Λειψυδρία σε Ευρώπη και Ελλάδα: Τι σημαίνει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τους πολίτες-Επόμενα βήματα

Στις επιστολές που απέστειλε η ΕΥΔΑΠ προς το υπουργείο Περιβάλλοντος και τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) αναφέρεται ως συμπέρασμα ότι ακόμη και αν οι ποσότητες νερού που εισρέουν στους ταμιευτήρες της Αττικής τριπλασιαστούν, θα χρειαστούν περίπου έξι χρόνια για να επανέλθουν στα επίπεδα του 2021. Η εταιρεία τεκμηριώνει το αίτημά της για κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης αξιολογώντας τη σημερινή κατάσταση στους ταμιευτήρες και αναλύοντας τα υδρολογικά δεδομένα που δείχνουν τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Παράλληλα, υπενθυμίζει ότι η εξασφάλιση της αναγκαίας ποσότητας νερού αποτελεί ευθύνη του κράτους.

Στην επιστολή παρουσιάζονται μελέτες επιστημόνων του ΕΜΠ που εκπονήθηκαν για λογαριασμό της ΕΥΔΑΠ, οι οποίες και στηρίζουν την ανάγκη για ενεργοποίηση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης.

Τα βασικά σημεία της τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν:

• Για περισσότερο από μια δεκαετία, από το 2008 έως το 2021, οι ταμιευτήρες διατηρούσαν αποθέματα περίπου 1,1 δισ. κυβικών μέτρων, επαρκή για την ετήσια κατανάλωση. Από το υδρολογικό έτος 2022-23 και μετά, όμως, τα αποθέματα μειώνονται σταθερά και σημαντικά.
• Η πτώση οφείλεται στη μείωση των βροχοπτώσεων κατά 25% και την αύξηση της εξάτμισης κατά 15%, αλλά και στην άνοδο της κατανάλωσης κατά περίπου 6% τα τελευταία χρόνια.
• Οι ταμιευτήρες βρίσκονται πλέον σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα: ο Εύηνος διαθέτει μόλις 47 από τα 137,6 εκατ. κυβικά που μπορεί να φιλοξενήσει, ο Μόρνος περίπου 175 από 747,6 εκατ., η Υλίκη 163 από 551,5 εκατ. και ο Μαραθώνας 18 από 42,8 εκατ. Για σύγκριση, στα επεισόδια λειψυδρίας των ετών 2001 και 2008, τα αποθέματα δεν είχαν πέσει τόσο χαμηλά.

Ήδη έχουν τεθεί σε λειτουργία οι εφεδρικές γεωτρήσεις, ενώ αναμένεται και μια μείωση της ζήτησης κατά 5% μέσω ενημερωτικής καμπάνιας. Σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΜΠ, ο δείκτης ξηρασίας SRI για την τελευταία τριετία βρίσκεται στο -2,01, τη χαμηλότερη τιμή που έχει καταγραφεί και ένδειξη εξαιρετικά έντονης ξηρασίας.

Η συνολική εικόνα, όπως σημειώνει η ΕΥΔΑΠ, δείχνει ότι η Αττική περνά το δεύτερο πιο σοβαρό επεισόδιο παρατεταμένης ξηρασίας των τελευταίων δεκαετιών, μετά από εκείνο της περιόδου 1988-1994.

Στο υπουργείο Περιβάλλοντος η ΕΥΔΑΠ παραθέτει ήδη υλοποιημένες κινήσεις, όπως η λειτουργία των γεωτρήσεων της Μαυροσουβάλας και η σημαντική μείωση της οικολογικής παροχής του Ευήνου, αλλά και όσα έργα βρίσκονται σε εξέλιξη: την ενεργοποίηση των γεωτρήσεων Ούγγρων έως το 2026 και τη διάνοιξη 17 νέων γεωτρήσεων στον βοιωτικό Κηφισό έως το 2027. Υπολογίζεται ότι και αυτά τα μέτρα θα ενισχυθούν με επιπλέον μείωση της κατανάλωσης κατά 5%.

Η εταιρεία υπενθυμίζει επίσης ότι, βάσει της σύμβασής της με το Δημόσιο (2.2.2022), η ευθύνη για την επάρκεια αδιύλιστου νερού ανήκει στο κράτος, παρότι η ίδια έχει αναλάβει σημαντικό μέρος της διαχείρισης της κατάστασης.

Ακολούθησε και δεύτερη σειρά επιστολών, αυτή τη φορά προς τη ΡΑΑΕΥ, η οποία ζήτησε αναλυτικά στοιχεία και διευκρινίσεις. Στην απάντησή της, η ΕΥΔΑΠ σημειώνει ότι η κήρυξη έκτακτης ανάγκης είναι απαραίτητη για να επιταχυνθούν οι διαδικασίες υλοποίησης κρίσιμων έργων, τόσο για τη θωράκιση της υδροδότησης όσο και για το πρόγραμμα «Εύρυτος», που αφορά την εκτροπή δύο ποταμών της Ευρυτανίας στον Εύηνο και αναμένεται να εξασφαλίσει την υδροδότηση της Αττικής για τις επόμενες δεκαετίες.

Η ΕΥΔΑΠ ενημερώνει επίσης ότι από τις αρχές Οκτωβρίου έως τις 11 Νοεμβρίου τα αποθέματα των ταμιευτήρων μειώθηκαν κατά 32,2 εκατ. κυβικά, δηλαδή περίπου 768.500 κυβικά την ημέρα. Πριν απαντήσει στα ερωτήματα της ΡΑΑΕΥ, εκφράζει επίσης επιφυλάξεις σχετικά με τον διεθνώς αμφισβητούμενο πλέον τρόπο υπολογισμού των «κύκλων» βροχοπτώσεων.

Έτσι το βράδυ της Πέμπτης ολοκληρώθηκε η διαδικασία κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, λόγω λειψυδρίας, σε Λέρο, Πάτμο και Αττική.

Τι σημαίνει πρακτικά η κατάσταση έκτακτης ανάγκης

Η «κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας» αναγνωρίζει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη για διαχείριση των υδατικών πόρων. Είναι μια διαδικασία που δίνει προτεραιότητα στην υλοποίηση κρίσιμων έργων υποδομής (ταμιευτήρες, δίκτυα, ενίσχυση αποθεμάτων), έτσι ώστε να θωρακιστεί η επάρκεια νερού μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη εξυπηρέτηση της ύδρευσης και της άρδευσης. 

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν συνοδεύεται από μέτρα περιορισμού που αφορούν τους πολίτες. Ο συναγερμός σηματοδοτεί τις ενέργειες της Πολιτείας, προκειμένου να θέσει σε ακόμα πιο υψηλή προτεραιότητα την άμεση έναρξη των απαραίτητων έργων.

Ο κόκκινος συναγερμός δεν σημαίνει περικοπές ή περιορισμούς. Σημαίνει υπεύθυνη στάση από όλους. 

Ήδη η ΕΥΔΑΠ έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα της αναλυτικές πληροφορίες για την εξοικονόμηση νερού στο σπίτι.

Η ενεργοποίηση του αρ. 55 του νόμου 5215/25 σημαίνει ότι η διαδικασία των ωριμάνσεων γι’ αυτά τα -απαιτούμενα- μεγάλα έργα γίνεται μέσα από τη Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασία του Υπερταμείου. Μπαίνουν, δηλαδή, σε προτεραιότητα και σε διαδικασία επιτάχυνσης.

Σε κάθε περίπτωση, τηρούνται απαρέγκλιτα όλες οι διαδικασίες διαφάνειας και προφανώς νομιμότητας, με την εγγύηση του PPF, όπως εξάλλου συμβαίνει σε δεκάδες κρίσιμα για τη χώρα μας έργα.

Έχει ήδη υπάρξει μια μεγάλη μελέτη και σχεδιασμός από την ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με την Πολιτεία και με την κατεύθυνση των αρμοδίων, για μια σειρά από απαραίτητα έργα και παρεμβάσεις. Τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί ήδη στη δημόσια συζήτηση. Πέρα από τη μελετητική τους ωρίμανση πλέον, προκειμένου να ξεκινήσει τάχιστα η υλοποίηση, αυτό που έχει επίσης σημασία είναι να υπάρξει η απαραίτητη ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων και η διαβούλευση, η κατανόηση των προκλήσεων και των επιλογών που υπάρχουν.

Λέκκας: Δεν φανταζόμασταν ότι τα δύο τελευταία χρόνια θα φτάναμε σε αυτό το σημείο

«Η ανησυχία υπήρχε πριν από μερικά χρόνια, ήδη όμως δεν φανταζόμασταν ότι τα δύο τελευταία χρόνια θα φτάναμε σε αυτό το σημείο. Και φτάσαμε σε αυτό το σημείο γιατί δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου βροχοπτώσεις. Έτσι λοιπόν, τώρα μετ’ επιτάσεως μπαίνει αυτό το θέμα, το αίτημα, το πρόβλημα και ουσιαστικά πρέπει να κάνουμε έναν σχεδιασμό, όπως αυτός που έγινε είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, έτσι ώστε να μην αντιμετωπίσουμε τεράστια προβλήματα τα αμέσως επόμενα δύο χρόνια», τόνισε μιλώντας στην ΕΡΤ ο καθηγητής Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών και πρόεδρος του ΟΑΣΠ, Ευθύμιος Λέκκας.

Σχετικά με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων από το κράτος εξήγησε: «Θα πρέπει όμως να τονίσουμε ότι κάθε περιοχή έχει τα δικά της εξειδικευμένα προβλήματα, όπως αναφέρατε ότι στα νησιά είναι κυρίαρχο το πρόβλημα αυτό. Εκεί θα πρέπει κάτι να γίνει. Δηλαδή δεν μπορεί πια από τους υπόγειους υδροφορείς να αντλούμε ποσότητες έτσι ώστε να γεμίζουμε πισίνες, ειδικά σε ορισμένα νησιά τα οποία αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα. (…) Βεβαίως, το πρόβλημα είναι διαφορετικό. Συντίθεται από διαφορετικές συνιστώσες. Έτσι λοιπόν, σε όλα τα επίπεδα σε οριζόντιο επίπεδο αλλά και σε κατακόρυφο επίπεδο, θα πρέπει να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε».

«Πιστεύω ότι υπάρχουν δυνατότητες ακόμα να αξιοποιήσουμε υπόγεια νερά, αλλά όμως αυτό δεν θα πρέπει να γίνει μέσα από μία διαδικασία πρωτοβουλίας ιδιοκτητών μονάχα, οι οποίοι θα κάνουν γεωτρήσεις και οι οποίοι κατά το δοκούν θα διαθέτουν το νερό, θα πρέπει να γίνει συντονισμένα. Υπάρχουν περιοχές γύρω από την Αττική, υπάρχουν περιοχές σε νησιά που δεν έχει εξαντληθεί ο υδροφόρος ορίζοντας. Εκεί θα πρέπει κατά την άποψή μου, πριν περάσουμε στις αφαλατώσεις, πριν περάσουμε σε φράγματα. (…) Φράγματα έχουν γίνει και λίμνες έχουν γίνει, ταμιευτήρες έχουν γίνει σε πολλά νησιά αλλά αυτοί δεν λειτουργούν πια, γιατί δεν υπάρχει νερό. Έτσι λοιπόν πρέπει να προσανατολίσουμε την όλη προσπάθεια μας και στους υπόγειους υδροφορείς, οι οποίοι μπορούν να εμπλουτιστούν με όλα αυτά τα τεχνικά έργα, ειδικά μετά μεγάλες πυρκαγιές. Έτσι λοιπόν πρέπει να κάνουμε έργα εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων για να μπορέσουμε να αντλήσουμε νερά από αυτούς. Θα πρέπει να σημειώσω ότι οι υπόγειοι υδροφορείς είναι οι πιο μεγάλοι ταμιευτήρες που υπάρχουν» δήλωσε μεταξύ άλλων ο κ. Λέκκας.

Όσον αφορά την αφαλάτωση είπε: «Επίσης θα πρέπει να σημειώσω το εξής ότι δεν είναι εύκολη λύση η αφαλάτωση. Από την αφαλάτωση προκύπτουν τεράστια προβλήματα. Θα πρέπει να την κάνουμε επέκταση της αφαλάτωσης στα νησιά με πολύ μεγάλη προσοχή. Η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν είναι μεγάλη, αλλά είναι υπολογίσιμη. Εκείνο το οποίο τίθεται σαν σοβαρό πρόβλημα είναι η κατανάλωση ενέργειας για την αφαλάτωση. Η κατανάλωση ενέργειας σημαίνει παραγωγή αντίστοιχα ενέργειας. Για την παραγωγή ενέργειας έχουμε τεράστιες επιπτώσεις όταν δεν προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές το περιβάλλον. Έχουμε, δηλαδή και επιπτώσεις στο περιβάλλον, εάν χρησιμοποιούμε ενέργεια η οποία προέρχεται από ορυκτά καύσιμα. Ενισχύεται το φαινόμενο του θερμοκηπίου και βέβαια ενισχύεται η κλιματική κρίση. Όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται με ένα συντεταγμένο τρόπο».

«Είμαστε σε πολύ θετικό σημείο αν συνεχιστούν οι βροχές, αλλά αυτό δεν μας επιτρέπει να χαλαρώνουμε» τόνισε κλείνοντας.

Δυσοίωνη η εικόνα και στην Εύρωπη

Την ίδια ώρα μια έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες του University College London (UCL) σε συνεργασία με το Watershed Investigations και την βρετανική εφημερίδα The Guardian, καταγράφει τις μικροσκοπικές μεταβολές στο βαρυτικό πεδίο που προκαλούνται από την απώλεια ή αύξηση νερού σε υπόγεια στρώματα, λίμνες, ποτάμια και εδάφη.

