Ανάλυση: Τι σημαίνει για την Ουκρανία η πιθανή παράδοση του Ντονμπάς στη Ρωσία

Στην Ουκρανία, η δημόσια συζήτηση για τα πιθανά σενάρια τερματισμού του πολέμου έχει πάρει φωτιά, καθώς πλησιάζει η προγραμματισμένη για τις 15 Αυγούστου συνάντηση του εκλεγμένου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ με τον Βλαντίμιρ Πούτιν στην Αλάσκα. Σύμφωνα με διαρροές δυτικών μέσων, ένα από τα κεντρικά σημεία της συζητούμενης συμφωνίας ειρήνης είναι η παράδοση του Ντονμπάς στη Ρωσία, με αντάλλαγμα την κατάπαυση του πυρός και την επιστροφή κάποιων κατεχόμενων περιοχών στο Κίεβο. Αν και επισήμως δεν έχει υπάρξει καμία επιβεβαίωση, η ατμόσφαιρα στο Κίεβο είναι τεταμένη: ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει ήδη δηλώσει ότι η Ουκρανία δεν θα «χαρίσει» έδαφος στον «κατακτητή», ενώ οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι φαίνεται να τον στηρίζουν.

Σπύρος Σιδέρης

Ωστόσο, αν οι πιέσεις των ΗΠΑ προς αυτήν την κατεύθυνση ενταθούν, η κυβέρνηση θα βρεθεί ενώπιον ενός διλήμματος υψηλού ρίσκου: είτε θα αρνηθεί και θα διακινδυνεύσει να χάσει την αμερικανική στήριξη, είτε θα την αποδεχθεί, αναλαμβάνοντας το πολιτικό κόστος μιας τέτοιας απόφασης.

Το πιθανό πλαίσιο της συμφωνίας

Οι ανεπίσημες πληροφορίες αναφέρουν ότι η Ρωσία θέτει ως όρο για την εκεχειρία την πλήρη αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από τις περιοχές Ντονέτσκ και Λουχάνσκ, διατηρώντας τις γραμμές του μετώπου ως έχουν στις περιοχές Χερσώνας και Ζαπορίζια. Σε αντάλλαγμα, η Μόσχα φέρεται διατεθειμένη να εγκαταλείψει τα κατεχόμενα τμήματα των περιοχών Σούμι και Χάρκοβο. Πρόκειται για μια ανταλλαγή εδαφών που, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, είναι «εξαιρετικά δυσμενής» για την Ουκρανία, τόσο σε έκταση όσο και σε στρατηγική σημασία.

Ο ίδιος ο Τραμπ έχει αναφερθεί δημόσια στην ιδέα ενός «συμβιβασμού με ανταλλαγή εδαφών», ενώ ο Ζελένσκι επιμένει ότι κάτι τέτοιο είναι απαράδεκτο. Η τρέχουσα στρατηγική του Κιέβου και των Ευρωπαίων εταίρων του είναι να πείσουν την Ουάσιγκτον να επανέλθει στο σχέδιο εκεχειρίας με βάση τις τρέχουσες γραμμές του μετώπου, χωρίς αποχώρηση από το Ντονμπάς.

Οι εσωτερικές επιλογές του Κιέβου

Αν η πίεση από τις ΗΠΑ παραμείνει, το Κίεβο θα βρεθεί μπροστά σε δύο δρόμους:

• Απόρριψη του σχεδίου, με κίνδυνο να χάσει στρατιωτική, οικονομική και πολιτική στήριξη από την Ουάσιγκτον και πιθανώς να αντιμετωπίσει μέτρα πίεσης από τον Τραμπ.
• Αποδοχή του σχεδίου, με σοβαρό κίνδυνο πολιτικής αποσταθεροποίησης, διαδηλώσεων και πιθανής απώλειας εξουσίας για τον Ζελένσκι —είτε μέσω εκλογών είτε υπό την πίεση του δρόμου.

Σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές όπως ο Βλαντίμιρ Φεσένκο, η παράδοση του Ντονμπάς θα ισοδυναμούσε με πολιτική αυτοκτονία για τον πρόεδρο. Οι εθνικιστικές δυνάμεις, που ήδη αντιδρούν σε οποιαδήποτε ιδέα εδαφικών παραχωρήσεων, πιθανόν να κινητοποιηθούν, θυμίζοντας τα γεγονότα του 2019 με τη λεγόμενη «Φόρμουλα Στάινμαγερ», όταν οι διαδηλώσεις ανάγκασαν την κυβέρνηση να υπαναχωρήσει από σχέδιο πολιτικής διευθέτησης του ζητήματος του Ντονμπάς.

