Ανάλυση: “Επαναπροσέγγιση” Ινδίας–Κίνας με διαρκή δοκιμασία συνόρων

Σε μια στιγμή που περιγράφηκε ως «ιστορική μεταστροφή» για την ασιατική ισορροπία, ο Σι Τζινπίνγκ και ο Ναρέντρα Μόντι συναντήθηκαν στο περιθώριο της Συνόδου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης στην Τιαντζίν, επιχειρώντας να γυρίσουν σελίδα μετά τα αιματηρά επεισόδια του 2020 στην κοιλάδα του Γκαλουάν. Το μήνυμα και από τις δύο πλευρές ήταν σαφές: διαχείριση των συνοριακών διαφορών, επανεκκίνηση οικονομικής συνεργασίας και δημιουργία ενός πλαισίου αποκλιμάκωσης που θα αποτρέψει νέα κρίση στη Γραμμή Πραγματικού Ελέγχου.

Σπύρος Σιδέρης

Η συγκυρία δεν είναι τυχαία: οι δασμοί που επέβαλε η Ουάσιγκτον στις ινδικές εισαγωγές, οι αναταράξεις σε εφοδιαστικές αλυσίδες και η γεωπολιτική τριβή στον Ινδο-Ειρηνικό ωθούν Δελχί και Πεκίνο να δοκιμάσουν μια προσεκτική επαναπροσέγγιση.

Το ερώτημα είναι αν πρόκειται για στρατηγική στροφή ή για μια τακτική παύση υπό την πίεση εξωτερικών παραγόντων.

Από το Γκαλουάν στην προσπάθεια αποκατάστασης

Το σοκ του Γκαλουάν (Ιούνιος 2020) άφησε βαθύ τραύμα: είκοσι Ινδοί στρατιώτες νεκροί, μακρά περίοδος πολιτικής ψυχρότητας, κυρώσεις της Ινδίας σε κινεζικές εφαρμογές και εταιρείες, αναστολή άμεσων αεροπορικών συνδέσεων και σταδιακή ενίσχυση στρατιωτικών δυνάμεων εκατέρωθεν των Ιμαλαΐων. Παρά τους πολλούς γύρους διαλόγου, ουσιαστική πρόοδος δεν σημειώθηκε μέχρι τις επαφές στο Καζάν (στο περιθώριο των BRICS το 2024), όταν συμφωνήθηκαν περιπολίες σε ευαίσθητα σημεία και ορισμένα τεχνικά μέτρα για την αποφυγή επεισοδίων.

Η Τιαντζίν ήρθε ως συνέχεια: επανενεργοποίηση των ειδικών απεσταλμένων για τα σύνορα, πρόθεση επανέναρξης πτήσεων και άνοιγμα καναλιών για θεσμική διαχείριση κρίσεων. Η αλλαγή τόνου –από την όξυνση στη διαχείριση κινδύνου– είναι το πρώτο απτό κέρδος, παρότι η πραγματικότητα στη Γραμμή Πραγματικού Ελέγχου (LAC) παραμένει σύνθετη, με δυνάμεις ανεπτυγμένες και από τις δύο πλευρές.

Ιστορικό υπόβαθρο: από την ουτοπία της δεκαετίας του ’50 στη ρήξη του 1962

Η μεταπολεμική ιδεολογική εγγύτητα μεταξύ Πεκίνου και Νέου Δελχί δεν άντεξε στη δοκιμασία των συνόρων. Ο πόλεμος του 1962 και οι μετέπειτα ανακατατάξεις του Ψυχρού Πολέμου οδήγησαν σε δομική καχυποψία. Η Ινδία είχε ισχυρή κλίση προς τη Μόσχα, ενώ η Κίνα σύσφιξε δεσμούς με το Πακιστάν, προσθέτοντας ένα ακόμη στρώμα πολυπλοκότητας. Το Θιβέτ έμεινε μόνιμη εστία τριβής, ενώ η κινεζική βιομηχανική/εξαγωγική εκτίναξη από τα ’90ς και μετά δημιούργησε οικονομική αλληλεξάρτηση που ποτέ δεν μετουσιώθηκε σε πλήρη πολιτική εμπιστοσύνη.

