Έφηβοι υπό πίεση-Έρευνα: Αύξηση στην χρήση αλκοόλ, καπνού και ουσιών από 16χρονους στην Ελλάδα- Μείωση στην Ευρώπη

Η πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024 (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) δημοσιοποιεί μία καθοριστική καμπή στη ζωή των εφήβων: ενώ σε πολλά κράτη-μέλη της Ευρώπης η χρήση αλκοόλ και τσιγάρου στους 15-16 χρονους συνεχίζει να μειώνεται, στην Ελλάδα τα πράγματα αποκαλύπτουν μία δυαδική πραγματικότητα: μείωση σε κάποια «παραδοσιακά» μέσα, αλλά αύξηση ή στασιμότητα σε νέες μορφές εξάρτησης. Δίπλα στην πανευρωπαϊκή τάση, η ελληνική εικόνα προσφέρει κρίσιμα στοιχεία για πολιτική υγείας και πρόληψη.

Οι ευρωπαϊκές τάσεις – μικρότερη χρήση ουσιών, αλλά νέοι κίνδυνοι

Η έβδομη τετραετής καταγραφή της ESPAD καλύπτει 113.882 μαθητές ηλικίας 15-16 ετών σε 37 ευρωπαϊκές χώρες.
Βασικά ευρήματα για όλη την Ευρώπη:

• Μείωση της χρήσης αλκοόλ και παραδοσιακών τσιγάρων σε σχέση με παλαιότερα κύματα.
• Ταυτόχρονα, αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων (vapes), των ψυχοδραστικών φαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή, της ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια/στοιχηματισμό και των διαδικτυακών παιχνιδιών.
• Σημαντική μείωση του διαχωρισμού φύλων στην εξάρτηση: τα κορίτσια εμφανίζουν πλέον σε πολλές χώρες αναλογίες χρήσης που προσεγγίζουν ή υπερβαίνουν εκείνες των αγοριών.
  Η έκθεση επισημαίνει ότι: «Η μείωση της χρήσης παραδοσιακών ουσιών δεν συνεπάγεται απαραίτητα μείωση του κινδύνου. Η συνύπαρξη χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών με ψηφιακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου συνιστά νέα πρόκληση».

Η Ελλάδα στο επίκεντρο – ισχυρότεροι δείκτες, νέες μορφές κινδύνου

Στο ελληνικό σκέλος της έρευνας —που βασίζεται σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 6.810 μαθητών ηλικίας 15-16 ετών— αποτυπώνονται συγκεκριμένες ανησυχητικές τάσεις.

• Το 54% των 16χρονων δηλώνει ότι έχει καπνίσει παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό-vape τσιγάρο, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου περίπου 48%.
• Η πρόσβαση σε προϊόντα καπνού και αλκοόλ θεωρείται από τους Έλληνες εφήβους ανάμεσα στις ευκολότερες στην Ευρώπη.
• Η γενική κατανάλωση αλκοόλ έχει φτάσει στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας 25ετίας, οι ελληνικοί δείκτες παραμένουν υψηλότεροι για: χρήση αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά στη ζωή, χρήση κατά τον τελευταίο μήνα, υπερβολική κατανάλωση (≥5 ποτά σε μία περίσταση) και μέθη — με την τελευταία πενταετία να εμφανίζει αύξηση.
• Όσον αφορά παράνομες ουσίες, η Ελλάδα πλέον έχει ποσοστά ίσα ή λίγο υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Υπάρχει ιδιαίτερα υψηλή χρήση εισπνεόμενων ουσιών (π.χ. κόλλα, βενζίνη) και ισχυρών οπιοειδών χωρίς ιατρική συνταγή. Επιπλέον, η αντίληψη της εύκολης πρόσβασης σε κάνναβη, κοκαΐνη ή ηρεμιστικά είναι υψηλότερη από πολλές άλλες χώρες.
• Στον τομέα των τυχερών παιχνιδιών/στοιχηματισμού, η Ελλάδα εμφανίζει έναν από τους υψηλότερους δείκτες πανευρωπαϊκά: 11% των εφήβων αναφέρουν υπερβολική ενασχόληση, έναντι 6% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
  Ενδεικτικά, στη σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο για ορισμένες μεταβλητές:
• Η διά βίου χρήση κάνναβης στην Ελλάδα αναφέρεται στο 9% έναντι ευρωπαϊκού 16%.
• Η αλκοόλη τον τελευταίο μήνα στην Ελλάδα ~75% έναντι ~48% ευρωπαϊκού μέσου όρου.
  Ο χάρτης της ελληνικής πραγματικότητας αποτυπώνει ένα μείγμα: χαμηλότερη χρήση κάποιων παραδοσιακών ουσιών (π.χ. κάνναβη) αλλά υπερ-διευρυμένη παρουσία άλλων κινδύνων, ειδικά αλκοόλ, καπνός, εύκολη πρόσβαση και ψηφιακή/τυχερή «παρέμβαση».

Οι προκλήσεις για την ελληνική πολιτική υγείας

Με βάση αυτά τα δεδομένα, η χάραξη πολιτικής στην Ελλάδα απαιτεί εξειδικευμένη στρατηγική που θα αντιμετωπίζει τα νέα δεδομένα της εξάρτησης. Συγκεκριμένα:

• Ενίσχυση των προγραμμάτων πρόληψης με επιστημονική τεκμηρίωση και ευρύτερη εφαρμογή στο σχολικό πλαίσιο και στην κοινότητα.
• Ρύθμιση του ψηφιακού περιβάλλοντος ώστε να περιοριστεί η πρώιμη έκθεση των εφήβων στο vaping, στα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια και τον στοιχηματισμό.
• Έμφαση στην ψυχική υγεία και ευημερία των εφήβων στην Ελλάδα, καθώς τα νέα στοιχεία δείχνουν πως οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου συνδέονται με ψηφιακές συνήθειες, οικογενειακό περιβάλλον και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.

Ώρα για στοχευμένη δράση

Η έρευνα ESPAD 2024 αποκαλύπτει πως η Ελλάδα δεν βρίσκεται απλώς «εντός μέσου όρου» — βρίσκεται σε καίρια θέση για παρέμβαση: υψηλά επίπεδα χρήσης αλκοόλ, καπνού και τυχερών παιχνιδιών στους εφήβους, σε συνδυασμό με νέες μορφές κινδύνου, απαιτούν εξοπλισμένη πολιτική υγείας και συνεργασία όλων των φορέων. Η επόμενη ημέρα εξαρτάται από το κατά πόσο θα χρησιμοποιηθούν τα ευρήματα για ενεργητική και στοχευμένη πρόληψη.

Η πλήρης ευρωπαϊκή έκθεση δημοσιοποιήθηκε, χτες Τρίτη 21 Οκτωβρίου, ενώ η αναλυτική ελληνική έκθεση —με στοιχεία από όλες τις Περιφέρειες της χώρας— θα παρουσιαστεί σήμερα, Τετάρτη 22 Οκτωβρίου, από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής» (ΕΠΙΨΥ).