Η διατροφή, η άσκηση και η σχέση με τον γιατρό: Ο δρόμος για την ενεργή πρόληψη

Σε μια εποχή, όπου η πληροφορία για την υγεία είναι πλέον συνεχής και καταιγιστική, αλλά συχνά αντιφατική, η αναζήτηση αξιόπιστων και εφαρμόσιμων οδηγιών αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Η υγεία παύει να είναι μια παθητική αναμονή της διάγνωσης και μετατρέπεται σε ενεργή συμμετοχή, όπου ο πολίτης αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο. Σε αυτό το πλαίσιο, η συμβολή του Ειδικού Παθολόγου, Αντώνη Αντωνιάδη, Γενικού Γραμματέα της Επαγγελματικής Ένωσης Παθολόγων Ελλάδας (ΕΕΠΕ), είναι εξαιρετικά πολύτιμη.

Ρούλα Σκουρογιάννη

Στη συνέντευξη που ακολουθεί για το libre.gr, ο κ. Αντωνιάδης ρίχνει φως στους δύο βασικούς πυλώνες της πρόληψης: την ορθή διατροφή και τη φυσική άσκηση, την οποία χαρακτηρίζει ευθέως ως «φαρμακευτική παρέμβαση». Παράλληλα, αναλύει τη σημασία του τακτικού προληπτικού ελέγχου, τονίζοντας ότι η υγεία δεν είναι μόνο η θεραπεία της ασθένειας, αλλά και η συστηματική προσπάθεια για τη μείωση της μελλοντικής επιδείνωσής της. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καλή σχέση ιατρού-ασθενούς, στην ενσυναίσθηση, και στην υιοθέτηση των ιατρικών οδηγιών μέσα από μικρά, ρεαλιστικά βήματα και όχι με άγχος. Πρόκειται για έναν πρακτικό οδηγό που ενθαρρύνει την υπεύθυνη στάση ζωής και την οικοδόμηση μιας ουσιαστικής, εμπιστευτικής σχέσης με τον θεράποντα ιατρό.

·         Υπάρχουν σύγχρονες διατροφικές αντιλήψεις που θεωρούνται πιο αποτελεσματικές ή υγιεινές; Τι πρέπει να προσέχει ο καθένας μας όταν επιλέγει τι θα βάλει στο πιάτο του;

«Είναι σημαντικό να καταναλώνουμε, καθημερινά, μια ποικιλία τροφών: λαχανικά, φρούτα, όσπρια, ξηρούς καρπούς και δημητριακά ολικής αλέσεως. Πρέπει να καταναλώνουμε τουλάχιστον 400 γρ. (5 μερίδες) φρούτων και λαχανικών κάθε μέρα. Περιορίστε την πρόσληψη ελεύθερης ζάχαρης σε λιγότερο 6 κουταλάκια του γλυκού. Ελεύθερη ζάχαρη είναι οποιαδήποτε ζάχαρη προστίθεται σε ένα τρόφιμο ή ρόφημα, συμπεριλαμβανομένης της ζάχαρης που υπάρχει ήδη στο μέλι, το σιρόπι και τον χυμό φρούτων. Πρέπει να περιορίσουμε τη συνολική πρόσληψη λίπους σε λιγότερο από 30% της ημερήσιας ενέργειας. Να περιορίσουμε τα κορεσμένα λιπαρά σε λιγότερο από 10% και τα trans λιπαρά σε λιγότερο από 1%. Τα κορεσμένα λιπαρά βρίσκονται στο κρέας, το βούτυρο, την μαργαρίνη, το φοινικέλαιο και το λάδι καρύδας. Τα trans λιπαρά είναι βιομηχανικά παραγόμενα λιπαρά που συχνά βρίσκονται σε αρτοσκευάσματα, τηγανητά τρόφιμα ταχυφαγειων-delivery, έτοιμα μπισκότα, κρουασάν, τυρόπιτες fast food. Αντικαταστήστε τα κορεσμένα και trans λιπαρά στη διατροφή. Αυτό μπορεί να γίνει με πολυακόρεστα λιπαρά που βρίσκονται στα ψάρια, το αβοκάντο, τους ξηρούς καρπούς και τα περισσότερα φυτικά έλαια. Προτιμήστε σπόρους, για παράδειγμα chia ή λιναρόσπορο. Περιορίστε την πρόσληψη αλατιού σε λιγότερο από 5 g/ημέρα και χρησιμοποιήστε ιωδιούχο αλάτι. Αποφύγετε τα τεχνητά γλυκαντικά, τα αναψυκτικά και τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα. Μάθετε να διαβάζετε τις ετικέτες, ότι φτηνό δεν είναι συνήθως και καλό… Αποφύγετε την κρυμμένη ζάχαρη και τα υδρογονωμένα έλαια, όπου τα βρίσκετε σε ετικέτες! Τα βιολογικά αξίζουν όταν μπορείς να τα εντάξεις χωρίς άγχος ή οικονομική πίεση. Δεν είναι πανάκεια, αλλά είναι μια πιο “καθαρή” και βιώσιμη επιλογή, ιδίως για ευπαθείς ομάδες και για το περιβάλλον. Οι υπερτροφές αξίζουν, αλλά όχι για να “αντικαταστήσουν” τη διατροφή, αξίζουν γιατί αναβαθμίζουν τη διατροφή. Η μεσογειακή δίαιτα, η ελάττωση του αλκοόλ (και ιδανικά η πλήρης αποφυγή του!), η αποφυγή αλατιού και ο αποκλεισμός των ετοίμων – εύκολων φαγητών μπορεί να επιτελέσει μεγάλο έργο».

·         Ποιος είναι ο ρόλος της φυσικής άσκησης στην πρόληψη και στη συνολική υγεία, και πώς βοηθά ακόμη και όταν υπάρχει κάποια θεραπεία σε εξέλιξη;

«Η φυσική άσκηση δεν είναι απλώς “κινητικότητα”: είναι φαρμακευτική παρέμβαση με πολλαπλές δράσεις, σε επίπεδο πρόληψης, θεραπείας και ψυχοσωματικής ισορροπίας. Η τακτική φυσική δραστηριότητα μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων (έμφραγμα, υπέρταση, εγκεφαλικό), σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, παχυσαρκίας, οστεοπόρωσης, κάποιων μορφών καρκίνου (παχέος εντέρου, μαστού). Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση, τη γλυκόζη και τα λιπίδια. Βελτιώνει τη γνωστική λειτουργία και την ψυχική διάθεση. Μειώνει το άγχος, τη θλίψη και τα συμπτώματα κατάθλιψης. Αυξάνει τη διαύγεια, την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση ελέγχου. Δρα θεραπευτικά ακόμη και σε χρόνιες ασθένειες, καθώς ενεργοποιεί τη σύνδεση σώματος–νου:

·         Ενισχύει τη δράση της φαρμακευτικής αγωγής (π.χ. σε υπέρταση, διαβήτη).

·         Περιορίζει τις παρενέργειες κάποιων θεραπειών (όπως κόπωση, αύξηση βάρους, δυσκοιλιότητα, καταβολή).

·         Βελτιώνει τη μυϊκή μάζα και τη φυσική αντοχή, που συχνά μειώνονται λόγω ασθένειας ή καθιστικής ζωής.

·         Ενισχύει την ανάρρωση μετά από επεμβάσεις ή μακρές νοσηλείες, προλαμβάνοντας μυϊκή ατροφία και θρομβώσεις.

Η σωστά προσαρμοσμένη άσκηση είναι μέρος της θεραπείας, όχι απλώς συμπλήρωμα. Η άσκηση είναι “φάρμακο πρόληψης” για σχεδόν κάθε σύστημα του οργανισμού μας».

·         Η πρόληψη θεωρείται πολύ σημαντική στην ιατρική πρακτική. Ποιες είναι οι βασικές προληπτικές εξετάσεις που πρέπει να κάνει κάθε ενήλικας;

«Η ποιοτική παροχή υγειονομικής περίθαλψης για τα άτομα περιλαμβάνει δύο θεμελιώδεις άξονες: την κατάλληλη θεραπεία για την τρέχουσα ασθένεια (εάν υπάρχει κάποια και εάν τυχόν διαγνωστεί) και την κατάλληλη προληπτική φροντίδα για την προσπάθεια μείωσης της μελλοντικής επιδείνωσης της υγείας. Η προληπτική υγειονομική περίθαλψη είναι μια σημαντική πτυχή της ιατρικής πρακτικής, που οδηγεί σε σημαντικές βελτιώσεις στη συνολική υγεία. Δεν υπάρχουν αυστηρές οδηγίες για τη βέλτιστη συχνότητα των περιοδικών επισκέψεων και δεν υπάρχουν στοιχεία στα οποία να βασίζονται οι όποιες συστάσεις συχνότητας. Οι ετήσιες εξετάσεις δεν ενδείκνυνται για τους περισσότερους νεότερους ασθενείς, αν και άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας (όπως ο διαβήτης) δικαιολογούν τακτικές επισκέψεις. Ελλείψει τέτοιων ενδείξεων, προτείνουμε περιοδικές επισκέψεις συντήρησης της υγείας κάθε τρία χρόνια για ενήλικες ασθενείς ≤49 ετών χωρίς χρόνιες παθήσεις και ετησίως για ενήλικες ≤50 ετών (στοιχεία από ΗΠΑ). Για άτομα που δεν έχουν χρόνιες παθήσεις και σπάνια επισκέπτονται κλινικό ιατρό, μια περιοδική επίσκεψη αξιολόγησης της υγείας μπορεί να είναι η μόνη ευκαιρία για να συζητηθεί η προληπτική φροντίδα. Στην Ελλάδα, οι προληπτικές του κράτους είναι μια βασική και cost effective λύση: η επίσκεψη στον προσωπικό ιατρό (παθολόγο – γενικό ιατρό), η διενέργεια μαστογραφίας-τεστ Παπ, η ενδοσκόπηση πεπτικού σε ηλικίες άνω των 45, ο ετήσιος βασικός αιματολογικός έλεγχος που αποφασίζεται από τον ιατρό εξατομικεύοντας σε κάθε άτομο ξεχωριστά, η αξονική θώρακος για καπνιστές άνω των 55 ετών, η καρδιολογική εξέταση προς την ανίχνευση πιθανής καρδιοπάθειας ανά 3ετία μετά τα 20 έτη και ίσως ένα απλό υπερηχογράφημα άνω/κάτω κοιλίας/θυρεοειδούς ως screening πριν τα 50».

