Γεωπολιτική “κρίση” στην Ερυθρά Θάλασσα-Οι φιλοδοξίες της Αιθιοπίας και η αντίδραση του Καΐρου

Η Ερυθρά Θάλασσα βρίσκεται εκ νέου στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής, με την Αιθιοπία να επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική της θέση και την Αίγυπτο να απορρίπτει κάθε αμφισβήτηση της αποκλειστικότητας των παράκτιων κρατών στη διαχείριση αυτού του ζωτικού θαλάσσιου διαδρόμου. Οι πρόσφατες δηλώσεις του πρωθυπουργού της Αιθιοπίας Άμπι Αχμέτ, που έκανε λόγο για «διόρθωση των λαθών του παρελθόντος» και για επιδίωξη πρόσβασης της χώρας του στη θάλασσα, ήρθαν να αναζωπυρώσουν ένα σύνθετο γεωπολιτικό ζήτημα με ιστορικές ρίζες. Το Κάιρο αντέδρασε έντονα, τονίζοντας ότι η «κυβερνησιμότητα της Ερυθράς Θάλασσας αποτελεί αποκλειστική υπόθεση των κρατών που βρέχονται από αυτήν», στέλνοντας σαφές μήνυμα προς την Αντίς Αμπέμπα αλλά και προς κάθε τρίτο που θα επιχειρούσε να παρέμβει.

Σπύρος Σιδέρης

Το θέμα, πέρα από τη νομική και πολιτική του διάσταση, αγγίζει ζητήματα κυριαρχίας, ασφάλειας και ενεργειακής σταθερότητας, σε μια περίοδο όπου οι περιφερειακές ισορροπίες δοκιμάζονται.

Η αιγυπτιακή θέση και το πλαίσιο της Ερυθράς Θάλασσας

Σύμφωνα με πηγή που μίλησε σε αιγυπτιακά μέσα, το Κάιρο «απορρίπτει κάθε προσπάθεια αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών που βρέχονται από την Ερυθρά Θάλασσα» και θεωρεί ότι μόνο αυτά έχουν την αρμοδιότητα να ρυθμίζουν τη διαχείριση και την εκμετάλλευσή της. Η θέση αυτή συνδέεται άμεσα με τη στρατηγική σημασία του θαλάσσιου διαύλου: πρόκειται για έναν από τους πιο ζωτικούς κόμβους παγκόσμιας ναυσιπλοΐας, που συνδέει τη Μεσόγειο μέσω της Διώρυγας του Σουέζ με τον Ινδικό Ωκεανό.

Η Αίγυπτος, αλλά και η Σαουδική Αραβία, η Υεμένη, το Σουδάν, η Ερυθραία και το Τζιμπουτί, βλέπουν την Ερυθρά Θάλασσα ως κρίσιμη για τη δική τους οικονομική ασφάλεια, αλλά και για την παγκόσμια ενεργειακή τροφοδοσία. Οποιαδήποτε μονομερής ενέργεια, είτε προέρχεται από περιφερειακούς είτε από εξωγενείς δρώντες, αντιμετωπίζεται ως απειλή.

Οι δηλώσεις του Άμπι Αχμέτ και η ατζέντα της Αντίς Αμπέμπα

Ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Άμπι Αχμέτ δήλωσε πρόσφατα ότι η χώρα του σκοπεύει να «αποκαταστήσει» την πρόσβασή της στη θάλασσα, την οποία έχασε το 1993 με την ανεξαρτησία της Ερυθραίας. Αναφερόμενος στο Μεγάλο Αιθιοπικό Αναγεννησιακό Φράγμα (GERD), τόνισε ότι «δεν θα είναι το τελευταίο», υπογραμμίζοντας πως υπάρχουν σχέδια για την κατασκευή πολλών μεγάλων φραγμάτων μέσα στα επόμενα 15 χρόνια. Η ρητορική του εντάσσεται στη στρατηγική της Αιθιοπίας να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη που θα ελέγχει τόσο τους υδάτινους πόρους του Νείλου όσο και τις εμπορικές διόδους προς την Ερυθρά Θάλασσα.

Οι δηλώσεις αυτές, ωστόσο, ακούγονται απειλητικές στο Κάιρο και στο Χαρτούμ, που βλέπουν στον μονομερή τρόπο δράσης της Αντίς Αμπέμπα μια διαρκή πρόκληση για την ασφάλεια των υδάτων του Νείλου και, κατ’ επέκταση, για τη βιωσιμότητα εκατομμυρίων πολιτών.

Το ζήτημα του φράγματος και η αντιπαράθεση με Αίγυπτο – Σουδάν

Το Μεγάλο Φράγμα της Αναγέννησης παραμένει το κεντρικό σημείο τριβής. Η Αιθιοπία θεωρεί ότι αποτελεί εργαλείο ανάπτυξης, καθώς υπόσχεται παραγωγή καθαρής ενέργειας και οικονομική αναβάθμιση. Αντίθετα, η Αίγυπτος και το Σουδάν το χαρακτηρίζουν «παράνομο» και επικίνδυνο, καθώς μειώνει την προβλεψιμότητα της ροής του Νείλου και μπορεί να προκαλέσει ελλείψεις νερού.

Πρόσφατα, στο πλαίσιο της συνάντησης «2+2» μεταξύ υπουργών Εξωτερικών και Υδάτινων Πόρων των δύο χωρών στο Κάιρο, Κάιρο και Χαρτούμ επανέλαβαν ότι θα κινηθούν με όλα τα μέσα ώστε να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Συμφώνησαν στη συνεχή παρακολούθηση της υδρολογίας του Νείλου και στον καλύτερο συντονισμό των υφιστάμενων φραγμάτων, ενώ επικαλέστηκαν τη Συμφωνία του 1959 που κατοχυρώνει τα δικαιώματά τους στα νερά του ποταμού.

