτικά ευρέος φάσματος χάνουν σταδιακά την αποτελεσματικότητά τους.

3. Υπερκατανάλωση αντιβιοτικών και έλλειψη νέων θεραπειών

Η υπερβολική και λανθασμένη χρήση αντιβιοτικών αποτελεί βασικό μοχλό ενίσχυσης της μικροβιακής αντοχής. Παράλληλα, η ανεπαρκής εφαρμογή πρακτικών ελέγχου λοιμώξεων επιδεινώνει το πρόβλημα. Επιστημονικά, η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ανησυχητική, καθώς δεν έχει αναπτυχθεί νέα κατηγορία αντιβιοτικών από τη δεκαετία του 1980, ενώ οι επιλογές εναλλακτικών θεραπειών για τα υπάρχοντα φάρμακα είναι ελάχιστες.

4. Η συμβολή της κτηνοτροφίας και τα πρώτα ενθαρρυντικά σημάδια

Η χρήση αντιμικροβιακών στα ζώα επηρεάζει και τη δημιουργία ανθεκτικών βακτηρίων που μπορούν να μεταφερθούν στον άνθρωπο. Ωστόσο, υπάρχει και θετική εξέλιξη: σύμφωνα με έκθεση του 2023, οι πωλήσεις αντιμικροβιακών για χρήση σε ζώα στην Ευρώπη έπεσαν στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί, μειωμένες κατά 53% μεταξύ 2011 και 2022. Αυτό δείχνει ότι οι στοχευμένες πολιτικές μπορούν να αποδώσουν.

5. Η σημασία της ορθής χρήσης: οδηγίες και στόχοι

Οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής (AMR) συγκλίνουν σε ένα κοινό μήνυμα: η μικροβιακή αντοχή αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη Δημόσια Υγεία, παγκοσμίως, και απαιτεί πολυεπίπεδη, συντονισμένη και διατομεακή δράση. Διεθνείς φορείς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), το ECDC, τα CDC των ΗΠΑ, ο FAO, ο OIE, καθώς και οργανισμοί αξιολόγησης όπως το NICE (National Institute for Health and Care Excellence, δηλαδή το Εθνικό Ινστιτούτο για την Υγεία και την Κλινική Αριστεία του Ηνωμένου Βασιλείου) υπογραμμίζουν την ανάγκη για «οικονομία στη χρήση αντιμικροβιακών» σε επίπεδο οργανισμών, επαγγελματιών υγείας και ασθενών. Θέτουν, μάλιστα, στόχο τη μείωση της χρήσης αντιβιοτικών κατά 5% έως το 2029, ενισχύοντας την πρόληψη και επιδιώκοντας πιο στοχευμένη, υπεύθυνη συνταγογράφηση.