“Ποσειδών”: Πόσο “απρόσβλητο” είναι τελικά το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο-drone της Ρωσίας; Τι σηματοδοτεί για Ευρώπη-ΗΠΑ

Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ άνοιξε μια οξεία δημόσια αντιπαράθεση όταν, με ανάρτησή του στο X, πανηγύρισε την «επιτυχή δοκιμή» του ρωσικού Ποσειδών (Poseidon) και εξαπέλυσε επίθεση κατά του Βέλγου υπουργού Άμυνας Θίο Φράνκεν. Την ίδια περίοδο ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν επιβεβαίωσε ότι η Ρωσία δοκίμασε «ένα υποβρύχιο όχημα με πυρηνική πρόωση που δεν υπάρχει μέσο να το αναχαιτίσει». Πέρα από τη ρητορική, οι δηλώσεις επανέφεραν στο προσκήνιο την ουσία: το τι ακριβώς είναι το «Ποσειδών», πού εντάσσεται στο στρατηγικό δόγμα της Μόσχας και ποιες είναι οι συνέπειες για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τη διεθνή αποτροπή.

Στη δυτική βιβλιογραφία, το σύστημα αναφέρεται και ως Status-6 / Kanyon, εντάσσοντας τη Ρωσία στη νέα γενιά αυτόνομων, μη επανδρωμένων υποβρυχίων οχημάτων (UUV) με ρόλο στρατηγικής κρούσης.

Με απλά λόγια, το «Ποσειδών» περιγράφεται ως ένα μεγάλο τορπιλοειδές, πυρηνοκίνητο υποβρύχιο drone που μπορεί να πλεύσει αυτόνομα σε μεγάλες αποστάσεις και να φέρει —κατά τις διαθέσιμες εκτιμήσεις— συμβατικές ή πυρηνικές κεφαλές.

• Οι δημόσια γνωστές παράμετροι (οι περισσότερες υπόκεινται σε αυτονόητη μυστικότητα) αναφέρουν μήκος περίπου 20–24 μέτρα, διάμετρο 1,5–2 μέτρα, επιχειρησιακά βάθη κοντά στο 1.000 μ. και εμβέλεια που πρακτικά καθιστά το όχημα παγκόσμιο, χάρη στην πυρηνική πρόωση.

Η φιλοσοφία χρήσης του συνδυάζει «σιωπηλή» πλεύση σε μεγάλο βάθος με ενδεχόμενη πολύ υψηλή ταχύτητα στο τελικό σκέλος, ώστε να δυσχεραίνεται η έγκαιρη εντόπιση και αναχαίτιση από καθιερωμένα ανθυποβρυχιακά και αντιτορπιλικά συστήματα.

Η ρωσική αφήγηση παρουσιάζει το «Ποσειδών» ως σχεδόν «απρόσβλητο». Στην πράξη, όμως, η αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου συστήματος εξαρτάται από πολλαπλούς παράγοντες: την πυκνότητα και την ποιότητα της υποθαλάσσιας επιτήρησης (δικτύων σόναρ, αισθητήρων, παθητικής/ενεργητικής ακρόασης), την τακτική διασποράς, την επικάλυψη με παραπλανητικά ίχνη, αλλά και την ανταπόκριση των ναυτικών δυνάμεων σε πραγματικό χρόνο.

Επιπλέον, η μυστικότητα γύρω από τα συστήματα καθοδήγησης —συνδυασμό αδρανειακής ναυτιλίας, δορυφορικών διορθώσεων και αυξημένης αυτονομίας— σημαίνει ότι η πραγματική επιχειρησιακή ικανότητα παραμένει εν μέρει υπόθεση. Αυτό δεν αναιρεί τον αποτρεπτικό αντίκτυπο: η ύπαρξη και μόνο ενός τέτοιου όπλου προσθέτει στρώματα αβεβαιότητας στα σχέδια άμυνας παράκτιων υποδομών, βάσεων και κόμβων ναυτιλίας.

Στο επίπεδο δόγματος, το «Ποσειδών» υπηρετεί το ρωσικό αφήγημα της παράκαμψης των αντιπυραυλικών ασπίδων. Αντί να αναμετρηθεί με συστήματα που στοχεύουν εναέριες απειλές, ένα υποβρύχιο, χαμηλού ίχνους και μεγάλης αυτονομίας όχημα μεταφέρει την απειλή στο υποθαλάσσιο περιβάλλον, όπου τα δυτικά δίκτυα επιτήρησης είναι λιγότερο «ορατά» στο δημόσιο διάλογο και, σε ορισμένες γεωγραφίες, πιο αραιά. Η στρατηγική χρησιμότητα δεν περιορίζεται σε πλήγμα υποδομών: αφορά και την επιβολή κόστους στον αντίπαλο, καθώς τον υποχρεώνει να επενδύσει σε ακριβή, πολυεπίπεδα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης στον βυθό, σε νέες ανθυποβρυχιακές πλατφόρμες και σε αναθεώρηση σχεδίων προστασίας λιμένων και παράκτιων ενεργειακών εγκαταστάσεων.

Στον δημόσιο λόγο έχουν ακουστεί υπερβολικές περιγραφές για «τσουνάμι ακτινοβολίας» ή κεφαλές μεγατόνων που θα καθιστούν ακατοίκητες ολόκληρες ακτογραμμές. Ανεξάρτητα από το αν αυτά τα σενάρια είναι τεχνικά ρεαλιστικά, η ευρεία αναπαραγωγή τους υπηρετεί την ψυχολογική διάσταση της αποτροπής.

Το κρίσιμο, ωστόσο, για τους σχεδιαστές πολιτικής είναι ότι η χρήση ενός τέτοιου όπλου θα συνιστούσε αυτόματη κλιμάκωση σε πυρηνικό επίπεδο, με μη αναστρέψιμες συνέπειες. Εξ ου και η συζήτηση για την κατάταξη των UUV στρατηγικού ρόλου στο πλέγμα ελέγχου εξοπλισμών: μέχρι σήμερα, τα μεγάλα καθεστώτα (New START, INF κ.ά.) δεν είχε προβλεφθεί να καλύπτουν μη επανδρωμένα υποβρύχια με τέτοια χαρακτηριστικά.

Για την Ευρώπη, το «Ποσειδών» είναι καμπανάκι.

• Πρώτον, διότι οι κρίσιμες παράκτιες υποδομές —ενέργεια, τερματικοί σταθμοί LNG, ναύσταθμοι, υποθαλάσσια καλώδια— βρίσκονται εγγύτερα σε πιθανές ζώνες επιχειρήσεων.
• Δεύτερον, επειδή η αντιμετώπιση μιας υποβρύχιας απειλής μεγάλης εμβέλειας απαιτεί μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε αισθητήρες, δίκτυα και πλατφόρμες, όχι αποσπασματικές κινήσεις.
• Τρίτον, επειδή ενισχύει το επιχείρημα για ενιαίο δόγμα θαλάσσιας ασφάλειας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ: από την Αρκτική και τον Βόρειο Ατλαντικό μέχρι τη Μεσόγειο, τα εθνικά σχέδια πρέπει να «δέσουν» σε ένα συνεκτικό πλέγμα επιτήρησης, ανταλλαγής δεδομένων και κοινών κανόνων κλιμάκωσης/αποκλιμάκωσης.

Στο τεχνικό πεδίο, οι προκλήσεις της Ρωσίας δεν είναι αμελητέες.

Η σμίκρυνση αξιόπιστης πυρηνικής πρόωσης, η ανθεκτικότητα υλικών (π.χ. κέλυφος τιτανίου για μεγάλα βάθη), η αντοχή ηλεκτρονικών στην πίεση και η ασφαλής ενσωμάτωση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης σε περιβάλλον περιορισμένων επικοινωνιών, συνιστούν δύσκολους γρίφους. Όμως, ακόμη και αν η πλήρης επιχειρησιακή ωρίμανση αργήσει, το σήμα έχει ήδη σταλεί: οι κανόνες του παιχνιδιού μεταβάλλονται και το υποθαλάσσιο πεδίο αποκτά αναβαθμισμένη στρατηγική βαρύτητα.

Συνολικά, το «Ποσειδών» δεν είναι απλώς ένα νέο «θαυματουργό» όπλο, αλλά πολλαπλασιαστής αβεβαιότητας. Υποχρεώνει τις δημοκρατίες να επενδύσουν ξανά στην ανθεκτικότητα, στη διαφάνεια των μηχανισμών διαχείρισης κρίσεων και σε μια σύγχρονη αρχιτεκτονική ελέγχου εξοπλισμών που θα λαμβάνει υπόψη την έλευση αυτόνομων στρατηγικών συστημάτων. Από τις δηλώσεις του Μεντβέντεφ και του Πούτιν μέχρι τις τεχνικές λεπτομέρειες του «Ποσειδών», το συμπέρασμα είναι σαφές: η αποτροπή εισέρχεται σε μια νέα, πιο σκοτεινή —και γι’ αυτό απαιτητικότερη— εποχή.