Γιατί τα εμβόλια “δουλεύουν” λιγότερο στους μεγαλύτερους – Πώς η επιστήμη σχεδιάζει να το αλλάξει;

Καθώς πλησιάζει η εποχή της γρίπης και ξεκινά ο ετήσιος εμβολιασμός, η επιστημονική κοινότητα στρέφει το βλέμμα της σε ένα από τα πιο κρίσιμα ερωτήματα της ιατρικής: Γιατί τα εμβόλια έχουν πιο αδύναμη δράση στους ανθρώπους άνω των 65 ετών;

Μια νέα, πρωτοποριακή μελέτη του Ιδρύματος Allen (Allen Institute), που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, ρίχνει φως στα βαθύτερα αίτια αυτής της “ανοσολογικής κόπωσης”. Η απάντηση, όπως φαίνεται, δεν βρίσκεται μόνο στη φυσική φθορά του σώματος ή στη χρόνια φλεγμονή που συνοδεύει το γήρας, αλλά στον ίδιο τον τρόπο με τον οποίο “ωριμάζει” το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Η φυσική γήρανση του ανοσοποιητικού συστήματος

Σύμφωνα με τη μελέτη, η γήρανση δεν σημαίνει απαραίτητα παθολογία. Οι αλλαγές που υφίσταται το ανοσοποιητικό με την πάροδο του χρόνου είναι προβλέψιμες, φυσιολογικές και αναπόφευκτες.
Όπως εξηγούν η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, και η βιολόγος Αλεξάνδρα Σταυροπούλου, η μελέτη αποδεικνύει πως ο τρόπος που “ωριμάζουν” τα ανοσοκύτταρα παίζει καθοριστικό ρόλο στη μειωμένη αποτελεσματικότητα των εμβολίων στους ηλικιωμένους.

Μια μελέτη που χαρτογράφησε την ανοσία του ανθρώπου

Οι ερευνητές του Allen Institute ανέλυσαν 96 υγιείς εθελοντές ηλικίας 25 έως 65 ετών, παρακολουθώντας τους για πάνω από δύο χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι συμμετέχοντες εμβολιάζονταν κάθε χρόνο για τη γρίπη, ενώ οι επιστήμονες συνέλεγαν και ανέλυαν δείγματα αίματος χρησιμοποιώντας εξαιρετικά προηγμένες τεχνολογίες όπως:

·         Μονοκυτταρική αλληλούχιση RNA (single-cell RNA sequencing)

·         Πρωτεωμική ανάλυση

·         Φασματική κυτταρομετρία (CyTOF)

Από τα δεδομένα αυτά, δημιουργήθηκε ο Άτλας της Ανθρώπινης Ανοσολογικής Υγείας (Human Immune Health Atlas), μια τεράστια βάση δεδομένων που καταγράφει 71 διαφορετικούς τύπους ανοσοκυττάρων και τις μεταβολές τους με την ηλικία.
Ο “Άτλας” αυτός είναι πλέον διαθέσιμος σε ερευνητές παγκοσμίως και αποτελεί το πιο ολοκληρωμένο εργαλείο μελέτης της ανοσολογικής γήρανσης.

Τα Τ λεμφοκύτταρα – οι “μαέστροι” της ανοσίας

Κεντρικό ρόλο στη μελέτη είχαν τα Τ λεμφοκύτταρα, τα κύτταρα που “συντονίζουν” την άμυνα του οργανισμού και καθοδηγούν τα Β κύτταρα να παράγουν αντισώματα μετά από λοίμωξη ή εμβολιασμό.

Τι αλλάζει με την ηλικία

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα Τ λεμφοκύτταρα μνήμης (που “θυμούνται” προηγούμενες λοιμώξεις) μεταβάλλονται με το πέρασμα του χρόνου και αποκτούν χαρακτηριστικά που θυμίζουν περισσότερο Th2 κύτταρα, έναν τύπο κυττάρων που ενεργοποιεί διαφορετικές ανοσολογικές οδούς.