Στη δεκαετία που πέρασε, η Ινδία αρνήθηκε να προσχωρήσει στην πρωτοβουλία Belt and Road, θεωρώντας την εργαλείο γεωοικονομικής διείσδυσης. Αντιπρότεινε δικές της διαδρομές –όπως ο άξονας Βορρά-Νότου μέσω Τσαμπαχάρ– και ενισχύθηκε σε σχήματα όπως το QUAD (με ΗΠΑ, Ιαπωνία, Αυστραλία). Το Πεκίνο, από την άλλη, επεδίωξε να «αποστρατιωτικοποιήσει» το οικονομικό σκέλος της σχέσης, κρατώντας ανοιχτές οδούς εμπορίου/επενδύσεων ακόμη και όταν οι συνοριακές εντάσεις φούντωναν.

Τι έγινε στην Τιαντζίν: Σύμβολα και πρακτικά βήματα

Στη διμερή συνάντηση της Τιαντζίν δεν υπήρξαν θεαματικές ανακοινώσεις, υπήρξαν όμως χειροπιαστές ενδείξεις βούλησης για αποκλιμάκωση:

• Επανέναρξη απευθείας πτήσεων μετά από τετραετή παύση – ένα σήμα κανονικότητας για επιχειρήσεις και ταξιδιώτες.
• Διευκολύνσεις θεωρήσεων (βίζα), συμπεριλαμβανομένων ειδικών ρυθμίσεων για προσκυνητές προς τον Κάιλας – κίνηση με ισχυρό συμβολισμό για την ινδουιστική πλειοψηφία.
• Εντολή προς τους ειδικούς απεσταλμένους να επεξεργαστούν πλαίσιο διαχείρισης για τη LAC, με στρατιωτικούς διαύλους ανοιχτούς για να αποτραπούν ακούσιες κλιμακώσεις.
• Στο εμπόριο, το Δελχί έθεσε επιτακτικά το θέμα του τεράστιου ελλείμματος (κοντά στα 100 δισ. δολ.) υπέρ της Κίνας και ζήτησε διεύρυνση πρόσβασης ινδικών προϊόντων σε κινεζικές αγορές. Το Πεκίνο μίλησε για «αμοιβαία ωφέλεια», αφήνοντας να εννοηθεί η προθυμία για βιομηχανικές συμπράξεις.

Όλα αυτά δεν αλλάζουν άμεσα το συνοριακό status quo, αλλά δημιουργούν ένα μαξιλάρι εμπιστοσύνης που έλειπε τα προηγούμενα χρόνια.

Γιατί τώρα; Το παράθυρο ευκαιρίας της συγκυρίας

Το χρονικό πλαίσιο βοηθά να διαβαστεί ορθά η κίνηση. Η Ουάσιγκτον κλιμάκωσε πρόσφατα την εμπορική πίεση προς την Ινδία με υψηλούς δασμούς σε κρίσιμους κλάδους. Για το Δελχί, που επιδιώκει παραγωγική αναβάθμιση και εισροή επενδύσεων, αυτό δημιουργεί κόστος και αβεβαιότητα. Η μερική ανασύνδεση με την Κίνα λειτουργεί ως:

• Διαπραγματευτικό αντίβαρο απέναντι στις ΗΠΑ,
• Διέξοδος για αγορές/εφοδιαστικές αλυσίδες,
• Σήμα προς επενδυτές ότι η Ινδία κινείται πολυκεντρικά και όχι μονοδιάστατα.

