ΕΕ: Νέα μέλη χωρίς δικαίωμα βέτο-Στόχος να ξεμπλοκάρει η διεύρυνση με Ουκρανία-Μολδαβία-Δ. Βαλκάνια

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξετάζει -σύμφωνα με το Politico–  το ενδεχόμενο να δεχτεί νέα μέλη χωρίς να τους παραχωρήσει άμεσα πλήρη δικαιώματα ψήφου, σε μια προσπάθεια να κάμψει τις αντιστάσεις ηγετών όπως ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας για την ένταξη χωρών όπως η Ουκρανία.

Η πρόταση για αλλαγή των κανόνων ένταξης βρίσκεται σε αρχικό στάδιο και απαιτεί έγκριση από όλα τα υφιστάμενα κράτη-μέλη, σύμφωνα με τρεις Ευρωπαίους διπλωμάτες και έναν αξιωματούχο της ΕΕ που γνωρίζουν τις συζητήσεις. Η ιδέα είναι ότι τα νέα μέλη θα αποκτούν πλήρη δικαιώματα όταν η ΕΕ ολοκληρώσει μεταρρυθμίσεις που θα δυσκολεύουν τη χρήση βέτο από μεμονωμένες χώρες.

Πρόκειται για την τελευταία πρωτοβουλία φιλοευρωπαϊκών κυβερνήσεων όπως της Αυστρίας και της Σουηδίας, ώστε να αναζωογονηθεί η διαδικασία διεύρυνσης που σήμερα μπλοκάρεται από τη Βουδαπέστη και άλλες πρωτεύουσες, λόγω φόβων για αυξημένο ανταγωνισμό στις τοπικές αγορές ή κινδύνους ασφαλείας.

Η ΕΕ έχει θέσει τη διεύρυνση ως στρατηγική προτεραιότητα ενόψει της επεκτατικής ατζέντας του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, ωστόσο η προοπτική αύξησης των μελών από 27 σε έως και 30 την επόμενη δεκαετία αναδεικνύει εσωτερικές διαφωνίες.

Το ζήτημα του βέτο και οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις

«Τα μελλοντικά μέλη πρέπει να παραιτηθούν από το δικαίωμα βέτο μέχρι να εφαρμοστούν βασικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις, όπως η καθιέρωση της ειδικής πλειοψηφίας στους περισσότερους τομείς πολιτικής», δήλωσε ο Άντον Χόφραϊτερ, πρόεδρος της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στη γερμανική Βουλή. «Η διεύρυνση δεν πρέπει να καθυστερεί λόγω μπλοκαρίσματος από μεμονωμένα κράτη-μέλη».

Η πρωτοβουλία αυτή θα επέτρεπε σε χώρες όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία και το Μαυροβούνιο, που βρίσκονται σε τροχιά ένταξης, να απολαμβάνουν πολλά οφέλη χωρίς όμως το δικαίωμα βέτο — εργαλείο που τα κράτη-μέλη θεωρούν κρίσιμο για την προστασία των εθνικών τους συμφερόντων.

Σύμφωνα με τους ίδιους διπλωμάτες και αξιωματούχους, η λογική της πρότασης είναι ότι η ένταξη νέων χωρών χωρίς δικαίωμα βέτο, τουλάχιστον στην αρχή, θα επιτρέψει πιο ευέλικτους όρους συμμετοχής χωρίς την ανάγκη αναθεώρησης των βασικών συνθηκών της ΕΕ, κάτι που πολλές κυβερνήσεις απορρίπτουν.

Μέχρι σήμερα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες υποστήριζαν ότι προηγείται συνταγματική αναθεώρηση πριν την ένταξη νέων μελών όπως η Ουκρανία, λόγω του κινδύνου αδιεξόδων στις αποφάσεις. Οι προσπάθειες κατάργησης του βέτο ακόμη και για τα υπάρχοντα μέλη έχουν προσκρούσει σε σθεναρή αντίσταση όχι μόνο από την Ουγγαρία αλλά και από τη Γαλλία και την Ολλανδία.

Το σχέδιο για ένταξη χωρίς πλήρη δικαιώματα ψήφου θα «διασφαλίσει ότι θα παραμείνουμε λειτουργικοί ακόμη και με μια διευρυμένη ΕΕ», τόνισε ο Χόφραϊτερ. «Από τις συνομιλίες μου με εκπροσώπους των Δυτικών Βαλκανίων λαμβάνω σαφή μηνύματα ότι αυτή η προσέγγιση θεωρείται εποικοδομητική και εφαρμόσιμη».

Όπως σημειώνει ο ίδιος, αν απαιτηθεί πρώτα μεταρρύθμιση λειτουργίας πριν την ένταξη νέων χωρών, τότε υπάρχει κίνδυνος «η διεύρυνση να μπλοκάρεται εμμέσως».

Απογοήτευση στις υποψήφιες χώρες για το αργό άνοιγμα

Η πίεση αυτή συμπίπτει με την αυξανόμενη απογοήτευση σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Δυτικών Βαλκανίων που έχουν προχωρήσει σε εκτεταμένες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις αλλά δεν βλέπουν πρόοδο στην ένταξή τους. Για παράδειγμα, οι διαπραγματεύσεις του Μαυροβουνίου ξεκίνησαν το 2012.

«Η τελευταία χώρα που μπήκε στην ΕΕ ήταν η Κροατία, πριν από περισσότερο από δέκα χρόνια — ενώ στο μεταξύ το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε», δήλωσε ο πρόεδρος του Μαυροβουνίου Γιάκοβ Μιλάτοβιτς. «Γι’ αυτό πιστεύω πως τώρα είναι ώρα να αναζωογονηθεί η διαδικασία αλλά και η ιδέα της ΕΕ ως πόλου έλξης».

