Η μεγάλη επιστροφή Ερντογάν στον Περσικό Κόλπο- Πολιτικά και οικονομικά μηνύματα μιας νέας περιφερειακής εξίσωσης

Σε μια συγκυρία όπου η Μέση Ανατολή αναζητεί νέο σημείο ισορροπίας μετά την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εγκαινίασε την πρώτη του μεγάλη περιφερειακή περιοδεία με σαφές πολιτικό και οικονομικό πρόσημο. Από το Κουβέιτ και το Κατάρ έως το Σουλτανάτο του Ομάν, η τριήμερη περιοδεία του Τούρκου προέδρου δεν περιορίζεται σε επίδειξη διπλωματικής κινητικότητας· συνιστά μέρος μιας βαθύτερης στρατηγικής επανατοποθέτησης της Άγκυρας στον αραβικό κόσμο. Η χρονική στιγμή είναι αποκαλυπτική: η Τουρκία επιχειρεί να ανακτήσει ρόλο ρυθμιστή σε μια περιοχή που σπαράσσεται από πολέμους, ανακατατάξεις και ενεργειακούς ανταγωνισμούς.

Το μήνυμα του Ερντογάν είναι διττό — αφενός ανθρωπιστικό, με αιχμή την ανοικοδόμηση της Γάζας· αφετέρου πολιτικοοικονομικό, με στόχο την εδραίωση της Τουρκίας ως αξιόπιστου εταίρου του Κόλπου και κρίκου ανάμεσα σε Μέση Ανατολή, Ευρώπη και Ασία.

Διπλωματία με ανθρωπιστική ατζέντα

Η παλαιστινιακή υπόθεση κυριαρχεί στην ατζέντα της περιοδείας. Η Άγκυρα επιδιώκει να μετατρέψει την εύθραυστη εκεχειρία στη Γάζα σε γέφυρα προς μια μόνιμη ειρήνη, επενδύοντας πολιτικό κεφάλαιο στη δημιουργία ενός διεθνούς μηχανισμού εγγυήσεων. Σύμφωνα με τουρκικές διπλωματικές πηγές, ο Ερντογάν προτίθεται να προτείνει τη σύσταση ομάδας εργασίας υπό περιφερειακή αιγίδα που θα συντονίζει την ανθρωπιστική βοήθεια και τα σχέδια ανασυγκρότησης του παλαιστινιακού θύλακα.

Η συνεργασία με το Κατάρ αποτελεί κεντρικό άξονα της πρωτοβουλίας: οι δύο χώρες διατηρούν στενή συνεννόηση από την έναρξη των εχθροπραξιών, ενώ η Ντόχα λειτουργεί ήδη ως διαμεσολαβητής με τη Χαμάς και άλλους παράγοντες της περιοχής. Η Τουρκία, που έχει αναστείλει το διμερές εμπόριο με το Ισραήλ σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη συνέχιση του αποκλεισμού, εμφανίζεται πρόθυμη να συμμετάσχει σε πολυεθνική αποστολή ανασυγκρότησης ή ειρηνευτικής εποπτείας. Όπως σημειώνουν αναλυτές στην Άγκυρα, η κίνηση αυτή συνιστά μήνυμα ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική συνδυάζει ανθρωπιστικό προφίλ με γεωπολιτική αξίωση ρόλου.

Οικονομική διπλωματία και στρατηγικές συμφωνίες

Η περιοδεία του Ερντογάν συνοδεύεται από ένα πυκνό πακέτο συμφωνιών στους τομείς της ενέργειας, της άμυνας, των υποδομών και των επενδύσεων, στο πλαίσιο της τουρκικής επιδίωξης για οικονομική διείσδυση στον Κόλπο. Η Άγκυρα επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει τη βελτίωση των σχέσεων μετά την περίοδο εντάσεων με ορισμένες μοναρχίες, προβάλλοντας ένα πραγματιστικό μοντέλο συνεργασίας.