Για το Πεκίνο, εν μέσω αντιπαράθεσης με τη Δύση σε τεχνολογία και αλυσίδες αξίας, η αποφόρτιση στα νότια σύνορα έχει στρατηγική αξία. Η βελτίωση κλίματος με την Ινδία:

• Μειώνει τον κίνδυνο διμέτωπης πίεσης (Ιαπωνία–QUAD–Ινδία),
• Προσφέρει οικονομικό και πολιτικό αφήγημα συνύπαρξης έναντι της εικόνας «αναθεωρητικής δύναμης»,
• Ενισχύει τον ρόλο της Σαγκάης (SCO) ως πλατφόρμας διαλόγου σε ζητήματα ασφάλειας και οικονομίας.

Ο αμερικανικός παράγοντας: έμμεση πίεση, άμεσες παρενέργειες

Οι Ηνωμένες Πολιτείες επένδυσαν στη μετατροπή της Ινδίας σε ακρογωνιαίο λίθο της Ινδο-Ειρηνικής στρατηγικής. Ωστόσο, οι εμπορικές τριβές και οι νέοι δασμοί θόλωσαν την εικόνα μιας γραμμικής «στρατηγικής σύμπλευσης». Στο Δελχί, ο υπολογισμός είναι ψυχρός: η Ινδία θα συνεχίσει να διευρύνει αμυντικές/τεχνολογικές σχέσεις με τις ΗΠΑ, αλλά δεν επιθυμεί να αυτοπαγιδευτεί σε αντι-κινεζικό πλαίσιο που αφαιρεί ελευθερία κινήσεων. Η Τιαντζίν λειτούργησε ως μήνυμα ότι το Δελχί παραμένει στρατηγικά αυτόνομο, ενώ το Πεκίνο επιδιώκει να αποδείξει ότι μπορεί να προσελκύει μεγάλους γείτονες παρά την πίεση αποσύνδεσης από τη Δύση.

Τι άλλαξε στην πράξη – και τι όχι

Σε επίπεδο συμβόλων, η στροφή είναι εμφανής: από τη ρητορική καχυποψίας σε λεξιλόγιο συνεργασίας («διαχείριση διαφορών», «αμοιβαία ωφέλεια», «σταθερότητα»).

Στο πρακτικό επίπεδο:

• Οι πτήσεις και οι βίζες διευκολύνουν το λαϊκό και επιχειρηματικό υπόβαθρο της σχέσης.
• Οι στρατιωτικοί δίαυλοι μειώνουν τον κίνδυνο ακούσιων επεισοδίων.
• Το εμπόριο παραμένει ασύμμετρο – το έλλειμμα της Ινδίας είναι μεγάλο και η πρόσβαση ινδικών προϊόντων στην Κίνα περιορισμένη.
• Στη LAC, δεν υπάρχουν ακόμη ανακοινώσεις για συγχρονισμένες αποσύρσεις ή επαναφορά κοινών περιπολιών σε «ζώνες απομόνωσης».

Με άλλα λόγια, η γλώσσα άλλαξε, οι δομές αποτροπής κρίσης ενισχύθηκαν, αλλά τα δομικά αίτια παραμένουν στη θέση τους.

Τα αγκάθια που μένουν στο τραπέζι

1. Συνοριακή στρατιωτικοποίηση: και οι δύο πλευρές διατηρούν ενισχυμένες μονάδες, υποδομές και επιμελητεία στα υψίπεδα – ένα ακριβό και εύθραυστο ισοζύγιο.
2. Υδάτινη ασφάλεια/Θιβέτ: τα κινεζικά υδροηλεκτρικά σχέδια γεννούν ινδικές ανησυχίες για ροές προς τον Βραχμαπούτρα.
3. Πακιστάν: το Σινο-Πακιστανικό διάδρομο (CPEC) και η ευρύτερη στρατηγική σύγκλιση Πεκίνου-Ισλαμαμπάντ αποτελούν μόνιμο σημείο τριβής.
4. Ψηφιακή/τεχνολογική ασφάλεια: το Δελχί έχει επιβάλει φίλτρα σε κινεζικές επενδύσεις σε ημιαγωγούς, τηλεπικοινωνίες, εφαρμογές· το Πεκίνο θεωρεί ότι πρόκειται για διακριτικό προστατευτισμό.
5. Σχήματα ευθυγράμμισης: η Ινδία θα συνεχίσει να συμμετέχει σε QUAD και Ινδο-Ειρηνικούς σχηματισμούς, έστω και ως ισορροπιστής· η Κίνα θα συνεχίσει να επενδύει σε SCO/BRICS και σε διμερή με γείτονες που το Δελχί θεωρεί κρίσιμους.