Αυτό σημαίνει ότι το ανοσοποιητικό των ηλικιωμένων αντιδρά διαφορετικά στα εμβόλια, με αποτέλεσμα να παράγει πιο αδύναμες και λιγότερο μακροχρόνιες αποκρίσεις.
Με απλά λόγια:

Το εμβόλιο μπορεί να περιέχει τα σωστά ιικά στοιχεία, αλλά αν τα Τ λεμφοκύτταρα δεν καθοδηγήσουν σωστά τα Β κύτταρα, ο οργανισμός δεν “μαθαίνει” επαρκώς να αναγνωρίζει τον ιό.

Η φλεγμονή δεν είναι η αιτία – μια νέα οπτική στη γήρανση

Ένα από τα πιο ανατρεπτικά ευρήματα της μελέτης είναι ότι οι αλλαγές αυτές δεν προκαλούνται από φλεγμονή ή χρόνιες λοιμώξεις, όπως πιστευόταν έως τώρα.
Η φλεγμονή μπορεί να συνοδεύει το γήρας, αλλά προέρχεται από άλλους μηχανισμούς, όχι από την ίδια τη διαδικασία της ανοσολογικής ωρίμανσης.

Αυτό δείχνει ότι η γήρανση του ανοσοποιητικού δεν είναι απαραίτητα αποτέλεσμα φθοράς, αλλά μια προγραμματισμένη και φυσιολογική εξέλιξη του οργανισμού.

Νέες προοπτικές για πιο “έξυπνα” εμβόλια

Η ανακάλυψη αυτή ανοίγει τον δρόμο για ανασχεδίαση των εμβολίων με βάση την ηλικία.
Τώρα που γνωρίζουμε πώς μεταβάλλονται τα Τ λεμφοκύτταρα, οι επιστήμονες μπορούν να δημιουργήσουν νέες φόρμουλες εμβολίων που ενεργοποιούν διαφορετικά μονοπάτια του ανοσοποιητικού, αντισταθμίζοντας τις “αδυναμίες” της γήρανσης.

Οι επόμενες καινοτομίες της ανοσολογίας

·         Χρήση ενισχυτών (adjuvants) ειδικά προσαρμοσμένων για μεγαλύτερες ηλικίες

·         Πιθανή εφαρμογή γονιδιακών θεραπειών όπως η CRISPR, που θα μπορούσαν να “επαναπρογραμματίσουν” τα Τ κύτταρα ώστε να αντιδρούν όπως τα νεανικά

·         Έμπνευση από την καρκινική ανοσοθεραπεία (CAR-T cells), όπου τα κύτταρα του ίδιου του ασθενούς τροποποιούνται για να επιτεθούν σε όγκους

Αυτές οι τεχνικές υπόσχονται μια νέα εποχή εξατομικευμένων εμβολίων, σχεδιασμένων με βάση την ηλικία και την ανοσολογική “υπογραφή” κάθε ανθρώπου.

Πέρα από τα εμβόλια: Ένας χάρτης για τη γήρανση του οργανισμού

Πέρα από την πρακτική εφαρμογή, η μελέτη του Allen Institute προσφέρει κάτι ακόμη πιο θεμελιώδες:
Έναν χάρτη της ανοσολογικής ωρίμανσης του ανθρώπου.

Οι ίδιες αλλαγές που περιορίζουν την ανταπόκριση στα εμβόλια ενδέχεται να κρύβονται πίσω από την αυξημένη ευαισθησία των ηλικιωμένων σε λοιμώξεις, αλλά και στην εμφάνιση ηλικιακά συνδεδεμένων ασθενειών – όπως οι καρδιαγγειακές ή οι νευροεκφυλιστικές.

Η γήρανση δεν είναι παρακμή – είναι προσαρμογή

Η νέα γνώση αλλάζει ριζικά την αντίληψή μας για τη γήρανση.
Το ανοσοποιητικό σύστημα δεν “χαλάει” με τον χρόνο: προσαρμόζεται.
Καθώς η επιστήμη αρχίζει να αποκωδικοποιεί αυτή τη διαδικασία, ανοίγει ο δρόμος για θεραπείες και εμβόλια που θα λαμβάνουν υπόψη την ηλικία και τη βιολογική ταυτότητα του κάθε ανθρώπου.

Η επόμενη γενιά εμβολίων δεν θα στοχεύει μόνο στους ιούς, αλλά και στη διατήρηση μιας ισορροπημένης, “νέας” ανοσίας, ανεξαρτήτως ηλικίας.