Στο Κουβέιτ, αναμένεται να υπογραφούν πρωτόκολλα αμυντικής και ενεργειακής συνεργασίας, ενισχύοντας τη θετική δυναμική που δημιούργησε η επίσκεψη του εμίρη Σεΐχη Μισάαλ αλ-Αχμάντ αλ-Τζάμπερ αλ-Σαμπάχ στην Άγκυρα το 2024, όταν υπεγράφησαν έξι συμφωνίες στρατηγικής φύσεως. Το διμερές εμπόριο ανήλθε πέρυσι σε περίπου 720 εκατομμύρια δολάρια, με προοπτική διπλασιασμού υπό το νέο πλαίσιο οικονομικής συνεργασίας. Παράλληλα, το αμυντικό σκέλος των σχέσεων αναπτύσσεται ραγδαία, καθώς το Κουβέιτ ενδιαφέρεται για τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη και τεχνολογίες κυβερνοασφάλειας.

Η επόμενη στάση του Ερντογάν, το Κατάρ, έχει περισσότερο θεσμικό χαρακτήρα: ο Τούρκος πρόεδρος και ο Εμίρης Σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ-Θάνι θα συμπροεδρεύσουν στην 11η Ανώτατη Στρατηγική Επιτροπή Τουρκίας–Κατάρ. Οι δύο ηγεσίες αναμένεται να εγκρίνουν νέα σύμφωνα συνεργασίας σε τομείς όπως η ανώτατη εκπαίδευση, οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και η αμοιβαία επένδυση σε αμυντικές υποδομές. Το Κατάρ θεωρείται ο πιο αξιόπιστος σύμμαχος της Τουρκίας στον Κόλπο, με πολυεπίπεδες σχέσεις που εκτείνονται από τη στρατιωτική συνεργασία έως την πολιτιστική διπλωματία.

Τελευταίος σταθμός της περιοδείας είναι το Σουλτανάτο του Ομάν, όπου η επίσκεψη αναμένεται να εμβαθύνει τις συμφωνίες που υπεγράφησαν τον περασμένο Νοέμβριο κατά την επίσκεψη του Σουλτάνου Χάιθαμ μπιν Τάρικ στην Άγκυρα. Η Ομάν διαδραματίζει ρόλο ήπιας δύναμης με παραδοσιακή διπλωματική ισορροπία ανάμεσα σε Ιράν, Σαουδική Αραβία και Τουρκία, γεγονός που καθιστά τη σύσφιξη των δεσμών στρατηγικής σημασίας για την Άγκυρα.

Πολιτικά μηνύματα και περιφερειακή εξίσωση

Σύμφωνα με τον αναλυτή Μαχμούντ Αλούς, η ιδιαιτερότητα αυτής της περιοδείας έγκειται στο ότι συνδέει πολιτική εμπιστοσύνη και οικονομική αλληλεξάρτηση. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις τρεις χώρες διατηρούν σταθερό και θετικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με τις πιο σύνθετες σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Όπως επισημαίνει, η Άγκυρα «επιδιώκει να παρουσιαστεί ως αξιόπιστος εταίρος του Κόλπου σε μια εποχή αναδιάταξης των περιφερειακών ισορροπιών», προσφέροντας τεχνογνωσία, στρατιωτική βιομηχανία και πολιτική σταθερότητα.

Ο Ερντογάν επιχειρεί να διαβεβαιώσει τις μοναρχίες ότι η Τουρκία αποτελεί προβλέψιμο παράγοντα ασφάλειας, όχι ανταγωνιστή, στον ευρύτερο αραβικό χώρο. Η ρητορική του υπέρ της Παλαιστίνης, αν και αιχμηρή, δεν απευθύνεται μόνο στο εσωτερικό τουρκικό ακροατήριο· λειτουργεί και ως εργαλείο περιφερειακής επιρροής, αξιοποιώντας το κύμα λαϊκής συμπάθειας προς τη Γάζα. Η διπλωματική του «εξίσωση» συνδυάζει αλληλεγγύη στους Παλαιστινίους και συνεργασία με τις αραβικές κυβερνήσεις, επιδιώκοντας έναν ρόλο γεφυροποιού ανάμεσα σε Ισλάμ, αραβικό κόσμο και Δύση.

Η νέα τουρκική «οικονομία επιρροής»

Η τουρκική στρατηγική στηρίζεται σε αυτό που ορισμένοι Τούρκοι αξιωματούχοι αποκαλούν «οικονομία επιρροής»: συνδυασμός επενδύσεων, αμυντικών εξαγωγών και ανθρωπιστικής παρουσίας. Με την υποστήριξη κρατικών τραπεζών και επενδυτικών ταμείων, η Άγκυρα προσπαθεί να δημιουργήσει συνδετικούς ιστούς με τις οικονομίες του Κόλπου, προτείνοντας τουρκικές εταιρείες υποδομών για έργα ενέργειας, εφοδιαστικής αλυσίδας (logistics) και έξυπνων πόλεων. Στο Κατάρ και στο Κουβέιτ, η Τουρκία διεκδικεί ρόλο στρατηγικού εταίρου στη διαφοροποίηση ενεργειακών διαδρομών και στη μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.

Οι τουρκικές αμυντικές βιομηχανίες, που κατέγραψαν εξαγωγές-ρεκόρ το 2024, λειτουργούν ως εργαλείο πολιτικής επιρροής. Οι χώρες του Κόλπου ενδιαφέρονται για τεχνολογίες drone, ηλεκτρονικού πολέμου και κυβερνοασφάλειας, ενώ η Τουρκία αξιοποιεί τη ζήτηση για να εδραιώσει στρατηγικές συμμαχίες και να εξασφαλίσει ρευστότητα σε περίοδο εσωτερικών οικονομικών πιέσεων.

Μια ισορροπημένη σχέση με τις μοναρχίες

Όπως υπογραμμίζει ο ακαδημαϊκός Μουσταφά Γιατίμ, η Άγκυρα μετά τη Συμφωνία της Αλ Ούλα (2021) αναπροσαρμόζει τη στάση της απέναντι στις χώρες του Κόλπου, υιοθετώντας μια συνολική και μη συγκρουσιακή προσέγγιση. Η αποκατάσταση των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ επέτρεψε στην Τουρκία να λειτουργεί ως ουδέτερος συντονιστής, χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις. Ωστόσο, το τρίγωνο Κουβέιτ–Κατάρ–Ομάν προσφέρει στην Άγκυρα το πιο συμβατό περιβάλλον συνεργασίας, ιδίως λόγω της παραδοσιακά φιλοπαλαιστινιακής στάσης αυτών των χωρών και της αποστασιοποίησής τους από την κλιμάκωση της ισραηλινής πολιτικής.

Ο Γιατίμ εκτιμά ότι ο Ερντογάν θα επιδιώξει να συντονίσει οικονομικά και πολιτικά τις χώρες αυτές ως πυρήνα νέας ισορροπίας στην περιοχή, στηριγμένης στη «μετριοπαθή επιρροή» της Τουρκίας και στη «ρεαλιστική διπλωματία» του Κόλπου. «Η θέση της Τουρκίας ως δύναμης σταθερότητας ενισχύεται κάθε φορά που το Ισραήλ επιλέγει την κλιμάκωση», σημειώνει, προσθέτοντας ότι η Άγκυρα «επιδιώκει να αξιοποιήσει την απογοήτευση πολλών Αράβων από τη διεθνή αδράνεια».

Προς μια «μετά τη Γάζα» περιφερειακή αρχιτεκτονική

Η περιοδεία του Ερντογάν μπορεί να ιδωθεί και ως πρόβα μιας νέας περιφερειακής αρχιτεκτονικής μετά τη Γάζα. Η Τουρκία φιλοδοξεί να συμμετάσχει ενεργά στη μεταπολεμική ανοικοδόμηση και στη θεσμική διαχείριση της περιοχής, προωθώντας παράλληλα την οικονομική της παρουσία σε υποδομές και ενέργεια. Οι αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, με τη ρευστότητά τους και το κύρος τους στα διεθνή φόρα, θεωρούνται απαραίτητοι εταίροι για την επιτυχία αυτής της στρατηγικής.

Αν η περιοδεία αποδώσει τα αναμενόμενα, η Άγκυρα θα έχει κατορθώσει να μετατρέψει μια ανθρωπιστική αποστολή σε πολιτικό και οικονομικό εφαλτήριο, ενισχύοντας τη θέση της στο μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής. Και, όπως όλα δείχνουν, ο Ερντογάν επιθυμεί να δείξει ότι η Τουρκία δεν είναι απλώς θεατής των εξελίξεων, αλλά ενεργός αρχιτέκτονας της νέας εποχής που αναδύεται στον Κόλπο — και πέραν αυτού.