Ανάλυση: Οι συμφωνίες Πούτιν–Αλ Σαράα διατηρούν την παρουσία της Μόσχας στη Συρία

Η πρώτη συνάντηση του νέου προέδρου της Συρίας Αχμάντ αλ-Σαράα με τον Ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν στο Κρεμλίνο –διάρκειας περίπου δυόμισι ωρών– δεν ήταν απλώς μια εθιμοτυπική γνωριμία. Ήταν ένα τεστ προθέσεων για το μέλλον της ρωσικής παρουσίας στη Συρία, ένα παζλ ασφάλειας, ενέργειας και επιρροής που επηρεάζει άμεσα την Τουρκία, το Ισραήλ, τους Κούρδους της βορειοανατολικής Συρίας και, εμμέσως, τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Σύμφωνα με ρωσικές και συριακές πηγές, ο αλ-Σαράα ζήτησε από τη Μόσχα εγγυήσεις ότι δεν θα επανεξοπλίσει θύλακες του παλαιού καθεστώτος, στήριξη για την ανασυγκρότηση του νέου συριακού στρατού και επανεγκατάσταση ρωσικής στρατονομίας ως ανάχωμα σε νέες ισραηλινές διεισδύσεις.

Σπύρος Σιδέρης

Ο Πούτιν, από την πλευρά του, έβαλε στο τραπέζι το καθεστώς των βάσεων στη Χμεϊμίμ (Λαττάκεια) και στην Ταρτούς, καθώς και την παρουσία στο Καμισλί· άνοιξε επίσης κεφάλαια σιτηρών, καυσίμων και πιθανών αποζημιώσεων πολέμου, με τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Αλεξάντρ Νόβακ να επιβεβαιώνει ότι συζητήθηκαν πετρελαϊκά έργα εντός Συρίας.

Η ατζέντα έκλεισε με πολιτική δέσμευση ότι Μόσχα και Δαμασκός θα «δέσουν» εκ νέου τις θεσμικές σχέσεις, χωρίς ο αλ-Σαράα να θυσιάζει την πολυδιάστατη στρατηγική του: ισορροπία με τη Ρωσία, άνοιγμα προς Ε.Ε./ΗΠΑ και ψύχραιμη διαχείριση της κληρονομιάς του Μπασάρ αλ-Άσαντ, ο οποίος παραμένει φιλοξενούμενος στη Ρωσία.

Η ρωσική οπτική είναι απολύτως πραγματιστική. Το Κρεμλίνο επιδιώκει να συντηρήσει –αν όχι να αναβαθμίσει– την επιχειρησιακή του πρόσβαση στην Ανατολική Μεσόγειο, με τις βάσεις Χμεϊμίμ και Ταρτούς να λειτουργούν ως κόμβοι εφοδιαστικής για τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Η ρητορική περί «ιστορικών δεσμών» λειτούργησε ως προμετωπίδα· πίσω της όμως βρίσκονται σκληρά δεδομένα: χωρίς αυτές τις υποδομές, η Ρωσία χάνει προβολή ισχύος στον νότο, αλλά και κρίσιμη εφεδρεία για το λεγόμενο Africa Corps και τις θαλάσσιες οδούς προς τη Διώρυγα του Σουέζ.

Στο πλαίσιο αυτό, η συζήτηση για το Καμισλί –περιοχή με πλειοψηφία κουρδικού πληθυσμού– υπενθυμίζει ότι η Μόσχα δεν βλέπει τη Συρία ως ένα ενιαίο «χαρτί», αλλά ως πολλαπλό ταμπλό όπου ισορροπεί ανάμεσα στη Δαμασκό, τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), την Άγκυρα και την Τεχεράνη.

Για τον αλ-Σαράα, ο στόχος είναι διπλός.

• Πρώτον, εσωτερική σταθεροποίηση: νέο στρατιωτικό δόγμα με ρωσική τεχνογνωσία, χωρίς την επιστροφή των παλαιών μηχανισμών του καθεστώτος· ελεγχόμενη ασφάλεια συνόρων και μείωση του ισραηλινού ρυθμού επιχειρήσεων.
• Δεύτερον, οικονομική ανάσα: σιτάρι με ευνοϊκούς όρους, πετρέλαιο/ντίζελ για ηλεκτροπαραγωγή και μεταφορές και ένα πλέγμα ενεργειακών συνεργασιών που μπορεί να φέρει γρήγορα σκληρό νόμισμα.

Η αναφορά στη Γκοζνάκ –την κρατική ρωσική εταιρεία εκτύπωσης νομίσματος– φωτίζει ενδεχόμενο νομισματικής υποστήριξης, στοχεύοντας σε μεγαλύτερη ρευστότητα και εμπιστοσύνη στο νέο οικονομικό πλαίσιο.

Η ασφάλεια παραμένει ο μεγάλος «αστερίσκος». Η ιδέα επανεγκατάστασης ρωσικής στρατονομίας σε ευαίσθητες ζώνες λειτουργεί για τη Δαμασκό ως ανάχωμα: αποτρέπει παραστρατιωτικές ρεβάνς εντός Συρίας και δημιουργεί κόστος κλιμάκωσης για το Ισραήλ. Για τη Μόσχα, όμως, συνεπάγεται πολιτικό ρίσκο: κάθε περιστατικό που θα εκλαμβάνεται από την Ιερουσαλήμ ως de facto «ασπίδα» για ιρανικά δίκτυα θα χρεώνεται στον ρωσικό φάκελο.

Τι σημαίνει αυτό για τους τρίτους παίκτες;

• Τουρκία: Η Άγκυρα προτιμά μια Δαμασκό ισχυρή αλλά συγκεντρωτική, ικανή να αναχαιτίσει τις κουρδικές φιλοδοξίες αυτονομίας. Η διατήρηση ρωσικής παρουσίας –ιδίως στο Καμισλί– δίνει στην Τουρκία κανάλια αποσυμπίεσης και συντονισμού (κατά τα πρότυπα των παλαιότερων κοινών περιπολιών). Η ρωσοτουρκική αποκλιμάκωση/συντονισμός παραμένει πολύτιμη: περιορίζει την τριβή με τις SDF και αποτρέπει ατυχήματα σε περιβάλλον πολυεπίπεδων επιχειρήσεων. Για την Άγκυρα, μια Ρωσία που μεσολαβεί αλλά δεν ηγείται είναι το ιδανικό σενάριο.
• Ισραήλ: Η Ιερουσαλήμ διατηρεί κόκκινες γραμμές ως προς τις ιρανικές ροές και τις υποδομές πυραυλικών/μη επανδρωμένων κρούσης (UCAV) στη Συρία. Η παρουσία Ρώσων στρατονόμων ή ένα πιο «σφιχτό» ρωσικό αποτύπωμα δημιουργεί τριβή στις επιχειρήσεις της Ισραηλινής Πολεμικής Αεροπορίας, αλλά προσφέρει και κανάλι διαχείρισης κινδύνου: η Μόσχα ιστορικά λειτούργησε ως δίχτυ ασφαλείας για την αποφυγή ανεξέλεγκτων κλιμακώσεων. Αν ο αλ-Σαράα ζητά «πάγωμα» ισραηλινών διεισδύσεων, το μήνυμα για την Ιερουσαλήμ είναι ότι οι γραμμές αποφυγής συγκρούσεων πρέπει να επανεπιβεβαιωθούν – αλλιώς, ο κίνδυνος ακούσιας ρήξης αυξάνει.
• SDF/Κουρδικός παράγοντας: Η προσδοκία εναλλακτικού εγγυητή πέραν της Ουάσινγκτον καθιστά τη Μόσχα ελκυστική. Η ενίσχυση του Καμισλί με αντιαεροπορικά και μέσα ηλεκτρονικού πολέμου υποδηλώνει ότι η Ρωσία θέλει μοχλό στη βόρεια Συρία. Αν ο αλ-Σαράα επιδιώκει επαναφορά ισορροπίας με το κέντρο, η ρωσική «ομπρέλα» μπορεί να δώσει χρόνο για πολιτική διαπραγμάτευση αντί για στρατιωτικό τετελεσμένο.
• Χώρες του Κόλπου/Ε.Ε.: Η Συρία χρειάζεται κεφάλαια και αγορές, όχι μόνο ασφάλεια. Η Ρωσία, λόγω Ουκρανίας, έχει περιορισμένους δημοσιονομικούς ώμους. Άρα η πραγματική ανασυγκρότηση θα εξαρτηθεί από τα κράτη του Κόλπου και –εφόσον χαλαρώσουν οι όροι– από την Ε.Ε.. Η Μόσχα το γνωρίζει και επιδιώκει ρόλο ρυθμιστή, όχι αποκλειστικού χορηγού.

Στο διμερές πεδίο, η Δαμασκός πέτυχε τρεις χειροπιαστές αποδόσεις από τη Μόσχα:

— Θεσμική συζήτηση για τις βάσεις σε Χμεϊμίμ/Ταρτούς/Καμισλί με όρους που «υπηρετούν τα συριακά συμφέροντα».
— Σήμα στήριξης στην οικονομία: σιτάρι, καύσιμα, πιθανή νομισματική τεχνική μέσω Γκοζνάκ.
— Πολιτική κάλυψη σε ΟΗΕ και διεθνή φόρα (από αποχαρακτηρισμούς προσώπων έως διατυπώσεις ψηφισμάτων).

Η Μόσχα, αντιστρόφως, κέρδισε:

— Θεσμική κανονικοποίηση της παρουσίας της, με τον αλ-Σαράα να αποφεύγει ρήξεις και να υιοθετεί ρεαλισμό («στην πολιτική δεν υπάρχουν αιώνιοι εχθροί»).
— Ένα διαπραγματευτικό εργαλείο απέναντι σε Τουρκία και Ισραήλ και σαφές σήμα προς την Ουάσινγκτον ότι η Ρωσία παραμένει ενεργός παίκτης στη Λεβαντίνη.
— Ενεργειακά “παράθυρα” σε συριακά κοιτάσματα/υποδομές που μπορούν να αποδώσουν με χαμηλές επενδύσεις και υψηλό πολιτικό premium.

Το ευαίσθητο σημείο είναι το ισοζύγιο ρίσκου. Αν η ρωσική παρουσία εκληφθεί από το Ισραήλ ως ασπίδα για δίκτυα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) ή της Χεζμπολάχ, οι στοχευμένες προσβολές θα συνεχιστούν – ίσως με μεγαλύτερη ακρίβεια για να αποφευχθούν ρωσικές απώλειες, αλλά με υψηλότερη πολυπλοκότητα. Αν, από την άλλη, η Μόσχα εμφανιστεί στους Κούρδους ως εγγυητής και ταυτόχρονα δώσει στην Άγκυρα «χώρο» για αντι-PKK ατζέντα, θα κρατήσει ανοιχτά και τα δύο κανάλια, πληρώνοντας όμως πολιτικό κόστος στη Δαμασκό.

Για τη Λευκωσία–Αθήνα–Βρυξέλλες, η ανάγνωση είναι καθαρή: μια Συρία που ομαλοποιείται με πολυκεντρική προστασία μειώνει τον κίνδυνο προσφυγικών ροών, αλλά κρατά ψηλά τον ασφαλιστικό κίνδυνο στη Μεσόγειο. Η εξίσωση ενέργεια–ασφάλεια (αγωγοί, LNG, θαλάσσιες γραμμές) θα επηρεάζεται από κάθε μικροκλιμάκωση στο τόξο Υψίπεδα του Γκολάν – Ιντλίμπ – Ευφράτης.