Ενιαία αγορά ρεύματος: Το “ευρωπαϊκό όνειρο” γίνεται “ελληνικός εφιάλτης”

Όταν το Target Model μπήκε στη ζωή μας, τον Νοέμβριο του 2020, παρουσιάστηκε ως η μεγάλη μεταρρύθμιση. «Διαφάνεια, ανταγωνισμός και χαμηλότερες τιμές», μας έλεγαν. Η Ελλάδα θα γινόταν κομμάτι της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με τέσσερις αγορές (επόμενης ημέρας, ενδοημερήσια, εξισορρόπησης, παραγώγων) που θα έφερναν τάξη στο χάος.

Του Μιχάλη Χριστοδουλίδη*

Πέντε χρόνια μετά, η πραγματικότητα είναι άλλη, πανάκριβοι λογαριασμοί, στρεβλώσεις, και μια αγορά που περισσότερο θυμίζει κλειστό κλαμπ παρά ανταγωνιστικό πεδίο. Γιατί λοιπόν το Target Model στην Ελλάδα δεν λειτουργεί;

●Ολιγοπώλιο με το καλημέρα

Στην Ελλάδα δεν μιλάμε για ελεύθερη αγορά. Μιλάμε για λίγους μεγάλους παίκτες που καθορίζουν το ενεργειακό παιχνίδι. Η ΔΕΗ παραμένει ο γίγαντας, ενώ οι τέσσερεις μεγάλοι ιδιώτες ελέγχουν το μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας. Σε μια τόσο μικρή αγορά, ο «ανταγωνισμός» είναι κατ’ όνομα. Οι τιμές δεν πιέζονται προς τα κάτω – αντίθετα πιέζονται προς τα πάνω.

Ενημερωτικά, η μέση τιμή του ρεύματος το 2020 με τους φόρους ήταν κοντά στα 16,7 λεπτά η κιλοβατώρα. Το 2024 έκλεισε στα 23,4 λεπτά. Ποσοστό αύξησης κοντά στο 30%. 

●Ο ελέφαντας στο δωμάτιο: το φυσικό αέριο

Η καρδιά του προβλήματος είναι το φυσικό αέριο. Το Target Model τιμολογεί με βάση την πιο ακριβή μονάδα παραγωγής. Στην Ελλάδα, αυτή η μονάδα είναι σχεδόν πάντα μονάδα φυσικού αερίου. Έτσι, ακόμα και οι ανανεώσιμες πηγές –που έχουν χαμηλό κόστος– πληρώνονται σαν να καίνε αέριο. Όταν, μετά το 2021, η τιμή του φυσικού αερίου εκτοξεύτηκε, εκτοξεύτηκε μαζί της και η Οριακή Τιμή Συστήματος. Οι λογαριασμοί των νοικοκυριών φούσκωσαν χωρίς φρένο.

● Η Ελλάδα είναι μια απομονωμένη ενεργειακή νησίδα

Το Target Model βασίζεται στις διασυνδέσεις. Στη λογική ότι αν στη μία χώρα υπάρχει έλλειμμα, μπορεί να καλυφθεί από τη διπλανή. Η Ελλάδα, όμως, δεν έχει τις απαραίτητες γραμμές. Λίγα καλώδια με Ιταλία και Βαλκάνια δεν αρκούν. Έτσι, η χώρα παραμένει ουσιαστικά ενεργειακά απομονωμένη. Αντί να ισορροπούν οι τιμές, εγκλωβιζόμαστε στις εσωτερικές στρεβλώσεις. Επίσης ο αλγόριθμος που ρυθμίζει τις συναλλαγές ρεύματος με τις χώρες της Βαλκανικής είναι αναχρονιστικός και λειτουργεί “manual” σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Εκεί ο αλγόριθμος  ελέγχει ταυτόχρονα και αυτοματοποιημένα όλους τους διαδρόμους μεταφοράς ενέργειας, την περίσσεια ενέργειας της μιας αγοράς σε σχέση με την όμορη αγορά και ανοίγει όλες τις “στρόφιγγες” για την χαμηλότερη τιμή σε real time , 24ωρες το 24ωρο. 

