Είναι οι ρυτίδες παράσημα;- Ο μηχανισμός γήρανσης του δέρματος και η “βιομηχανία” του…προσώπου

Γιατί η κοινωνία φοβάται τη γήρανση και πώς μπορούμε να αγκαλιάσουμε τις αλλαγές του δέρματός μας με αυτοπεποίθηση

Όπως και τα υπόλοιπα όργανα του σώματός μας, το δέρμα μας αρχίζει να γερνά από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Σε μια εποχή που η νεότητα λατρεύεται, αξίζει να αναλογιστούμε πώς μπορούμε να φροντίζουμε το δέρμα μας, ενώ ταυτόχρονα αποδεχόμαστε ένα πρόσωπο που αλλάζει με τα χρόνια.

Στον Όλυμπο, γύρω στο 800-900 π.Χ., οι θεοί της Αρχαίας Ελλάδας απολάμβαναν νέκταρ και αμβροσία από την Ήβη, τη θεά της αιώνιας νεότητας. Η Ήβη, συμβολίζοντας την ακμή της ζωής, αποτελούσε το αντίθετο του Γήρατος, θεού της γήρανσης, που συχνά απεικονιζόταν ως γερασμένος άνδρας με ρυτίδες και ραβδί. Μαζί, οι δύο θεότητες υπενθυμίζουν πως κανείς δεν ξεφεύγει από το χρόνο.

Η εμμονή της ανθρωπότητας με τη νεότητα έχει ενταθεί από τότε. Το δέρμα, ως το μεγαλύτερο όργανο του σώματος και ορατό σε όλους, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της εμμονής – ή όπως το χαρακτήρισαν Γάλλοι ερευνητές, είναι «κοινωνικό» όργανο. Σε έρευνα με 1.300 άτομα σε 54 χώρες, το 85% δήλωσε ότι το δέρμα τους αντικατοπτρίζει την προσωπικότητά τους.

Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, το δέρμα αρχίζει να γερνά, επομένως η προσπάθεια να διατηρηθεί βελούδινο σαν μωρού είναι δαπανηρή υπόθεση. Το 2024, η παγκόσμια αγορά προϊόντων κατά της γήρανσης αποτιμήθηκε σε περίπου $52 δισ., με πρόβλεψη να φτάσει τα $80 δισ. έως το 2030. Γιατί όμως προσπαθούμε να αντισταθούμε στη γήρανση του προσώπου και πώς μπορούμε να την αποδεχτούμε;

Πώς αλλάζει το δέρμα με τα χρόνια

Το δέρμα είναι πραγματικά εντυπωσιακό: αν και έχει πάχος λίγων μόνο χιλιοστών, αποτελεί περίπου το 15% του σωματικού μας βάρους – για έναν μέσο ενήλικα, από 2,7 έως 3,6 κιλά.

«Το δέρμα είναι ένα πολύ σημαντικό όργανο που συχνά θεωρούμε δεδομένο», λέει ο καθηγητής παθολογίας στο Harvard Medical School, Τζορτζ Μέρφι. «Μας προστατεύει – αποτελεί το βασικό σημείο επαφής με το εξωτερικό περιβάλλον, που πολλές φορές είναι εχθρικό».

Το δέρμα λειτουργεί ως φράγμα απέναντι σε μικρόβια, λοιμώξεις και τραυματισμούς ή ακόμα και στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Ρυθμίζει τη θερμοκρασία μας και παράγει ορμόνες και βιταμίνες. «Είναι τόσο κρίσιμο για τη ζωή», τονίζει ο Μέρφι. «Αν χάσεις το μεγαλύτερο μέρος του δέρματός σου, αυτό είναι συχνά θανατηφόρο».

Το πρόβλημα είναι πως ο κόσμος βλέπει το δέρμα κυρίως ως αισθητικό όργανο και όχι ως λειτουργικό – κάτι που “φοράμε” εξωτερικά», προσθέτει ο Μέρφι.

Η γήρανση του δέρματος συμβαίνει τόσο εσωτερικά (αναπόφευκτη, χρονολογική γήρανση) όσο και εξωτερικά (λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων). Και στις δύο περιπτώσεις μειώνονται τα επίπεδα κολλαγόνου – μιας ζωτικής πρωτεΐνης για τη δομή του δέρματος – ενώ τα αιμοφόρα αγγεία γίνονται πιο εύθραυστα.

Με τον καιρό, τα βλαστοκύτταρα αναγεννώνται πιο αργά, επηρεάζοντας τις τρεις στιβάδες: επιδερμίδα (εξωτερική), χόριο (μεσαία) και υποδόριο (λίπος & συνδετικός ιστός). Έτσι, το δέρμα γίνεται λεπτότερο, πιο ξηρό και χάνει την ελαστικότητά του – για αυτό οι πληγές επουλώνονται πιο δύσκολα στους ηλικιωμένους.