·         Πέρα από την εκτέλεση των εξετάσεων, πόσο σημαντικό είναι να συζητάμε τα αποτελέσματα με τον γιατρό μας και να κατανοούμε τι σημαίνουν για την καθημερινή μας ζωή;

«Πολλά ζητήματα εμπλέκονται στην παροχή αποτελεσματικής προληπτικής φροντίδας. Οι κλινικοί γιατροί πρέπει να ιεραρχήσουν και να αποφασίσουν ποιες από τις πολλές διαθέσιμες προληπτικές υπηρεσίες θα προτείνουν και ποιες θα αποθαρρύνουν, για να αποτρέψουν τη βλάβη από ακατάλληλες εξετάσεις ή παρεμβάσεις. Οι προληπτικές υπηρεσίες είναι πιο πιθανό να συζητηθούν όταν οι ασθενείς έχουν μια εδραιωμένη σχέση με έναν συγκεκριμένο κλινικό ιατρό. Οι περιοδικές επισκέψεις μπορεί να έχουν και άλλα οφέλη, όπως η ανάπτυξη της σχέσης ασθενούς-κλινικού γιατρού, η ανακούφιση της ‘ανησυχίας’ του ασθενούς και η εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με τον τρόπο πρόσβασης στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Ο καλός ιατρός μπορεί να αναγνωρίσει το ενδιαφέρον του ασθενούς για τη διατήρηση της υγείας και της μακροζωίας και να τον βοηθήσει ουσιαστικά αποθαρρύνοντας άχρηστες εξετάσεις, ενώ παράλληλα προτείνει και κατευθύνει προς άλλες προληπτικές δραστηριότητες που προσφέρουν μεγαλύτερη πιθανότητα οφέλους σε σχέση με τις επαναλαμβανόμενες εξετάσεις».

·         Παράλληλα με τις προληπτικές εξετάσεις, πολλές φορές, ο γιατρός μπορεί να μας συστήσει αλλαγές στη διατροφή ή τον τρόπο ζωής. Είναι εύκολο να ενσωματώσουμε αυτές τις συστάσεις χωρίς να νιώθουμε πίεση ή άγχος;

«Αυτό είναι ένα από τα πιο δύσκολα αλλά και πιο σημαντικά σημεία στην καθημερινή ιατρική πράξη. Η ενσωμάτωση των ιατρικών οδηγιών στην καθημερινότητα χωρίς να δημιουργείται άγχος στον ασθενή απαιτεί συνδυασμό επικοινωνιακής ευαισθησίας, ψυχολογικής κατανόησης και ρεαλιστικού σχεδιασμού.

·         Προσαρμόζουμε τις οδηγίες στο πλαίσιο ζωής του ασθενούς (εργασία, οικογένεια, οικονομική δυνατότητα, συνήθειες). Αποφεύγουμε γενικόλογες συμβουλές τύπου “πρέπει να αλλάξεις τρόπο ζωής” και μετατρέπουμε τις οδηγίες σε συγκεκριμένα, μικρά και εφαρμόσιμα βήματα. Π.χ. αντί για “να περπατάτε περισσότερο”, “δοκιμάστε 10 λεπτά περπάτημα μετά το βραδινό φαγητό, 3 φορές την εβδομάδα”.

·         Χρήση θετικού λόγου. Επικεντρωνόμαστε στο τι μπορεί να κάνει ο ασθενής, όχι στο τι δεν πρέπει. Η γλώσσα μας να είναι ενδυναμωτική, όχι απειλητική. Π.χ. “Αυτό θα βοηθήσει να νιώθετε περισσότερη ενέργεια” αντί για “αν δεν το κάνετε, θα επιδεινωθεί η κατάστασή σας”.

