Ανάλυση: Αναζητείται ψυχραιμία στους ευρωπαϊκούς αιθέρες- Πόσο κοντά είμαστε σε σύγκρουση ΝΑΤΟ-Ρωσίας

Η αντιπαράθεση ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση αποκτά πλέον μια νέα, ιδιαίτερα ανησυχητική διάσταση στον ουρανό της Ευρώπης. Σειρά περιστατικών με ρωσικά drones και στρατιωτικά αεροσκάφη που φέρονται να παραβιάζουν τον εναέριο χώρο χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ έχει προκαλέσει κύμα απειλών, σκληρών δηλώσεων και έντονων παρασκηνιακών διαβουλεύσεων. Η δημόσια ρητορική γίνεται ολοένα και πιο επιθετική: πολιτικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι μιλούν ανοιχτά για πιθανές καταρρίψεις ρωσικών αεροσκαφών, ενώ η Μόσχα προειδοποιεί ότι ένα τέτοιο βήμα θα ισοδυναμεί με άμεση πολεμική σύγκρουση με το ΝΑΤΟ – ένα σενάριο που όλοι γνωρίζουν ότι θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε πυρηνική κλιμάκωση.

Σπύρος Σιδέρης

Η αρχή έγινε με τα αλλεπάλληλα περιστατικά «αγνώστων» drones πάνω από αεροδρόμια της Δανίας, τις πτήσεις ρωσικών UAV που κατέληξαν στο έδαφος της Πολωνίας και την αμφιλεγόμενη παραβίαση του εναέριου χώρου της Εσθονίας, την οποία η Μόσχα διαψεύδει.

Τα περιστατικά αυτά, αν και δεν προκάλεσαν άμεσες απώλειες, έχουν δημιουργήσει κλίμα έντονης ανησυχίας. Ο νέος γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, κάλεσε δημόσια τις χώρες-μέλη να είναι έτοιμες να καταρρίπτουν ρωσικά αεροσκάφη που εισέρχονται σε ευρωπαϊκό εναέριο χώρο. Παράλληλα, η κυβέρνηση της Πολωνίας εξετάζει τροποποίηση του εθνικού νόμου ώστε να μπορεί να ενεργεί χωρίς προηγούμενη έγκριση του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ, ανοίγοντας τον δρόμο για μονομερείς ενέργειες ακόμη και πάνω από το δυτικό ουκρανικό έδαφος.

Σύμφωνα με αποκαλύψεις του Bloomberg, διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι εκπρόσωποι της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας έχουν προειδοποιήσει το Κρεμλίνο ότι είναι έτοιμοι να καταρρίψουν ρωσικά αεροπλάνα αν συνεχιστούν οι παραβιάσεις. Η Μόσχα, από την πλευρά της, αντέδρασε προειδοποιώντας πως η εγκαθίδρυση ζώνης απαγόρευσης πτήσεων ή η κατάρριψη ρωσικού στρατιωτικού αεροσκάφους θα θεωρηθεί αιτία πολέμου με τη Συμμαχία.

Η επικινδυνότητα του σεναρίου επισημαίνεται ακόμη και από Ευρωπαίους αξιωματούχους. Ο υπουργός Άμυνας της Γερμανίας, Μπόρις Πιστόριους, μίλησε ανοιχτά για «παγίδα κλιμάκωσης» που θα μπορούσε να στήσει ο Βλαντίμιρ Πούτιν.

«Απερίσκεπτες εκκλήσεις για κατάρριψη ή επιδείξεις δύναμης είναι άχρηστες αυτή τη στιγμή. Η ψυχραιμία δεν είναι δειλία, είναι ευθύνη απέναντι στις χώρες μας και την ειρήνη στην Ευρώπη», δήλωσε χαρακτηριστικά, προειδοποιώντας ότι μια λάθος κίνηση μπορεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτη σύγκρουση.

Θολό τοπίο ευθυνών και προθέσεων

Παρά τη δραματική ρητορική, τα ίδια τα περιστατικά παραμένουν ασαφή. Κανείς δεν γνωρίζει ποιος έστειλε τα drones πάνω από τη Δανία, ούτε υπάρχουν επίσημες αποδείξεις για ρωσική ευθύνη στις πτήσεις πάνω από την Πολωνία. Ακόμη και το συμβάν στην Εσθονία, όπου ρωσικό αεροσκάφος φέρεται να εισήλθε για δώδεκα λεπτά στον εναέριο χώρο της χώρας, αφήνει αναπάντητα ερωτήματα: συνιστούσε πράγματι υψηλή απειλή που δικαιολογούσε κατάρριψη, με κίνδυνο έναρξης πολέμου;

Στρατιωτικοί αναλυτές σημειώνουν ότι η Ρωσία διαθέτει πυραυλικά συστήματα ικανά να πλήξουν στόχους σε όλη την περιοχή χωρίς καν να πλησιάσουν τα σύνορα, γεγονός που μειώνει την επιχειρησιακή λογική μιας τέτοιας «δοκιμαστικής» παραβίασης.

Στο δυτικό ενημερωτικό πεδίο, ωστόσο, κυριαρχεί το αφήγημα ότι οι παραβιάσεις αποτελούν πρόβα ρωσικής επίθεσης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ καλούν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες να αποδεχθούν την ανάγκη για αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες και συνέχιση της βοήθειας προς την Ουκρανία, παρουσιάζοντας τα περιστατικά ως απόδειξη της «επεκτατικής» στρατηγικής της Μόσχας. Από τη ρωσική πλευρά, αντιθέτως, κυκλοφορεί η εκδοχή ότι τα επεισόδια εργαλειοποιούνται από τη Δύση για να εμπλέξουν βαθύτερα τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, στην αντιπαράθεση, να τον πιέσουν να αναθεωρήσει τα σχέδιά του για μείωση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη και να τον υποχρεώσουν να επαναλάβει τη στρατιωτική βοήθεια προς το Κίεβο.

Μάλιστα, σύμφωνα με διαρροές στο Bloomberg, το Κρεμλίνο έχει αφήσει να εννοηθεί ότι ορισμένες παραβιάσεις είναι συνειδητές ενέργειες με στόχο να «τιμωρηθεί» το ΝΑΤΟ για την εμπλοκή του στον συντονισμό ουκρανικών επιθέσεων στην Κριμαία. Ωστόσο, αυτή η εκδοχή μοιάζει αντιφατική: οι βραχύχρονες πτήσεις χωρίς πραγματική απειλή και οι «τυφλές» πτώσεις drones χωρίς πολεμική κεφαλή δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν αποτελεσματικό μήνυμα εκφοβισμού προς τη Συμμαχία.

Η σιωπή Τραμπ και το ευρωπαϊκό δίλημμα

Στη σκιά όλων αυτών, η στάση του Ντόναλντ Τραμπ παραμένει αμφίσημη. Κατά τη διάρκεια κοινής συνέντευξης με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε ότι «οι χώρες του ΝΑΤΟ μπορούν να καταρρίπτουν ρωσικά αεροσκάφη που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο τους», αλλά απέφυγε να διευκρινίσει εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα παράσχουν στρατιωτική συνδρομή σε περίπτωση ρωσικών αντιποίνων. «Εξαρτάται από τις περιστάσεις», ήταν η λακωνική απάντησή του – μια δήλωση που αφήνει τους Ευρωπαίους σε καθεστώς στρατηγικής αβεβαιότητας.

Το ερώτημα είναι κρίσιμο: αν μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ καταρρίψει ρωσικό αεροσκάφος και η Μόσχα απαντήσει στρατιωτικά, οι ΗΠΑ θα κληθούν να ενεργοποιήσουν το Άρθρο 5 της Συμμαχίας περί συλλογικής άμυνας. Η απουσία σαφούς δέσμευσης από τον Τραμπ καθιστά τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διστακτικές να προχωρήσουν σε μονομερείς κινήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αλυσιδωτή κλιμάκωση.

Η «παράταξη του πολέμου» στη Μόσχα

Από τη ρωσική πλευρά, αναλυτές κάνουν λόγο για μια εσωτερική «παράταξη του πολέμου» που επιδιώκει την ανύψωση των διακυβευμάτων, θεωρώντας ότι η Δύση, μπροστά στον κίνδυνο γενικευμένης σύγκρουσης ή ακόμη και πυρηνικής απειλής, θα υποχωρήσει στις απαιτήσεις του Κρεμλίνου για την Ουκρανία και άλλες γεωπολιτικές εκκρεμότητες.

Αν αυτή η στρατηγική είναι πράγματι σε εξέλιξη, τότε η κατάρριψη ενός ρωσικού αεροσκάφους δεν θα αποτελούσε αποτρεπτικό πλήγμα, αλλά μάλλον το «νομιμοποιητικό πρόσχημα» που χρειάζεται η Μόσχα για να κλιμακώσει ανοιχτά.

Το ζητούμενο: ψυχραιμία και διπλωματία

Παρά τον καταιγισμό απειλών και προειδοποιήσεων, η ευρωπαϊκή πλευρά δεν εμφανίζεται ενιαία. Η προειδοποίηση του Μπόρις Πιστόριους βρίσκει υποστηρικτές σε Βερολίνο, Παρίσι και Βρυξέλλες, όπου αρκετοί ηγέτες αναγνωρίζουν ότι η παραμικρή «σπίθα» μπορεί να πυροδοτήσει ανεξέλεγκτη κρίση.

Η Γερμανία ειδικά, με την ιστορική της επιφύλαξη απέναντι σε κινήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση με τη Ρωσία, προκρίνει τη συνέχιση των διπλωματικών καναλιών και την ενίσχυση των αμυντικών μέτρων αποτροπής, χωρίς όμως προκλητικές ενέργειες.

Το διακύβευμα είναι σαφές: μια λανθασμένη εκτίμηση ή μια υπερβολικά επιθετική αντίδραση μπορεί να μετατρέψει ένα περιφερειακό επεισόδιο σε κρίση πανευρωπαϊκής κλίμακας.

Η «ψυχραιμία» που ζητά ο Πιστόριους δεν είναι απλώς έκφραση προσοχής, αλλά στρατηγική ανάγκη. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ανάγκη προστασίας του εναέριου χώρου τους και στον φόβο ότι ένα βεβιασμένο πλήγμα θα οδηγήσει στην ίδια την παγίδα κλιμάκωσης που – όπως πιστεύουν πολλοί – έχει στήσει η Μόσχα.