Ορισμένες αλλαγές είναι εμφανείς: σκούρες κηλίδες, χαλάρωση και ρυτίδες. Οι τελευταίες μπορεί να προκύψουν από έκθεση στον ήλιο, κάπνισμα ή φυσική γήρανση – καθώς μειώνεται η ελαστικότητα, κάποιες ρυτίδες παραμένουν μόνιμες. Αλλαγές παρατηρούνται επίσης στα χαρακτηριστικά: φρύδια φαίνονται μεγαλύτερα λόγω υποχώρησης των μαλλιών, τα χείλη λεπταίνουν και η μύτη χαμηλώνει καθώς εξασθενεί ο συνδετικός ιστός. Τα λεγόμενα «ζυγωματικά» χαλαρώνουν γύρω από τα μάγουλα και το πηγούνι λόγω απώλειας της γραμμής της γνάθου.

Η ψυχολογία πίσω από ένα γερασμένο πρόσωπο

Δεν προκαλεί έκπληξη ότι η γήρανση του προσώπου μπορεί να μας επηρεάσει ψυχολογικά – ειδικά όταν λέξεις όπως «ζυγωματικά» ακούγονται δυσάρεστες.

Η αντίληψη για ένα γερασμένο πρόσωπο διαφέρει ανάλογα με τον πολιτισμό, την εθνικότητα ή το φύλο. Σύμφωνα με την Μπεθ Ντάνιελς από το Centre for Appearance Research, λίγες έρευνες εξετάζουν την εικόνα σώματος σε άτομα μέσης ή μεγαλύτερης ηλικίας – κυρίως σε λευκούς Ευρωπαίους.

Ωστόσο γνωρίζουμε ότι ενώ οι μεγαλύτεροι άνθρωποι τείνουν να αποδέχονται περισσότερο το σώμα τους όσο μεγαλώνουν, οι γυναίκες βιώνουν διαφορετική πίεση λόγω των προτύπων ομορφιάς που συνδέονται έντονα με τη νεότητα – ιδιαίτερα στη Δύση. Αυτό αποκαλείται «διπλό στάνταρ της γήρανσης», όπου οι γυναίκες καλούνται να διατηρούν νεανική εμφάνιση περισσότερο από τους άνδρες.

Σε σχετική ποιοτική έρευνα για την αυτοεικόνα ανδρών-γυναικών στη γήρανση, οι άνδρες επικεντρώθηκαν στη λειτουργικότητα του σώματος ενώ οι γυναίκες στην εμφάνιση – θεωρώντας πως η ηλικία επηρεάζει αρνητικά την ελκυστικότητά τους.

«Η υπερτίμηση της νεότητας δημιουργεί άλλη πίεση», λέει η Ντάνιελς. Τα πολιτισμικά ιδανικά ομορφιάς αφορούν κυρίως νέους ανθρώπους· όσο μεγαλώνουμε απομακρυνόμαστε από αυτό.»

Η ψυχοθεραπεύτρια Κάρολιν Καρόλ βοηθά ασθενείς που δυσκολεύονται να αποδεχθούν τη γήρανση του σώματος: «Τα ιδανικά ομορφιάς είναι κοινωνικές κατασκευές — άρα δεν αποτελούν αλήθειες. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε τις δικές μας αφηγήσεις.»

Ορισμένες έρευνες δείχνουν πως όσο μεγαλώνουν οι γυναίκες νοιάζονται λιγότερο για την εμφάνισή τους — βλέποντας ακόμη και τις ρυτίδες ως «παράσημα τιμής». Παρ’ όλα αυτά πολλές καταφεύγουν σε αισθητικές παρεμβάσεις για να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό ή τον ηλικιακό ρατσισμό στην εργασία.

«Είναι σημαντικό να μην κατηγορούμε τους ανθρώπους για αυτή την πίεση», επισημαίνει η Ντάνιελς· «είναι πραγματική — ακόμη και στον χώρο εργασίας όπου μπορεί να υπάρξει διάκριση λόγω λευκών μαλλιών ή ρυτίδων».

Η Καρόλ προσθέτει: «Το να αποδεχτείς ένα γερασμένο πρόσωπο δεν σημαίνει ότι θα αγαπήσεις κάθε αλλαγή… σημαίνει απλώς ότι σταματάς να πολεμάς την πραγματικότητα.»