Τα δορυφορικά δεδομένα, δείχνουν μια έντονη ανισορροπία: ενώ ο βορράς και η βορειοδυτική Ευρώπη –μεταξύ των οποίων η Σκανδιναβία και ορισμένες περιοχές της Βρετανίας και της Πορτογαλίας– γίνονται σταδιακά πιο υγρές, ο νότος και η κεντρική Ευρώπη ξηραίνονται με ταχύ ρυθμό και απειλούνται έντονα με λειψυδρία.

Ο καθηγητής Μοχαμάντ Σαμσουντούχα από το UCL τονίζει ότι οι τάσεις αυτές συσχετίζονται άμεσα με τα κλιματικά δεδομένα. «Δεν μιλάμε πια για περιορισμό της θέρμανσης στον 1,5°C. Οδεύουμε προς τους 2°C και βλέπουμε ήδη τις συνέπειες», προειδοποιεί.

Απομονώνοντας τα δεδομένα των υπόγειων υδάτων, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ακόμη και αυτά, που θεωρούνται πιο ανθεκτικά στην μεταβολή του κλίματος, μειώνονται.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το δυτικό τμήμα γίνεται πιο υγρό, ενώ το ανατολικό παρουσιάζει σαφή τάση ξήρανσης, με έντονες καλοκαιρινές περιόδους ξηρασίας και πιο σύντομες περιόδους εμπλουτισμού των υδροφόρων στρωμάτων τον χειμώνα.

Στη νοτιοανατολική Αγγλία, όπου το 70% του πόσιμου νερού προέρχεται από υπόγεια αποθέματα, οι αλλαγές αυτές απειλούν άμεσα την υδροδοτική ασφάλεια.

Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος δείχνουν ότι, μολονότι η συνολική άντληση νερού στην ΕΕ μειώθηκε μεταξύ 2000 και 2022, οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων αυξήθηκαν κατά 6%, κυρίως λόγω των αναγκών ύδρευσης και γεωργίας. Σε πολλές χώρες, τα υπόγεια νερά καλύπτουν πάνω από το 60% των αναγκών δημόσιας παροχής.

Η Κομισιόν προωθεί μια στρατηγική για «υδατική ανθεκτικότητα», επιδιώκοντας αύξηση της αποδοτικότητας κατά τουλάχιστον 10% έως το 2030 και μείωση των τεράστιων απωλειών από γηρασμένα δίκτυα, που κυμαίνονται μεταξύ 8% και 57% στα κράτη-μέλη.

• Ειδικοί στην υδρολογία, όπως η καθηγήτρια Χάνα Κλοουκ του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ, προειδοποιούν ότι η Ευρώπη μπορεί να βρεθεί σύντομα αντιμέτωπη με αυστηρούς περιορισμούς νερού, εάν ο χειμώνας δεν φέρει επαρκείς βροχοπτώσεις.

Στην Αγγλία, η Υπηρεσία Περιβάλλοντος έχει ήδη προειδοποιήσει ότι η ξηρασία ενδέχεται να παραταθεί έως το 2026.

Παρά τις κυβερνητικές εξαγγελίες για δημιουργία νέων ταμιευτήρων ειδικοί επισημαίνουν ότι απαιτούνται άμεσα μέτρα, όπως ανακύκλωση νερού, περιορισμός κατανάλωσης και ένταξη φυσικών λύσεων.

• Η συρρίκνωση των υδάτινων αποθεμάτων στην Ευρώπη αναμένεται να πλήξει τη γεωργία, την επισιτιστική ασφάλεια και ευαίσθητα οικοσυστήματα που εξαρτώνται από τα υπόγεια νερά.

Η Ισπανία, ήδη αντιμέτωπη με σοβαρή κρίση αποθεμάτων, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: η μείωση της παραγωγής της μπορεί να επηρεάσει άμεσα και την τροφοδοσία χωρών όπως το Ηνωμένο Βασίλειο.

Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι τα φαινόμενα που για δεκαετίες παρατηρούνταν στον παγκόσμιο Νότο βρίσκονται πλέον «πολύ πιο κοντά» σε εμάς.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ξηρασία πλήττει ήδη περιοχές από τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία έως τη Νότια Αμερική, τις δυτικές ΗΠΑ και τον Καναδά. Στο Ιράν, η Τεχεράνη πλησιάζει την ημέρα «μηδέν», με την κυβέρνηση να εξετάζει ακόμη και πιθανή εκκένωση της πρωτεύουσας λόγω της λειψυδρίας.

«Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, μας αφορά άμεσα και απαιτεί νέες, ακόμη και ανορθόδοξες λύσεις», τονίζει ο καθηγητής Σαμσουντούχα, προτείνοντας ακόμη και γενικευμένη συλλογή βρόχινου νερού σε χώρες όπως η Βρετανία.

Το μήνυμα των επιστημόνων είναι σαφές: η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μια βαθιά μεταμόρφωση του υδατικού της τοπίου και το παράθυρο για αποτελεσματική προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα στενεύει ταχύτατα.