Πόσες φορές και πότε ενεργοποιήθηκε το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ- Σε τι διαφέρει από το άρθρο 5

Η Βαρσοβία ενεργοποιεί το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ μετά τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου της Πολωνίας και την κατάρριψη ρωσικών drones, κατά τη διάρκεια μεγάλης επίθεσης στην Ουκρανία, τη νύχτα της Τρίτης προς Τετάρτη.Το συγκεκριμένο άρθρο έχει ενεργοποιηθεί άλλες επτά φορές, με την Τουρκία να είναι η χώρα που έχει ζητήσει τη συνδρομή της συμμαχίας τις περισσότερες φορές. Διαφέρει, δε, από το άρθρο 5 που θεωρείται ένα βήμα πριν τη συλλογική ένοπλη δράση των συμμάχων.

Ήδη, οι αντιδράσεις σε Βαρσοβία, Ευρωπαϊκή Ενωση και ΝΑΤΟ είναι σφοδρές και τα διεθνή δίκτυα μιλούν για κλιμάκωση εκ μέρους της Μόσχας, η οποία «τεστάρει την αντίδραση της Δύσης», καθώς φαίνεται πως τα drones δεν εισήλθαν εκ παραδρομής στην Πολωνία. Προχώρησαν μάλιστα αρκετά βαθιά, ώστε να κλείσει το αεροδρόμιο της Βαρσοβίας.

Την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ επιβεβαίωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Πολωνίας Άνταμ Σλάπκα στο Polsat News. Παράλληλα πρόσθεσε ότι έχουν ήδη πραγματοποιηθεί διαβουλεύσεις στο πλαίσιο της διαδικασίας. Νωρίτερα, ο πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ είχε ανακοινώσει ότι η Πολωνία είχε υποβάλει επίσημη αίτηση για αυτό.

Πότε ενεργοποιήθηκε ξανά το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ

Το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ, το οποίο προβλέπει διαβουλεύσεις μεταξύ των μελών όταν η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια ενός μέλους απειλείται, έχει ενεργοποιηθεί επτά φορές από την ίδρυση του ΝΑΤΟ το 1949, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες. Παρακάτω παρατίθενται οι περιπτώσεις ενεργοποίησης με τις αντίστοιχες ημερομηνίες και χώρες που το ζήτησαν:

1. 2003 (Φεβρουάριος): Η Τουρκία ενεργοποίησε το Άρθρο 4 λόγω απειλών από τον πόλεμο στο Ιράκ.
2. 2012 (τρεις φορές): Η Τουρκία ενεργοποίησε το Άρθρο 4 τρεις φορές το 2012 λόγω συνοριακών επεισοδίων με τη Συρία, τα οποία οδήγησαν σε απώλειες Τούρκων πολιτών
3. 2014 (Μάρτιος): Η Πολωνία ενεργοποίησε το Άρθρο 4 λόγω ανησυχιών για την ασφάλειά της εξαιτίας του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
4. 2022 (Φεβρουάριος): Οκτώ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακία) ενεργοποίησαν το Άρθρο 4 μετά την πλήρη κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, λόγω φόβων για την περιφερειακή ασφάλεια.
5. 2025 (Σεπτέμβριος): Η Πολωνία ενεργοποίησε το Άρθρο 4 στις 10 Σεπτεμβρίου 2025, μετά από παραβιάσεις του εναέριου χώρου της από 19 ρωσικά drones, κατά τη διάρκεια ρωσικής αεροπορικής επίθεσης στην Ουκρανία.

Η Τουρκία “πρωταθλητής”…

• Οι πέντε από τις επτά ενεργοποιήσεις έγιναν από την Τουρκία (2003, τρεις το 2012) και δύο από την Πολωνία (2014, 2025), ενώ η έκτη περιλαμβάνει οκτώ χώρες το 2022.
• Το Άρθρο 4 δεν οδηγεί αυτόματα σε στρατιωτική δράση, αλλά ξεκινά διαβουλεύσεις στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC) για την αντιμετώπιση της απειλή.

Τι αναφέρει το άρθρο 4

Το Άρθρο 4 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ (Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού, 1949) αναφέρει τα εξής:

«Τα Συμβαλλόμενα Μέρη θα διαβουλεύονται από κοινού κάθε φορά που, κατά την άποψη οποιουδήποτε από αυτά, η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα Μέρη απειλείται.»

Ερμηνεία:

• Το Άρθρο 4 προβλέπει τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ όταν ένα κράτος-μέλος θεωρεί ότι απειλείται η ασφάλειά του, η εδαφική του ακεραιότητα ή η πολιτική του ανεξαρτησία.
• Δεν συνεπάγεται αυτόματα στρατιωτική δράση (σε αντίθεση με το Άρθρο 5, που προβλέπει συλλογική άμυνα), αλλά οδηγεί σε συζητήσεις στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC) για την αξιολόγηση της κατάστασης και τον συντονισμό πιθανών μέτρων.
• Είναι ένα εργαλείο για την έγκαιρη αντιμετώπιση κρίσεων και την ενίσχυση της συμμαχικής αλληλεγγύης.

Η διαφορά του άρθρου 4 με το άρθρο 5

Το Άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ (Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού, 1949) αναφέρει τα εξής:

«Τα Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσότερων εξ αυτών στην Ευρώπη ή στη Βόρεια Αμερική θα θεωρείται επίθεση εναντίον όλων, και συνεπώς συμφωνούν ότι, εάν συμβεί τέτοια ένοπλη επίθεση, κάθε ένα από αυτά, ασκώντας το δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής αυτοάμυνας που αναγνωρίζεται από το Άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, θα συνδράμει το Μέρος ή τα Μέρη που δέχονται την επίθεση, αναλαμβάνοντας αμέσως, ατομικά και από κοινού με τα άλλα Μέρη, τέτοια δράση που κρίνει αναγκαία, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ένοπλης βίας, για την αποκατάσταση και διατήρηση της ασφάλειας της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού. Οποιαδήποτε τέτοια ένοπλη επίθεση και όλα τα μέτρα που λαμβάνονται ως αποτέλεσμα αυτής θα αναφέρονται αμέσως στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Τέτοια μέτρα θα τερματίζονται όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση και διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.»

Ερμηνεία:

• Το Άρθρο 5 κατοχυρώνει την αρχή της συλλογικής άμυνας, δηλαδή ότι επίθεση εναντίον ενός κράτους-μέλους θεωρείται επίθεση εναντίον όλων.
• Τα μέλη του ΝΑΤΟ δεσμεύονται να συνδράμουν το κράτος-μέλος που δέχεται επίθεση, λαμβάνοντας μέτρα που κρίνουν αναγκαία, τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση ένοπλης βίας.
• Δεν επιβάλλεται αυτόματα στρατιωτική δράση· η απόφαση για το είδος της βοήθειας (στρατιωτική, υλικοτεχνική, διπλωματική κ.λπ.) εξαρτάται από κάθε κράτος-μέλος.
• Το Άρθρο 5 έχει ενεργοποιηθεί μόνο μία φορά στην ιστορία του ΝΑΤΟ, το 2001, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, οδηγώντας σε συντονισμένες ενέργειες, όπως η αποστολή δυνάμεων στο Αφγανιστάν.