Ανάλυση: Τι σημαίνει μία ειρηνευτική συμφωνία για την Ουκρανία

Η σημερινή συνάντηση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι με τον Ντόναλντ Τραμπ στην Ουάσινγκτον ενδέχεται να αποτελέσει το πιο καθοριστικό ραντεβού για την πορεία του πολέμου στην Ουκρανία από τον Φεβρουάριο του 2022. Ύστερα από τις συνομιλίες του Αμερικανού προέδρου με τον Βλαντίμιρ Πούτιν στην Αλάσκα και τις διαρροές που ακολούθησαν, η Ουκρανία βρίσκεται ενώπιον ενός σχεδίου “ειρηνευτικής συμφωνίας” που ξεπερνά τη λογική ενός απλού παγώματος συγκρούσεων και αγγίζει τα όρια μιας συνολικής διευθέτησης.

Σπύρος Σιδέρης

Το αν ο Ζελένσκι αποδεχθεί ή απορρίψει τις προτάσεις θα καθορίσει όχι μόνο την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του αλλά και τις ισορροπίες στην Ευρώπη, τις σχέσεις ΗΠΑ–Ρωσίας και την ίδια τη δομή της παγκόσμιας ασφάλειας.

Οι επόμενες ημέρες χαρακτηρίζονται ήδη από διπλωμάτες και αναλυτές ως «ιστορικές», με τις πιθανότητες είτε μιας συμφωνίας ειρήνης είτε μιας νέας κλιμάκωσης να βρίσκονται πιο κοντά από ποτέ.

Οι όροι του Πούτιν και το σχέδιο Τραμπ

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μεταδόθηκαν από αμερικανικά και ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης, ο Βλαντίμιρ Πούτιν έθεσε στο τραπέζι ένα πλαίσιο με συγκεκριμένα σημεία. Ο Ντόναλντ Τραμπ, τουλάχιστον κατά τις επαφές στην Αλάσκα, φέρεται να συναίνεσε επί της αρχής, αφήνοντας στον Ζελένσκι και τους Ευρωπαίους συμμάχους την ευθύνη της τελικής απόφασης.

1. Όχι σε απλή κατάπαυση πυρός, αλλά σε πλήρη ειρηνευτική συμφωνία. Η θέση αυτή απομακρύνει το σενάριο ενός προσωρινού “παγώματος” και οδηγεί σε συνολική διευθέτηση.
2. Αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από τον Ντονμπάς. Ένα αίτημα που αγγίζει τον πυρήνα της ουκρανικής άμυνας.
3. Αναγνώριση των ρωσικών κεκτημένων εδαφών. Η Μόσχα ζητά να κατοχυρώσει τον έλεγχο σε τμήματα της Ζαπορίζια και της Χερσώνας, ενώ υπάρχουν αναφορές ότι θέλει συνολική διεθνή αναγνώριση της προσάρτησης της Κριμαίας.
4. Ενδεχόμενη αποχώρηση ρωσικών στρατευμάτων από Χάρκοβο και Σούμι. Η πρόταση αυτή φανερώνει διαπραγματευτικό περιθώριο, αλλά παραμένει ασαφής ως προς άλλες περιοχές.
5. Γραπτές εγγυήσεις μη επίθεσης. Η Ρωσία εμφανίζεται διατεθειμένη να δεσμευτεί νομικά ότι δεν θα επιτεθεί ξανά στην Ουκρανία ή σε ευρωπαϊκές χώρες.
6. Θεσμική αναγνώριση της ρωσικής γλώσσας και προστασία της Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό το Πατριαρχείο Μόσχας.
7. Εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία. Εδώ εστιάζεται το μεγαλύτερο διπλωματικό παιχνίδι: ποιος θα τις παρέχει και με ποιον μηχανισμό.
8. Μερική άρση των δυτικών κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας.

Ο ρόλος της Ουάσινγκτον: πίεση ή διαμεσολάβηση;

Ο ειδικός απεσταλμένος του Λευκού Οίκου, Στίβεν Γουίτκοφ, δήλωσε στο CNN ότι ΗΠΑ και Ρωσία έχουν ήδη καταλήξει σε «ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας» για την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι απομένει μόνο η αποδοχή του Κιέβου. Παράλληλα, ο Τραμπ εμφανίζεται πρόθυμος να φέρει τον Ζελένσκι στο τραπέζι μιας τριμερούς συνάντησης με τον Πούτιν στις 22 Αυγούστου, εφόσον η αυριανή συζήτηση αποδώσει.

Ωστόσο, η στάση της Ουάσινγκτον δεν είναι μονοσήμαντη. Ο Τραμπ έχει κατηγορηθεί επανειλημμένα ότι αλλάζει θέσεις υπό πίεση.

Το ερώτημα είναι αν θα επιλέξει τον ρόλο του ειρηνοποιού ή αν θα θέσει τον Ζελένσκι προ τετελεσμένων, διακόπτοντας στρατιωτική βοήθεια και μυστική υποστήριξη σε περίπτωση άρνησης.

Η στάση της Ευρώπης: ενιαία φωνή ή κατακερματισμός;

Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Επισήμως, είχαν υιοθετήσει μέχρι σήμερα τη γραμμή «πρώτα κατάπαυση του πυρός και έπειτα διαπραγματεύσεις». Όμως, μετά την Αλάσκα, αυτή η θέση απουσίαζε από το κοινό ανακοινωθέν. Αυτό δείχνει είτε μετατόπιση, είτε τουλάχιστον διάθεση αναμονής έως ότου ξεκαθαρίσει το παζλ στην Ουάσινγκτον.

Η Τζόρτζια Μελόνι φέρεται να πρότεινε εγγυήσεις ασφάλειας ανάλογες με το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ – δηλαδή συλλογική αντίδραση σε περίπτωση επίθεσης – αλλά χωρίς ένταξη της Ουκρανίας στη Συμμαχία. Αν και ο Τραμπ εμφανίστηκε θετικός, η Ρωσία έχει εκφράσει κάθετα την αντίθεσή της.

Οι πέντε παράγοντες που θα κρίνουν την απόφαση Ζελένσκι

Αναλυτές στο Κίεβο επισημαίνουν ότι ο Ουκρανός πρόεδρος θα σταθμίσει πέντε κρίσιμες παραμέτρους:

1. Η στάση του Τραμπ. Θα πιέσει με διακοπή βοήθειας ή θα αφήσει περιθώριο ελιγμών;
2. Η ευρωπαϊκή στήριξη. Θα σταθούν απέναντι στον Λευκό Οίκο οι ευρωπαίοι ηγέτες ή θα συμβιβαστούν;
3. Το πλαίσιο των εγγυήσεων ασφάλειας. Θα δοθεί κάτι απτό που να «πουληθεί» στην ουκρανική κοινωνία ως αντάλλαγμα για τις εδαφικές απώλειες;
4. Οι προσωπικές εγγυήσεις στον ίδιο τον Ζελένσκι. Θα παραμείνει στην εξουσία; Θα εξασφαλίσει ασυλία; Ή θα πιεστεί να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές χωρίς τη δική του συμμετοχή;
5. Η αντίδραση της κοινωνίας και του στρατού. Αν και η λέξη «προδοσία» θα ηχήσει βαρύτατα, ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού και των στρατιωτών επιθυμεί απλώς να τελειώσει ο πόλεμος. Αυτό μπορεί να αποτρέψει ένα νέο Μαϊντάν.

Το δίλημμα: ειρήνη ή «κατάπαυση με κόστος»

Η ουκρανική ηγεσία γνωρίζει ότι πολλά από τα σημεία που τίθενται ισοδυναμούν με μονομερείς παραχωρήσεις.

Η απόσυρση από το Ντονμπάς ή η αναγνώριση των ρωσικών εδαφικών κεκτημένων θα αποτελούσαν πριν λίγους μήνες «κόκκινη γραμμή».

Σήμερα, όμως, με την κούραση του πολέμου, την αβεβαιότητα της αμερικανικής στήριξης και την πίεση των Ευρωπαίων για σταθερότητα, η συζήτηση είναι πλέον ανοικτή.

Από την άλλη, η αποδοχή μιας τέτοιας συμφωνίας θα μπορούσε να παρουσιαστεί στο εσωτερικό ως η “αρχή του τέλους της αιματοχυσίας”, ειδικά αν συνοδευτεί από εγγυήσεις που θα μοιάζουν με την «ομπρέλα» του ΝΑΤΟ.

Οι κίνδυνοι ανατροπής

Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο οι συνομιλίες να ναυαγήσουν. Ο ίδιος ο Τραμπ έχει αλλάξει επανειλημμένα θέσεις, ενώ ισχυρά κέντρα εξουσίας σε Κίεβο, Βρυξέλλες και Ουάσινγκτον θεωρούν ότι μια πρόωρη ειρήνη συνιστά «κατευνασμό της Ρωσίας». Επιπλέον, υπάρχουν δυνάμεις που δεν επιθυμούν τον τερματισμό της σύγκρουσης και θα επιχειρήσουν να υπονομεύσουν τις διαπραγματεύσεις.

Η ιστορική συγκυρία

Από τον Φεβρουάριο του 2022 μέχρι σήμερα, ουδέποτε βρέθηκαν οι δύο πλευρές τόσο κοντά σε μια πιθανή τελική διευθέτηση. Είτε ο Ζελένσκι επιλέξει να διακινδυνεύσει το πολιτικό του μέλλον αποδεχόμενος επώδυνους όρους, είτε προτιμήσει να αντισταθεί με την ελπίδα αλλαγής των συσχετισμών στο μέτωπο, το σίγουρο είναι ότι οι αποφάσεις που θα ληφθούν στην Ουάσινγκτον θα καθορίσουν το μέλλον της Ουκρανίας για τις επόμενες δεκαετίες.

Η διεθνής κοινότητα αναμένει με κομμένη την ανάσα: θα γίνει το 2025 η χρονιά της ειρήνης στην Ουκρανία ή το σημείο καμπής για μια νέα παγκόσμια κρίση;