Ανάλυση: Πώς η πολιτική Νετανιάχου στη Γάζα οδηγεί σε οριστική ρήξη με παραδοσιακούς συμμάχους

Η εικόνα του Μπέντζαμιν Νετανιάχου ως του πανίσχυρου, σχεδόν «απρόσβλητου» ηγέτη του Ισραήλ, ο οποίος για δεκαετίες καθόριζε τους όρους στις σχέσεις με τη Δύση, φαίνεται να υφίσταται την πιο σοβαρή δοκιμασία της. Η πολύχρονη συμμαχία που στηρίχθηκε σε συναισθηματικά, πολιτικά και στρατηγικά θεμέλια, σήμερα παρουσιάζει εμφανείς ρωγμές, με ορισμένες δυτικές πρωτεύουσες να δείχνουν αποφασισμένες να χαράξουν μια πιο ανεξάρτητη πορεία απέναντι στην ισραηλινή κυβέρνηση. Από το Παρίσι μέχρι την Καμπέρα, και από το Ουέλινγκτον μέχρι τις Βρυξέλλες, οι αντιδράσεις για την καταστροφική πορεία του πολέμου στη Γάζα, σε συνδυασμό με τις σκληρές προσωπικές επιθέσεις του Ισραηλινού πρωθυπουργού προς ηγέτες που μέχρι πρότινος θεωρούνταν «φίλοι», δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα.

Σπύρος Σιδέρης

Η ερώτηση που αιωρείται πλέον έντονα είναι αν το Ισραήλ χάνει οριστικά το δυτικό προνόμιο ανοχής και αν η εποχή του «αδιαμφισβήτητου εταίρου» φτάνει στο τέλος της.

Ιστορικές ρίζες της συμμαχίας

Για να κατανοήσει κανείς την κρισιμότητα της παρούσας στιγμής, χρειάζεται να επιστρέψει στις ιστορικές βάσεις του δεσμού Ισραήλ–Δύσης. Από το 1948, όταν η Ουάσινγκτον αναγνώρισε πρώτη το νεοσύστατο κράτος, μέχρι τις μεταπολεμικές δεκαετίες που η Ευρώπη κουβαλούσε το βάρος του Ολοκαυτώματος, η σχέση διαμορφώθηκε στη λογική ενός «ηθικού χρέους». Στη συνέχεια, ο πόλεμος των Έξι Ημερών (1967) μετατόπισε το Ισραήλ από αντικείμενο συμπάθειας σε στρατηγικό σύμμαχο, απαραίτητο στην ψυχροπολεμική σκακιέρα.

Η συνεργασία εδραιώθηκε με τον στρατιωτικό και τεχνολογικό χαρακτήρα της: ανταλλαγή πληροφοριών, κοινές ασκήσεις, μεταφορά τεχνογνωσίας, και μια τεράστια ροή αμερικανικών επιδοτήσεων.

Η Δύση απέφευγε να έρθει σε μετωπική σύγκρουση με τις ισραηλινές πολιτικές, ακόμη κι όταν αυτές υπονόμευαν την ειρηνευτική διαδικασία. Ο Νετανιάχου, ειδικά μετά το 2009, αξιοποίησε πλήρως αυτό το πλαίσιο, αναδεικνυόμενος σε «μάστερ» της πολιτικής εκβίασης μέσω της κατηγορίας περί αντισημιτισμού κάθε φορά που εμφανίζονταν φωνές κριτικής.

Το ρήγμα με τους Ευρωπαίους

Σήμερα, όμως, το τοπίο αλλάζει. Η Γαλλία του Εμανουέλ Μακρόν έχει εκφράσει σαφή πρόθεση να αναγνωρίσει Παλαιστινιακό κράτος μέσα στους επόμενους μήνες. Όταν ο Νετανιάχου κατηγόρησε τον Μακρόν ότι «τροφοδοτεί τον αντισημιτισμό» και υπονομεύει τον αγώνα κατά της Χαμάς, το Παρίσι απάντησε με ασυνήθιστα αιχμηρή γλώσσα, χαρακτηρίζοντας τις δηλώσεις «χυδαίες» και «παραπλανητικές».

Η ρήξη δεν είναι μόνο πολιτική αλλά και συμβολική, αφού σηματοδοτεί τη μετάβαση της γαλλικής ηγεσίας από τη λογική του «αδιαπραγμάτευτου φίλου» στη στάση του «κριτικού συμμάχου».

Η κατάσταση δεν περιορίζεται στη Γαλλία. Η Ισπανία και η Ιρλανδία έχουν ήδη κάνει βήματα αναγνώρισης της Παλαιστίνης, ενώ στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυξάνεται η πίεση να εγκαταλειφθεί η πολιτική των ίσων αποστάσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, επηρεασμένο από το κύμα διαδηλώσεων σε πολλές πρωτεύουσες, ζητά πιο σκληρές κυρώσεις έναντι της ισραηλινής κυβέρνησης για τα εγκλήματα στη Γάζα.

Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία σηκώνουν «αντάρτικο»

Η κρίση στις σχέσεις με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία είναι ίσως πιο ηχηρή. Ο πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας Κρίστοφερ Λάξον δεν μάσησε τα λόγια του, κατηγορώντας τον Νετανιάχου ότι έχει «χάσει τα λογικά του» συνεχίζοντας μια αδιέξοδη και καταστροφική εκστρατεία στη Γάζα.

Ο Αυστραλός ηγέτης Άντονι Αλμπανίζι ευθυγραμμίστηκε με το κύμα αναγνώρισης της Παλαιστίνης, με αποτέλεσμα να δεχθεί προσωπικές επιθέσεις από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, που τον κατηγόρησε για «προδοσία».