●ΡΑΑΕΥ: Ρυθμιστής ή θεατής;

Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει τον ρόλο του διαιτητή. Όμως, ο διαιτητής μοιάζει περισσότερο με θεατής. Στην αγορά έχουν καταγραφεί φαινόμενα χειραγώγησης, αφού παραγωγοί κρατούν χαμηλή διαθέσιμη ισχύ (υπερδήλωση φορτίου) για να ανεβαίνουν οι τιμές μέσω της οριακής τιμής. Οι μηχανισμοί ελέγχου φαίνονται να είναι αδύναμοι. Και οι καταναλωτές τελικά μένουν απροστάτευτοι.

●Το βάρος στον τελικό λογαριασμό

Το πιο σκληρό κομμάτι; Το Target Model, έτσι όπως εφαρμόζεται στην Ελλάδα, μεταφέρει όλο το βάρος στον καταναλωτή. Οι εταιρείες προμήθειας μετακυλίουν αυτόματα τις διακυμάνσεις της χονδρικής τιμής στα τιμολόγια. Χωρίς δίχτυ ασφαλείας. Έτσι, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις βρέθηκαν να πληρώνουν λογαριασμούς-σοκ, ειδικά μέσα στην ενεργειακή κρίση. Αφού οι τέσσερεις πέντε όμιλοι είναι και παραγωγοί και ταυτόχρονα προμηθευτές, κατά το ” Γιάννης πίνει, Γιάννης κερνάει”. 

●Δεν φταίει το μοντέλο, φταίει η εφαρμογή του

Ας είμαστε ξεκάθαροι: Το Target Model δεν είναι από τη φύση του αποτυχημένο. Σε πολλές χώρες της Ε.Ε. λειτουργεί όπως πρέπει: φέρνει σταθερότητα, καλύτερες τιμές, περισσότερες επιλογές. Στην Ελλάδα, όμως, εφαρμόστηκε σε μια καρτελοποιημένη ολιγοπωλιακή αγορά, εξαρτημένη από εισαγόμενα καύσιμα και με ελλιπείς υποδομές. Το αποτέλεσμα ήταν το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υποσχέθηκαν.

Τι πρέπει να αλλάξει τώρα

Αν θέλουμε το Target Model να δουλέψει, χρειαζόμαστε ριζικές αλλαγές:

●Επενδύσεις σε διασυνδέσεις με την υπόλοιπη Ευρώπη και τα νησιά, για να πάψει η χώρα να είναι ενεργειακά απομονωμένη.

●ΑΠΕ που θα συνοδεύονται μόνο με αποθήκευση ενέργειας, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από το φυσικό αέριο.

●Η  ΡΑΑΕΥ πρέπει να αποκτήσει πραγματικά δόντια για να αποτρέπει στρεβλώσεις και χειραγώγηση.

● Περισσότερες ΑΠΕ όχι στοχαστικού τύπου, αλλά σταθερού φορτίου βάσης, όπως υδροηλεκτρικά με αντλησιοταμίευση, μονάδες παραγωγής ενέργειας από βιομάζα και γεωθερμία.

● Επενδύσεις σε εκσυγχρονισμό των δικτύων και των υποδομών, αλλά και σε σύγχρονες τεχνολογίες (πχ υδρογόνο ή πυρηνικούς αντιδραστήρες SMR κλπ) 

Εν κατακλείδι το Target Model ήρθε υποτίθεται για να κάνει την αγορά ρεύματος πιο δίκαιη και πιο φθηνή. Στην Ελλάδα έγινε το αντίθετο: Ολιγοπώλιο, στρεβλώσεις και λογαριασμοί που γονατίζουν τους πολίτες. Το πρόβλημα δεν είναι το ευρωπαϊκό μοντέλο, είναι ότι το εφαρμόσαμε σε μια αγορά με βαθιά δομικά και θεσμικά προβλήματα. Αν δεν αντιμετωπιστούν αυτά, καμία μεταρρύθμιση δεν θα φέρει αποτέλεσμα.

Μέχρι τότε, το μόνο «μοντέλο» που βλέπουν οι καταναλωτές στους λογαριασμούς τους είναι αυτό των φουσκωμένων λογαριασμών 

*Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός ΑΠΘ

Ενεργειακός Αναλυτής