Χωρίς διαχειρίσιμες απαντήσεις σε αυτά, ο κίνδυνος αναζωπύρωσης θα παραμένει.

Οικονομική γεωγραφία: από το έλλειμμα στις στοχευμένες συμπράξεις;

Εάν υπάρξει υλικό περιεχόμενο στην προσέγγιση, αυτό πιθανότατα θα φανεί σε στοχευμένες βιομηχανικές συνεργασίες: πράσινες τεχνολογίες, ηλεκτροκίνηση, φαρμακοβιομηχανία, αγροτεχνολογία. Για την Ινδία, η προτεραιότητα είναι να ανοίξει θυρίδες πρόσβασης στην κινεζική αγορά και να προσελκύσει κεφάλαιο χωρίς να υπονομεύσει τους στόχους τεχνολογικής κυριαρχίας. Για την Κίνα, μια σταθερή γραμμή με την Ινδία θα μείωνε τον πολιτικό κίνδυνο για κινεζικές εταιρείες που επιδιώκουν παρουσία στη Νότια Ασία και θα ηρεμούσε τις αγορές που συνδέουν την περιοχή με γεωπολιτικό ρίσκο.

Τι σημαίνει για την ασφάλεια στην Ασία

Μια ελεγχόμενη αποκλιμάκωση Ινδίας-Κίνας αφαιρεί ένα σενάριο κρίσης από την ασιατική αρχιτεκτονική ασφαλείας. Μειώνει τις πιθανότητες ακούσιου πολέμου στα Ιμαλάια, επιτρέπει σε περιφερειακούς παίκτες (από τη Νοτιοανατολική Ασία έως τη Κεντρική Ασία) να κινηθούν με λιγότερη αβεβαιότητα, και αναβαθμίζει πλατφόρμες όπως η SCO σε εργαλεία πρακτικής διαχείρισης συγκρούσεων.

Παράλληλα, στέλνει μήνυμα στις παγκόσμιες αγορές ότι δύο πυρηνικές δυνάμεις με τεράστιες οικονομίες μπορούν να μονώσουν τον ανταγωνισμό τους χωρίς να τον στρατιωτικοποιούν ανεξέλεγκτα.

Εκεχειρία συμφέροντος – αλλά με τεστ αντοχής

Η Τιαντζίν δεν έλυσε τα βαθιά προβλήματα, έθεσε όμως ένα πλαίσιο ελεγχόμενης συνύπαρξης. Τα σύμβολα (πτήσεις, βίζες, ρητορική «αμοιβαίας ωφέλειας») και οι μηχανισμοί (ειδικοί απεσταλμένοι, στρατιωτικοί δίαυλοι) δημιουργούν χώρο αναπνοής. Η στρατηγική αυτονομία της Ινδίας και η ανάγκη αποφόρτισης της Κίνας τέμνονται συγκυριακά, επιτρέποντας μια προσεκτική επαναπροσέγγιση.

Μέχρι τότε, η εκεχειρία συμφέροντος που διαμορφώθηκε μοιάζει λιγότερο με «ιστορική συμφιλίωση» και περισσότερο με ρεαλιστική αναπροσαρμογή σε έναν κόσμο πολυπολικής πίεσης. Για την Ασία, ακόμη και αυτό αρκεί για να μειώσει τους κινδύνους ατυχήματος και να κρατήσει ανοιχτές τις οικονομικές λεωφόρους που όλοι χρειάζονται.