Η απάντηση της Καμπέρας ήταν αφοπλιστική: «Η δύναμη δεν μετριέται από τον αριθμό όσων σκοτώνεις ή λιμοκτονείς», δήλωσε ο υπουργός Εσωτερικών, δίνοντας το στίγμα μιας νέας ηθικής στάσης που δεν υπολογίζει πλέον το κόστος στις διμερείς σχέσεις.

Οι παράγοντες που οδηγούν στη ρήξη

Η αποξένωση του Νετανιάχου από τους δυτικούς συμμάχους δεν είναι τυχαία αλλά προϊόν πέντε βασικών παραγόντων:

1. Ο πόλεμος στη Γάζα: οι πρωτοφανείς απώλειες αμάχων και οι εικόνες λιμού και καταστροφής δημιούργησαν πρωτοφανή πίεση στις δυτικές κυβερνήσεις από την κοινή γνώμη.
2. Η ρητορική περί αντισημιτισμού: η συνεχής χρήση της κατηγορίας ως όπλο κατά οποιασδήποτε κριτικής έχει χάσει τη δύναμή της και πλέον θεωρείται εργαλείο πολιτικού εκβιασμού.
3. Το αδιέξοδο του «δύο κρατών»: η πεποίθηση ότι η μόνη οδός είναι μια συμβολική αναγνώριση της Παλαιστίνης, που θα δώσει νέα ώθηση στη διπλωματία.
4. Η προσωπικότητα του Νετανιάχου: ο πρωθυπουργός χρησιμοποιεί το εξωτερικό μέτωπο για να καλύψει τις δικές του εσωτερικές πολιτικές αδυναμίες και υποθέσεις διαφθοράς.
5. Η μετατόπιση στο δυτικό στρατόπεδο: χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία συνεχίζουν να παρέχουν στρατιωτική στήριξη, αλλά η Ευρώπη, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία ακολουθούν διαφορετικό δρόμο.

Ηθική φθορά και απώλεια προνομίου

Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, το Ισραήλ χάνει τη μονοπωλιακή θέση του «θύματος» στο δυτικό αφήγημα. Οι εικόνες από τη Γάζα, σε συνδυασμό με το βάρος των κατηγοριών περί εγκλημάτων πολέμου από διεθνείς οργανισμούς, οδηγούν πολλούς ηγέτες σε αναγκαστική αναπροσαρμογή πολιτικής. Η «κάρτα» της αντισημιτικής κατηγορίας δεν πείθει πλέον τόσο εύκολα.

Αντίθετα, ο ίδιος ο Νετανιάχου εμφανίζεται ως παράγοντας τοξικότητας, ένας ηγέτης που συγκρούεται όχι μόνο με τους αντιπάλους του αλλά και με τους ίδιους τους συμμάχους. Αυτή η προσωπική διάσταση καθιστά ακόμη δυσκολότερη την αποκατάσταση εμπιστοσύνης, ακόμα κι αν το Ισραήλ παραμένει στρατιωτικά απαραίτητο στη Μέση Ανατολή.

Σενάρια για το μέλλον

Οι εξελίξεις ανοίγουν διαφορετικές προοπτικές για το πώς θα κινηθεί η δυτικο-ισραηλινή σχέση:

• Σενάριο πρώτης ρήξης: όλο και περισσότερα κράτη προχωρούν σε αναγνώριση της Παλαιστίνης, με αποτέλεσμα την πολιτική απομόνωση του Ισραήλ σε διεθνείς οργανισμούς.
• Σενάριο «λειτουργικής συμμαχίας»: η συνεργασία περιορίζεται στον στρατιωτικό–τεχνολογικό τομέα, αλλά οι διπλωματικές σχέσεις ψυχραίνονται.
• Σενάριο αμερικανικής παρέμβασης: η Ουάσινγκτον, φοβούμενη την κατάρρευση του πλέγματος συμμαχιών της, πιέζει για μετάβαση σε μια πιο «μετριοπαθή» κυβέρνηση στο Ισραήλ.
• Σενάριο νέου μπλοκ πίεσης: Γαλλία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ισπανία και Ιρλανδία συγκροτούν ένα διεθνές μέτωπο που απαιτεί συμβιβασμούς από την ισραηλινή πλευρά.

Ο Νετανιάχου, στην προσπάθειά του να παρουσιαστεί ως αδιάλλακτος υπερασπιστής της ισραηλινής ισχύος, φαίνεται να οδηγεί τη χώρα σε διπλωματική απομόνωση. Αν και το στρατιωτικό και τεχνολογικό αποτύπωμα του Ισραήλ το καθιστά δύσκολο να εγκαταλειφθεί πλήρως από τη Δύση, είναι φανερό ότι οι όροι του παιχνιδιού αλλάζουν.

Η εποχή της άνευ όρων στήριξης φτάνει στο τέλος της, και μια νέα σχέση, πιο ψυχρή, πιο συμφεροντολογική και λιγότερο συναισθηματική, φαίνεται να αναδύεται.

Το Ισραήλ παραμένει στρατηγικός παίκτης, αλλά ο Νετανιάχου ίσως αποδειχθεί ο πρωθυπουργός που, αντί να εδραιώσει το «αιώνιο προνόμιο» με τη Δύση, το ροκάνισε με τις επιλογές και τη ρητορική του. Η ιστορία γράφεται αυτές τις μέρες, και το μόνο βέβαιο είναι ότι η σχέση Ισραήλ–Δύσης δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια.