Ουκρανία: Οι Τόμαχοκ και η νέα “κουβανική” κρίση που αναζητεί συμφωνία αποσυμπίεσης

Η δήλωση του Ντόναλντ Τραμπ ότι έχει «εν πολλοίς αποφασίσει» την παράδοση μακράς εμβέλειας πυραύλων Τόμαχοκ στο Κίεβο, σε συνδυασμό με την ανάρτηση του Ντμίτρι Μεντβέντεφ που υπαινίχθηκε πλήγματα σε ευρωπαϊκές πόλεις εάν αυτό συμβεί, επαναφέρουν με οξύ τρόπο το ερώτημα: ποια θα ήταν η απάντηση της Ρωσίας σε μια τέτοια κίνηση; Η Ουάσιγκτον εμφανίζεται να χρησιμοποιεί τους Τόμαχοκ ως μοχλό πίεσης, ώστε να σύρει τη Μόσχα σε όρους «ειρηνικού διακανονισμού» στο ουκρανικό. Η Μόσχα, από την πλευρά της, προς το παρόν αποφεύγει την κορύφωση της ρητορικής, ελπίζοντας –τουλάχιστον δημοσίως– ότι ο Τραμπ θα παραμείνει προσηλωμένος σε μια διαπραγματευτική τροχιά.

Σπύρος Σιδέρης

Όμως η ισορροπία αυτή μοιάζει εύθραυστη: αν η απειλή προμήθειας μετατραπεί σε πράξη, η κλιμάκωση θα είναι σχεδόν βέβαιη, με επιλογές απάντησης που εκτείνονται από «επιδεικτικά» πλήγματα έως επικίνδυνα σενάρια αποσταθεροποίησης, με ευρύτερη εμπλοκή της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ.

Από τις «κόκκινες γραμμές» του χθες στην αβεβαιότητα του σήμερα

Η ρωσική ηγεσία έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει για συνέπειες σε κάθε υπέρβαση «κόκκινων γραμμών» από τη Δύση. Στην πράξη, αυτές οι προειδοποιήσεις σπάνια οδήγησαν σε άμεση κλιμάκωση ευρείας κλίμακας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πριν από έναν χρόνο, όταν ο Τζο Μπάιντεν επέτρεψε τη χρήση ATACMS σε ρωσικό έδαφος, το Κρεμλίνο αντέδρασε με ένταση σε επίπεδο ρητορικής και δόγματος – ο Βλαντίμιρ Πούτιν εισήγαγε τότε αλλαγές στο πυρηνικό δόγμα για να καλύψει σενάρια απάντησης.

Στο πεδίο, ωστόσο, η ρωσική αντίδραση υπήρξε περισσότερο σημειολογική: ακολούθησαν πλήγματα με όπλα όπως ο «Ορέσνικ» ως μήνυμα, ενώ οι ουκρανικές βολές ATACMS παρέμειναν σχετικά περιορισμένες, εστιασμένες κοντά στα σύνορα και όχι σε αστικές δομές ή κυβερνητικά κέντρα. Το μέτωπο δεν μεταβλήθηκε ριζικά.

Σήμερα το σκηνικό διαφέρει. Πρώτον, οι Τόμαχοκ θεωρούνται από τη Μόσχα πολλαπλασιαστής ισχύος διαφορετικής τάξης μεγέθους, με δυνητική απειλή κατά πολιτικών και οικονομικών κέντρων στο βάθος της ρωσικής ενδοχώρας. Δεύτερον, δεν υπάρχει –κατά την αντίληψη του Κρεμλίνου– «εναλλακτικός συνομιλητής» στις ΗΠΑ «μετά τον Τραμπ»· άρα τα περιθώρια αναμονής και τακτικής αυτοσυγκράτησης στενεύουν.

Γιατί οι Τόμαχοκ είναι «ποιοτικό άλμα» για τη Μόσχα

Σε αντίθεση με τα ATACMS, που στο ουκρανικό θέατρο χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως χειρουργικά πλήγματα σε στρατιωτικές υποδομές, οι Τόμαχοκ αντιμετωπίζονται στη ρωσική σκέψη ως εργαλείο στρατηγικής πίεσης μεγάλης εμβέλειας, με υψηλότερο πολιτικό αποτύπωμα. Η ίδια η συζήτηση περί παράδοσής τους αναβαθμίζει τις σταθερές αποτροπής και μεταφράζεται από το Κρεμλίνο ως αναθεώρηση της αμερικανικής εμπλοκής. Εάν η παράδοση γίνει πράξη, θα σημάνει –κατά τη ρωσική ανάγνωση– ότι η Ουάσιγκτον περνά στην «παράταξη του πολέμου», εγκαταλείποντας την πολιτική διαπραγμάτευση υπέρ μιας καταναγκαστικής λύσης.

Πιθανά σενάρια αντίδρασης της Ρωσίας

1) Προληπτική αποτροπή και επιδεικτικά πλήγματα.
Εφόσον η Μόσχα κρίνει ότι η απειλή παράδοσης είναι πραγματική, μπορεί να επιχειρήσει σήματα αποτροπής με «παραδειγματικά» πλήγματα σε στρατιωτικές υποδομές της Ουκρανίας και βαθύτερη χρήση όπλων όπως ο «Ορέσνικ». Στόχος: να αυξηθεί το κόστος και ο κίνδυνος για το Κίεβο και τους υποστηρικτές του πριν φτάσουν οι Τόμαχοκ στο θέατρο επιχειρήσεων.

2) Κλιμακούμενη στρατιωτική απάντηση μετά τη χρήση.
Αν οι Τόμαχοκ παραδοθούν και χρησιμοποιηθούν σε ρωσικό έδαφος, η αντίδραση ενδέχεται να γίνει πολύ σκληρότερη: επέκταση του στόχου σε κόμβους διοίκησης-ελέγχου, κέντρα logistics, ενεργειακές και βιομηχανικές υποδομές, καθώς και γραμμές ανεφοδιασμού που συνδέονται με τη Δύση. Το Κρεμλίνο θα επιδιώξει να καταστήσει σαφές ότι κάθε «ποιοτική αναβάθμιση» οπλικών συστημάτων θα συναντά αναλογική, αλλά κλιμακωτή, απάντηση.

3) «Οριζόντια» πίεση προς την Ευρώπη.
Η ρωσική ρητορική αφήνει ανοιχτό το παράθυρο αποτρεπτικών απειλών έναντι ευρωπαϊκών στόχων – κυρίως σε επίπεδο υποδομών, κυβερνοχώρου και υβριδικών ενεργειών. Ακόμη και χωρίς συμβατικά πλήγματα, η διεύρυνση του πεδίου πίεσης προς κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ θα έστελνε μήνυμα πολιτικού κόστους στην ευρωπαϊκή στήριξη του Κιέβου.

4) Επαναφορά του πυρηνικού δόγματος.
Η αναβάθμιση της ρητορικής γύρω από τακτικά πυρηνικά έχει επανέλθει σε ρωσικά φόρα. Στο σκεπτικό αυτό, η απειλή «ελεγχόμενης πυρηνικής κλιμάκωσης» λειτουργεί ως συντελεστής αποτροπής: η Δύση δεν θα ρισκάρει υπαρξιακό ρίσκο για την Ουκρανία. Πρόκειται για επικίνδυνη λογική: η ιστορία δείχνει ότι τέτοιες κρίσεις συχνά γλιστρούν πέρα από τις προθέσεις των εμπλεκόμενων.