Αισθητικές παρεμβάσεις & αντιμετώπιση της εικόνας

Και οι άνδρες βιώνουν πίεση σχετικά με τη γήρανσή τους — στις ΗΠΑ το 2024, το 7% των ασθενών πλαστικής χειρουργικής ήταν άνδρες· στη Βρετανία αυξάνεται η ζήτηση για αισθητικές επεμβάσεις όπως lifting προσώπου/λαιμού τόσο σε άνδρες όσο και γυναίκες — ακόμη και σε νεότερες ηλικίες.

BOTOX, ενέσιμες θεραπείες κατά των ρυτίδων είναι επίσης διαδεδομένες. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Πλαστικών Χειρουργών σχεδόν 10 εκατομμύρια τέτοιες επεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ το 2024 — το 94% σε γυναίκες.

«Οι ενέσεις botox απλώς παραλύουν προσωρινά κάποια νεύρα ώστε φαίνονται λιγότερες ρυτίδες», εξηγεί ο Μέρφι· «όμως δεν αντιμετωπίζουν τις βαθύτερες βιολογικές αιτίες της γήρανσης του δέρματος — είναι λύσεις προσωρινές». Παρόλα αυτά προσφέρουν σύντομα αισθητικά οφέλη σε όσους τις επιλέγουν.

Φροντίδα & αποδοχή της επιδερμίδας μας

Υπάρχουν τρόποι, σύμφωνα με τον Μέρφι, για να φροντίσουμε σωστά την επιδερμίδα μας καθώς μεγαλώνει: αποφυγή υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο· διατήρηση ενυδάτωσης & καθαριότητας· ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε βιταμίνες & ωμέγα-λιπαρά οξέα βοηθούν σημαντικά στην υγεία του δέρματος καθώς αυτό γερνάει.

Μιράντα Φαράζ, κλινική δερματοτοξικολόγος στην Procter & Gamble στις ΗΠΑ, εξηγεί πως ενώ δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη γενετική μας προδιάθεση, ο τρόπος ζωής — διατροφή, άσκηση αλλά και διαχείριση άγχους — επηρεάζουν σημαντικά τόσο την υγεία όσο και την ψυχολογία μας απέναντι στη γήρανση του προσώπου.

Kοινωνικές σχέσεις, όπως φιλίες που περιορίζουν τη μοναξιά, βοηθούν επίσης στην αποδοχή ενός γερασμένου προσώπου. Η ψυχολογική προσαρμογή στη γήρανση εξαρτάται τόσο από τον χαρακτήρα όσο κι από τις εμπειρίες ζωής — αλλά βασικό είναι «να εκπαιδευτούμε ώστε να αγκαλιάζουμε τις αλλαγές», σύμφωνα με τη Φαράζ.

“Κάθε στάδιο ζωής είναι όμορφο αν πορευτείς μαζί του”, καταλήγει χαρακτηριστικά· τονίζοντας ότι ως κοινωνία πρέπει να αλλάξουμε στάση απέναντι στα γερασμένα πρόσωπα και τη διαδικασία της γήρανσης συνολικά.

Tips για αυτοεκτίμηση μπροστά στον καθρέφτη

Aν πιάνετε τον εαυτό σας να σκέφτεται αρνητικά για τις αλλαγές στο πρόσωπό σας, η Καρόλ προτείνει πρακτικές συμβουλές: πρώτα απ’ όλα μαλακώστε τον εσωτερικό σας διάλογο — δείτε τις αλλαγές με περιέργεια κι όχι κριτική ματιά· μην αντιμετωπίζετε κάθε γραμμή ως πρόβλημα προς διόρθωση.

“Η αυτοσυμπόνια — ακόμη κι αν απλώς παρατηρείτε ‘Βλέπω ότι αλλάζει το πρόσωπό μου κι αυτό σημαίνει πως ζω’— μειώνει την αυστηρή αυτοκριτική όταν γίνεται συστηματικά”, σημειώνει η ειδικός.

Kάντε ειρήνη με τα ανάμικτα συναισθήματα: η αποδοχή δεν σημαίνει απαραίτητα αγάπη για κάθε αλλαγή αλλά συμφιλίωση με την πραγματικότητα· μπορείτε να νοσταλγείτε παλιότερη εμφάνιση αλλά ταυτόχρονα να τιμάτε αυτό που είστε σήμερα.

Kλείνοντας θυμηθείτε: «Ποιος θέλω να είμαι μεγαλώνοντας; Τι θέλω να εκπέμπω;» Εστιάζοντας στις αξίες κι όχι στην εμφάνιση μετατρέπουμε τη διαδικασία της γήρανσης σε εμπειρία προς κατοίκηση κι όχι προς μάχη.
Όπως έγραψε κι ο Σαίξπηρ: Με χαμόγελο κι ευθυμία ας έρθουν οι ρυτίδες!