Η ιστορική διάσταση: από την ανεξαρτησία της Ερυθραίας έως σήμερα

Η Αιθιοπία υπήρξε παράκτιο κράτος μέχρι το 1993, όταν η Ερυθραία κέρδισε την ανεξαρτησία της μετά από τριακονταετή πόλεμο. Έκτοτε, η Αντίς Αμπέμπα εξαρτάται από τη χρήση των λιμανιών των γειτονικών χωρών, κυρίως του Τζιμπουτί, ενώ κατά καιρούς έχουν υπάρξει συζητήσεις για τη χρήση λιμανιών της Σομαλίας ή της Ερυθραίας.

Η απώλεια της θάλασσας θεωρείται από τις αιθιοπικές ελίτ «στρατηγικό έλλειμμα». Ο Άμπι Αχμέτ το έχει αναγάγει σε στόχο εθνικής στρατηγικής σημασίας, φτάνοντας μάλιστα να δηλώσει το 2023 ότι «η αποτυχία εξασφάλισης πρόσβασης στη θάλασσα μπορεί να οδηγήσει σε νέο πόλεμο».

Η ιστορική αντιπαλότητα μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας, παρά τις πρόσκαιρες προσπάθειες προσέγγισης (βραβευμένες μάλιστα με Νόμπελ Ειρήνης το 2019), δείχνει ότι οι παλιές πληγές παραμένουν ανοιχτές. Στην πραγματικότητα, η Ερυθραία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει με καχυποψία κάθε αιθιοπικό βήμα που θα μπορούσε να αναβιώσει το ζήτημα της πρόσβασης στη θάλασσα.

Η Ερυθρά Θάλασσα ως γεωπολιτικός κόμβος

Η Ερυθρά Θάλασσα δεν αποτελεί μόνο ζήτημα τοπικής κυριαρχίας. Είναι μια περιοχή που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον παγκόσμιων δυνάμεων λόγω της Διώρυγας του Σουέζ και της εγγύτητας προς κρίσιμες ενεργειακές ζώνες της Μέσης Ανατολής. Οι ΗΠΑ, η Κίνα, αλλά και η Ρωσία, έχουν παρουσία στην περιοχή μέσω στρατιωτικών βάσεων ή στρατηγικών συνεργασιών με κράτη όπως το Τζιμπουτί.

Σε αυτό το πλαίσιο, η δήλωση της Αιγύπτου ότι η «κυβερνησιμότητα της Ερυθράς Θάλασσας» είναι αποκλειστική υπόθεση των παρακτίων κρατών, αποτελεί και μήνυμα προς τις μεγάλες δυνάμεις: ότι η περιοχή δεν πρέπει να μετατραπεί σε νέο πεδίο ανταγωνισμού.

Εσωτερικές πιέσεις και περιφερειακές ανησυχίες

Ο Άμπι Αχμέτ, αντιμέτωπος με εσωτερικές προκλήσεις – από τις συγκρούσεις με την επαρχία Τιγκράι έως τις διαρκείς εθνοτικές εντάσεις – φαίνεται να χρησιμοποιεί το ζήτημα της πρόσβασης στη θάλασσα ως εθνικιστικό εργαλείο συσπείρωσης. Η ρητορική περί «διόρθωσης των λαθών του παρελθόντος» βρίσκει απήχηση σε τμήμα της αιθιοπικής κοινωνίας, αλλά προκαλεί ανησυχία στους γείτονες που βλέπουν μια χώρα 120 εκατομμυρίων κατοίκων να διεκδικεί περισσότερους πόρους και γεωπολιτικό χώρο.

Το Σουδάν, βυθισμένο σε εμφύλια σύγκρουση, παραμένει ευάλωτο, ενώ η Ερυθραία παρακολουθεί με καχυποψία. Η Αίγυπτος, αντιθέτως, δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοήσει τις δηλώσεις: το νερό του Νείλου είναι ζήτημα επιβίωσης για περισσότερα από 100 εκατομμύρια Αιγυπτίους.

Συμπεράσματα και προοπτικές

Η αντιπαράθεση γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα και τον Νείλο δεν είναι νέα· όμως σήμερα συνδέεται με μια σειρά αλληλένδετων παραμέτρων: την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή ασφάλεια, την αύξηση του πληθυσμού και τον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων.

Η Αιθιοπία, αναζητώντας έξοδο στη θάλασσα, επαναφέρει στο τραπέζι ένα ιστορικό τραύμα, ενώ η Αίγυπτος υπερασπίζεται μια παγιωμένη γεωπολιτική τάξη. Το κατά πόσο η ένταση αυτή θα παραμείνει στο επίπεδο της ρητορικής ή θα κλιμακωθεί σε ανοιχτή κρίση, θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των περιφερειακών παικτών να διαπραγματευτούν, αλλά και από το ενδιαφέρον που θα δείξουν οι διεθνείς δυνάμεις για την αποτροπή μιας νέας εστίας αστάθειας.

Σε κάθε περίπτωση, η Ερυθρά Θάλασσα δεν είναι απλώς ένα θαλάσσιο πέρασμα· είναι ένας κόμβος που συνδέει ηπείρους, συμφέροντα και ιστορικές μνήμες. Και όσο η Αντίς Αμπέμπα επιμένει να αναζητά «παράθυρο στη θάλασσα», τόσο το Κάιρο και οι γείτονες θα εντείνουν τις προσπάθειες για να υπερασπιστούν την ισορροπία που θεωρούν θεμελιώδη για την επιβίωσή τους.