Τι υπολογίζει η Ουάσιγκτον

Ακόμα και αν οι Τόμαχοκ παραδοθούν, οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν –σύμφωνα με τη μέχρι τώρα πρακτική– αυστηρούς κανόνες εμπλοκής, ώστε να περιοριστεί η πρόκληση προς τη Μόσχα: στόχοι αμιγώς στρατιωτικοί, γεωγραφικοί περιορισμοί, διαδικασίες επαλήθευσης στόχων. Το ζητούμενο είναι να διατηρηθεί η πίεση χωρίς να δοθεί αφορμή για ασύμμετρη απάντηση. Ωστόσο, η λογική της βαθμιαίας κλιμάκωσης έχει τα όριά της: πέρα από ένα σημείο, κάθε πρόσθετο βήμα εκλαμβάνεται από την άλλη πλευρά ως ποιοτικό άλμα – και οι Τόμαχοκ βρίσκονται ακριβώς σε αυτό το κατώφλι.

Το «μάθημα» των ATACMS – και γιατί δεν αρκεί

Η εμπειρία του 2024–2025 έδειξε ότι, παρά τον θόρυβο, τα ATACMS δεν άλλαξαν δραματικά την ισορροπία δυνάμεων στο πεδίο. Η Ρωσία απάντησε με περιορισμένο τρόπο, ελπίζοντας τότε ότι μετά τις εκλογές στις ΗΠΑ θα άνοιγε δίαυλος με τον Τραμπ και ότι η Ουάσιγκτον θα συνέβαλλε σε «ειρηνευτική διευθέτηση» στους ρωσικούς όρους. Η ανάγνωση αυτή οδήγησε σε αποφυγή ρήξεων. Αντιθέτως, σήμερα το Κρεμλίνο δείχνει να αξιολογεί τους Τόμαχοκ ως γραμμή θραύσης: εάν αγγίξουν ρωσικούς στόχους, η απάντηση θα έχει συστημικό χαρακτήρα.

Μια κρίση που πλησιάζει σε κρίσιμο σημείο

Όσο εντείνεται η πίεση, τόσο αυξάνει ο πειρασμός και για τη Μόσχα να «ανεβάσει τα διακυβεύματα», θεωρώντας ότι ο Δυτικός συνασπισμός θα αποφύγει το υπαρξιακό ρίσκο και θα υποχωρήσει. Αυτό το δόγμα εκβιαστικής αποτροπής ενδέχεται να αποδειχθεί ολέθριο: αντί για ένα «νέο Κουβανικό» με συμφωνία αποσυμπίεσης, ο κόσμος μπορεί να βρεθεί πιο κοντά σε πυρηνικό αδιέξοδο από οποτεδήποτε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

Η ευρωπαϊκή ασφάλεια θα μπει τότε σε νερά αχαρτογράφητα – με την Ε.Ε. διχασμένη ανάμεσα στην ενίσχυση αποτροπής και στην αναζήτηση εξόδου από τον φαύλο κύκλο.

Τρεις καθοριστικοί παράγοντες για το επόμενο 24ωρο της αποτροπής

Κανόνες εμπλοκής και επαλήθευση: Χωρίς σαφή όρια στη χρήση και αδιάβλητο μηχανισμό επαλήθευσης, κάθε υπόσχεση «περιορισμού» καθίσταται ανεπαρκής.
Δίαυλοι κρίσης: Η ύπαρξη απευθείας στρατιωτικών διαύλων (deconfliction) μεταξύ ΗΠΑ–Ρωσίας και Ρωσίας–ΝΑΤΟ είναι το δίχτυ ασφαλείας που αποτρέπει τα ατυχήματα από το να γίνουν καταστροφές.
Πολιτικό σήμα εξόδου: Χρειάζεται ένα ελάχιστο πολιτικό πλαίσιο που να επιτρέπει και στις δύο πλευρές να αξιώσουν νίκη προς το εσωτερικό τους, χωρίς να σύρουν την άλλη σε ταπείνωση. Χωρίς τέτοιο σήμα, η κλιμάκωση είναι ο προεπιλεγμένος δρόμος.