·         Συν-διαμόρφωση του πλάνου. Κάνουμε τον ασθενή συμμέτοχο στη λήψη αποφάσεων. Ρωτάμε “τι πιστεύετε ότι μπορείτε να αλλάξετε πιο εύκολα πρώτα;” Έτσι αυξάνεται η συμμόρφωση και μειώνεται το άγχος, γιατί νιώθει ότι έχει έλεγχο.

·         Απλή, κατανοητή γλώσσα. Αποφεύγουμε ιατρικούς όρους ή επεξηγούμε τους απαραίτητους με καθημερινά παραδείγματα. Ο ασθενής χρειάζεται να κατανοεί για να ενεργοποιηθεί, όχι να φοβηθεί.

·         Μικρά βήματα – μικρές νίκες. Εξηγούμε ότι η σταδιακή αλλαγή είναι πιο ρεαλιστική και αποτελεσματική. Αναγνωρίζουμε και ενθαρρύνουμε κάθε θετική προσπάθεια, ακόμη και μικρή. Αυτό μειώνει το άγχος και ενισχύει την αυτοπεποίθηση.

·         Ενσωμάτωση ευχάριστων στοιχείων. Συνδέουμε τις οδηγίες με κάτι που ο ασθενής απολαμβάνει. Π.χ. αν του αρέσει η μουσική, να περπατά ακούγοντας αγαπημένα κομμάτια. Έτσι, η οδηγία παύει να είναι “υποχρέωση” και γίνεται μέρος μιας θετικής εμπειρίας.

·         Καλλιέργεια σχέσης εμπιστοσύνης. Το άγχος μειώνεται όταν ο ασθενής νιώθει ότι ο γιατρός του νοιάζεται, όχι ότι τον “ελέγχει”. Λίγη ενσυναίσθηση (“ξέρω ότι δεν είναι εύκολο αυτό, αλλά είμαι εδώ να το κάνουμε μαζί”) κάνει τεράστια διαφορά».

·         Πώς μπορούν οι πολίτες να ενημερωθούν καλύτερα και να γίνουν ενεργοί στη φροντίδα της υγείας τους, χωρίς να περιμένουν μόνο το ραντεβού με τον γιατρό;

«Υπολογίζεται ότι έως και το ένα τρίτο των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα μπορούν να προληφθούν με υγιεινή διατροφή και σωματική δραστηριότητα ΜΟΝΟ. Εκτός αυτού έχει επίσης υπολογιστεί πως οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την εμφάνιση κακοήθειας ΒΕΛΤΙΩΝΟΝΤΑΙ και ελαττώνεται η επίπτωση καρκίνου ΓΕΝΙΚΑ με απλές οδηγίες όπως:

·         Αποφυγή καπνού.

·         Να είστε σωματικά δραστήριοι (άνω των 30 λεπτών αερόβιο καθημερινά συν 2-3 φορές την εβδομάδα ασκήσεις με βάρη για 20 λεπτά σε άτομα άνω των 45).

·         Διατήρηση υγιούς βάρους.

·         Κατανάλωση τροφής πλούσιας σε φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής αλέσεως και χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα/trans λιπαρά.

·         Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ.

·         Προστασία από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (συμπεριλαμβανομένου του εμβολιασμού κατά του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων).

·         Αποφυγή υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο.

·         Καλός ύπνος.

·         Διαθέσιμος χρόνος για οτιδήποτε ΕΚΤΟΣ εργασίας με σαφή οριοθέτηση.

·         Αποφυγή απομόνωσης και ένταξη σε κοινωνικές επαφές και δραστηριότητες.

Η αέναη αναζήτηση στο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ και η αθρόα παροχή οδηγιών από διάφορες πηγές ενημέρωσης(?) μπορεί να καταστεί επικίνδυνη. Η λήψη ουσιών και βιταμινών θα πρέπει να έχει την έγκριση του ιατρού σας κατά βάση. Ελπίζω να βρείτε ένα ιατρό που να εμπιστεύεστε!».

Η υγεία είναι μια προσωπική ευθύνη που οικοδομείται με συνέπεια και γνώση. Η μεσογειακή διατροφή, η άσκηση ως «φάρμακο» και η εμπιστοσύνη στον γιατρό αποτελούν τους τρεις κρίσιμους παράγοντες για μια ποιοτική ζωή και μακροζωία. Ας ακολουθήσουμε τις πολύτιμες συμβουλές του κ. Αντωνιάδη και την προτροπή του για συνεχή μικρά βήματα προς την αλλαγή.