Ανάλογες ανησυχίες εξέφρασε ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ουκρανίας Tαράς Κατσκά, ζητώντας «δημιουργικές» λύσεις για να ξεμπλοκάρει η διεύρυνση. Η υποψηφιότητα της Ουκρανίας παραμένει παγωμένη λόγω βέτο από την Ουγγαρία.

«Η αναμονή δεν είναι επιλογή», δήλωσε ο Κατσκά. «Χρειάζεται λύση εδώ και τώρα. Αυτό είναι κρίσιμο τόσο για την Ουκρανία όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση… Όπως η Ρωσία δοκιμάζει την ευρωπαϊκή ασφάλεια με drones, έτσι δοκιμάζει και την ενότητα της Ένωσης».

Σύνοδος κορυφής, εσωτερικές αντιστάσεις και γεωπολιτική διάσταση

Παρότι η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει θέσει τη διεύρυνση στο επίκεντρο της στρατηγικής ατζέντας — προβάλλοντας ως στόχο την ένταξη Ουκρανίας και Μολδαβίας έως το 2030 — τα κράτη-μέλη αντιστέκονται στην επίσπευση των διαδικασιών.

Πρόσφατα, οι χώρες της ΕΕ απέρριψαν πρωτοβουλία του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Aντόνιο Κόστα, όπως αποκάλυψε το Politico, για επιτάχυνση της διεύρυνσης.

Tην Τετάρτη στο Λονδίνο οι ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων — Αλβανίας, Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, Κοσσυφοπεδίου, Μαυροβουνίου, Βόρειας Μακεδονίας και Σερβίας — θα συναντηθούν με Ευρωπαίους ομολόγους στο πλαίσιο της «Διαδικασίας του Βερολίνου», που στοχεύει στην ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας ως προθάλαμο διεύρυνσης.

Kαθώς πλησιάζει η αξιολόγηση της Κομισιόν για τις διαπραγματεύσεις διεύρυνσης με τις υποψήφιες χώρες (enlargement package), ένας εκ των Ευρωπαίων διπλωματών πρότεινε ότι θα μπορούσε να επιταχυνθεί η διαδικασία προχωρώντας τις διαπραγματεύσεις χωρίς κάθε φορά τυπική έγκριση όλων των 27 κρατών-μελών. Αυτό θα απέτρεπε επίσης τη δυνατότητα βέτο από τον Όρμπαν σε κάθε στάδιο.

Bασικό στοιχείο του πακέτου διεύρυνσης θα αποτελέσει επίσης πρόταση για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ ώστε να προετοιμαστεί για νέα μέλη.

Aξίζει να σημειωθεί πως προσχέδιο συμπερασμάτων για τη σύνοδο κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών στις Βρυξέλλες δεν περιλαμβάνει αναφορά στη διεύρυνση — προκαλώντας αντιδράσεις στις φιλοδιευρυτικές χώρες.

“Αγώνας δρόμου” για γεωπολιτική επιρροή

Η ένταξη στην ΕΕ προβάλλεται συχνά ως βασικό γεωπολιτικό όπλο απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα. «Όταν εξετάζουμε σήμερα τη διεύρυνση είναι σαφές ότι πρέπει να γίνουμε πιο γρήγοροι, λιγότερο γραφειοκρατικοί και πιο αποτελεσματικοί», ανέφερε στο Politico η υπουργός Ευρώπης της Αυστρίας Kλαούντια Πλάκολμ. «Αν δεν ανεβάσουμε ρυθμούς, θα χάσουμε έδαφος έναντι τρίτων που ήδη περιμένουν να πάρουν τη θέση μας».

Tο ζήτημα της ένταξης κυριάρχησε στις πρόσφατες εκλογές στη Μολδαβία, όπου επικράτησε η φιλοευρωπαία πρόεδρος Μαϊα Σάντου. Η ευρωπαϊκή προοπτική ήταν κινητήριος μοχλός για τους Ουκρανούς ήδη από τις διαδηλώσεις του Μαϊντάν το 2014 κατά της ρωσικής κυριαρχίας.

“Οι Ουκρανοί δίνουν καθημερινά μάχη εδώ και τριάμισι χρόνια ώστε να κρατήσουν τη Ρωσία εκτός Ευρώπης”, ανέφερε γραπτώς στο Politico η επίτροπος Διεύρυνσης της ΕΕ Mάρτα Kος. “Στη Μολδαβία καθοριστικός ήταν ο παράγοντας αξιοπιστίας της ευρωπαϊκής προοπτικής… Είμαι πεπεισμένη ότι τα κράτη-μέλη δεν θα διακινδυνεύσουν αυτό το επίτευγμα”.

Tην ίδια ώρα πάντως, οι Ευρωπαίοι ηγέτες αντιμετωπίζουν αυξανόμενη στήριξη ακροδεξιών κομμάτων στα εθνικά τους ακροατήρια κι έτσι δεν φαίνεται να βιάζονται να ανοίξουν τον δρόμο προς μία ΕΕ 30 κρατών ή παραπάνω.

Kατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου τον Ιούλιο, ο καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς άφησε να εννοηθεί πως δεν αναμένει ένταξη της Ουκρανίας εντός του επόμενου επταετούς προϋπολογισμού (2034). Όπως είπε τότε, “η ένταξη μάλλον δεν θα έχει άμεσο αντίκτυπο στη μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική προοπτική της Ένωσης”.