SCAN: Ασπίδα κατά του αόρατου καρκίνου – Πώς η ταχεία διάγνωση κερδίζει τη μάχη της πρώιμης ανίχνευσης

Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου είναι συχνά ένας αγώνας δρόμου που δυσχεραίνεται από έναν αναπάντεχο παράγοντα: την ασάφεια των αρχικών συμπτωμάτων. 

Για πολλούς ασθενείς, τα πρώτα σημάδια της νόσου δεν είναι τα «ξεκάθαρα» και κλασικά προειδοποιητικά σημάδια, όπως η ψηλαφητή μάζα ή η αιμορραγία. Αντίθετα, ο καρκίνος συχνά «κρύβεται» πίσω από άτυπες και μη ειδικές ενοχλήσεις που θα μπορούσαν να αποδοθούν σε πλήθος καλοήθων ή απλών καταστάσεων.

Αυτά τα «αόρατα» ή μη ειδικά συμπτώματα, όπως η ανεξήγητη και επίμονη κόπωση, η απώλεια βάρους χωρίς προφανή αιτία, η απώλεια όρεξης ή οι ασαφείς, χρόνιοι πόνοι, θέτουν τον ιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας μπροστά σε ένα μεγάλο διαγνωστικό δίλημμα: Πότε μια ασαφής ενόχληση κρύβει μια σοβαρή νόσο, όπως ο καρκίνος, και πότε απαιτείται άμεση και εκτεταμένη διερεύνηση;

Σε αυτό το κρίσιμο διαγνωστικό κενό έρχεται να απαντήσει το πρόγραμμα SCAN (Suspected CANcer Pathway), μια πρωτοβουλία που εφαρμόστηκε πιλοτικά στην Οξφόρδη της Αγγλίας. Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος) συνοψίζουν τα σημαντικότερα δεδομένα από μία πρόσφατη μελέτη που περιγράφει τα αποτελέσματα της λειτουργίας του.

Τι είναι το Πρόγραμμα SCAN (Suspected CANcer Pathway);

Το SCAN αποτελεί μια «ταχεία διαγνωστική διαδρομή» (Rapid Diagnostic Pathway) που σχεδιάστηκε ειδικά για ασθενείς με μη ειδικά συμπτώματα που μπορεί να παραπέμπουν σε καρκίνο. Το πρόγραμμα ξεκίνησε πιλοτικά το 2017 και, λόγω της επιτυχίας του, εντάχθηκε στη βασική παροχή υπηρεσιών υγείας στην περιοχή της Οξφόρδης από το 2020.

Κριτήρια και Διαδικασία Διερεύνησης

Το σύστημα ενεργοποιείται με παραπομπή από τον γενικό γιατρό, εφόσον πληρούνται δύο βασικές προϋποθέσεις:

1.      Ο ασθενής είναι άνω των 40 ετών.

2.      Ο ασθενής δεν πληροί τα κριτήρια για άλλες, πιο εξειδικευμένες διαγνωστικές διαδρομές (π.χ. εμφανής αιμορραγία, ψηλαφητός όγκος).

Η διαγνωστική διαδικασία είναι ολοκληρωμένη και περιλαμβάνει:

·         Απεικονιστικός Έλεγχος: Αξονική Τομογραφία (ΑΤ) Θώρακα, Κοιλίας και Λεκάνης.

·         Εργαστηριακός Έλεγχος: Μια εκτεταμένη σειρά αιματολογικών εξετάσεων και τεστ κοπράνων.

·         Βιοτράπεζα: Οι ασθενείς έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν δείγματα σε ειδική βιοτράπεζα για τη διεξαγωγή μελλοντικής έρευνας.

Τα αποτελέσματα έξι χρόνων λειτουργίας (2017–2023)

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό Lancet Primary Care ανέλυσε τα αποτελέσματα των πρώτων έξι ετών του προγράμματος.

Στοιχεία συμμετεχόντων

·         Στο διάστημα 2017-2023, παραπέμφθηκαν συνολικά 4.823 ασθενείς.

·         Η πλειονότητα ήταν γυναίκες (56,8%).

·         Η μέση ηλικία των ασθενών ήταν σχεδόν 70 έτη.

·         Το 89% των συμμετεχόντων προερχόταν από λευκό πληθυσμό, γεγονός που αντανακλά τη δημογραφική σύνθεση της περιοχής.

Ποιοι τύποι καρκίνου εντοπίστηκαν συχνότερα

Οι συχνότεροι καρκίνοι που διαγνώστηκαν μέσω του SCAN ήταν:

·         Πνεύμονα

·         Παγκρέατος

·         Παχέος Εντέρου

·         Μαστού

·         Λεμφώματα

Αυτοί οι τύποι καρκίνου είναι γνωστό ότι συχνά εκδηλώνονται με ασαφή συμπτώματα, γεγονός που τους καθιστά ευάλωτους σε καθυστερημένη διάγνωση.

Κλινική διαίσθηση, πρώιμη διάγνωση και προκλήσεις

Η αξία της κλινικής διαίσθησης

Η μελέτη έδειξε ότι η αξία του προγράμματος ξεπερνά τον απλό αλγόριθμο. Η «διαίσθηση» του γιατρού (το λεγόμενο “gut feeling”) αναδείχθηκε ως ένας από τους ισχυρότερους δείκτες που τελικά σχετίζονταν με τη διάγνωση καρκίνου. Επιπλέον, ιδιαίτερη βαρύτητα είχαν και «ανεξήγητα εργαστηριακά αποτελέσματα», όπως:

·         Χαμηλή αιμοσφαιρίνη.

·         Αυξημένοι δείκτες φλεγμονής.

·         Το αιματολογικό τεστ CA125, το οποίο είχε θετική προγνωστική αξία σχεδόν 30% για καρκίνο, συνδεόμενο κυρίως με καρκίνους του παγκρέατος και του πνεύμονα.

Η μάχη για την πρώιμη διάγνωση

Παρά την ταχεία διαδρομή του SCAN, η μελέτη ανέδειξε ότι η μάχη για την πρώιμη διάγνωση παραμένει. Η πλειονότητα των καρκίνων εξακολουθεί να ανιχνεύεται σε προχωρημένα στάδια:

·         Σχεδόν οι μισοί ασθενείς διαγνώστηκαν σε Στάδιο IV.

·         Μόνο το 18% εντοπίστηκε σε πρώιμο στάδιο.

Παρόλα αυτά, περίπου ένας στους τρεις ασθενείς που διαγνώστηκαν με καρκίνο μπόρεσε να λάβει θεραπεία με σκοπό την ίαση, κυρίως με χημειοθεραπεία ή χειρουργική επέμβαση.

Άλλες παθήσεις και προκλήσεις

Εκτός από τον καρκίνο, το SCAN αποκάλυψε και άλλες παθήσεις που εξηγούσαν τα ασαφή συμπτώματα των ασθενών, όπως γαστρίτιδα, πέτρες στη χολή, αναιμία, αυτοάνοσα νοσήματα και λοιμώξεις.

Η εφαρμογή του προγράμματος παρουσιάζει βεβαίως και προκλήσεις:

·         Επιπλέον Διερεύνηση: Η συχνή ανίχνευση τυχαίων ευρημάτων (20%) οδηγεί σε περαιτέρω εξετάσεις και αυξημένο φόρτο για το σύστημα υγείας, αν και ορισμένα από αυτά τα ευρήματα μπορεί να αποδειχθούν σωτήρια.

·         Κόστος και Πόροι: Η διαχείριση χιλιάδων ασθενών με αυτό το εύρος διερεύνησης απαιτεί σημαντική επένδυση σε προσωπικό και υποδομές.

Το πρόγραμμα SCAN αποτελεί μια καινοτόμο και πρακτική απάντηση σε ένα από τα πιο δυσεπίλυτα διαγνωστικά προβλήματα της Ιατρικής: πώς να εντοπίζεται ο καρκίνος όταν εκδηλώνεται με ασαφή συμπτώματα. Ο συνδυασμός της ισχυρής κλινικής υποψίας του γιατρού με τη χρήση προηγμένων απεικονιστικών και εργαστηριακών διαγνωστικών εργαλείων αποδεικνύεται ότι μπορεί να επιταχύνει τη διάγνωση και να σώσει ζωές.

Αν και παραμένει το ερώτημα πώς θα επιτευχθεί ουσιαστική μετατόπιση προς την πραγματικά πρώιμη διάγνωση (Στάδιο I/II), η υιοθέτηση τέτοιων ταχέων διαγνωστικών διαδρομών σε περισσότερα κέντρα διεθνώς θα δώσει τα επόμενα χρόνια καλύτερη εικόνα για την επίδρασή τους στη συνολική πορεία της νόσου και την ποιότητα ζωής των ασθενών.