Το φάντασμα των προηγούμενων «Μαϊντάν»

Η ιστορία δείχνει ότι η ουκρανική κοινωνία έχει αντιδράσει έντονα σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες. Το 2019, οι διαδηλώσεις εναντίον της εφαρμογής της φόρμουλας Στάινμαγερ από τις συμφωνίες του Μινσκ έδειξαν ότι ένα πολιτικά ενεργό μειοψηφικό ρεύμα μπορεί να αποσταθεροποιήσει την κυβέρνηση.

Η εμπειρία αυτή, σε συνδυασμό με τον φόβο ενός νέου κύματος διαμαρτυριών, είναι πιθανό να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο ο Ζελένσκι θα σταθμίσει το πολιτικό κόστος.

Επιπλέον, η πρόσφατη εμπειρία του λεγόμενου «χάρτινου Μαϊντάν» —μια κινητοποίηση που φάνηκε να αιφνιδιάζει την κυβέρνηση επικοινωνιακά— επιβεβαίωσε ότι η Μπάνκοβα (προεδρική έδρα) δεν ελέγχει πλήρως το πολιτικό κλίμα στον δρόμο. Αυτό σημαίνει ότι, σε περίπτωση παράδοσης του Ντονμπάς, η αντίδραση των δρόμων θα μπορούσε να είναι άμεση και έντονη.

Τα επιχειρήματα υπέρ του συμβιβασμού

Παρά τη σκληρή αντίθεση ενός σημαντικού τμήματος της κοινωνίας, υπάρχουν και φωνές που υποστηρίζουν ότι η αποχώρηση από το Ντονμπάς, αν οδηγήσει σε πλήρη κατάπαυση του πυρός, μπορεί να είναι προτιμότερη από τη συνέχιση μιας αιματηρής φθοράς χωρίς ορατό τέλος.

Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η άρνηση του «σχεδίου Τραμπ» ενδέχεται να οδηγήσει σε απώλεια της αμερικανικής βοήθειας, με αποτέλεσμα επιδείνωση της κατάστασης στο μέτωπο και διαπραγματεύσεις από χειρότερη θέση ισχύος στο μέλλον. Άλλοι τονίζουν ότι σε τμήματα της ουκρανικής κοινωνίας, ιδιαίτερα εκτός της ζώνης συγκρούσεων, η κόπωση από τον πόλεμο είναι τόσο μεγάλη που ακόμη και μια επώδυνη παραχώρηση θα γινόταν ανεκτή, αρκεί να διασφαλίσει ειρήνη και σταθερότητα.

Οι εσωτερικές ισορροπίες και το πολιτικό παιχνίδι

Η αποδοχή μιας τέτοιας συμφωνίας θα έθετε σε κίνηση ένα πολύπλοκο πολιτικό παιχνίδι. Οι εθνικιστικές δυνάμεις πιθανόν να την αξιοποιήσουν για να ενισχύσουν τη θέση τους στο εσωτερικό, ιδίως αν η εκεχειρία ανοίξει τον δρόμο για εκλογές και αναδιάταξη της πολιτικής σκηνής.

Η αμφιθυμία στους κόλπους των ίδιων των εθνικιστών —που ταλαντεύονται ανάμεσα στην απόρριψη του συμβιβασμού και την αναγνώριση της δύσκολης στρατιωτικής πραγματικότητας— δείχνει ότι η αντίδραση μπορεί να μην είναι μονοδιάστατη. Το πώς θα κινηθούν οι ηγεσίες αυτών των ομάδων θα εξαρτηθεί και από τις προσωπικές τους πολιτικές φιλοδοξίες.

Ο ρόλος Τραμπ και το αμερικανικό δίλημμα

Η προεδρία Τραμπ κινείται με διαφορετική προσέγγιση από την κυβέρνηση Μπάιντεν. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι ο Τραμπ ενδιαφέρεται για μια «γρήγορη συμφωνία» που θα μπορεί να παρουσιάσει ως προσωπική διπλωματική επιτυχία, ακόμη κι αν αυτή συνεπάγεται εδαφικές παραχωρήσεις από την Ουκρανία.

Για τον Ζελένσκι, το ιδανικό σενάριο είναι να αποφευχθεί εντελώς η εισαγωγή του ζητήματος του Ντονμπάς στις συνομιλίες, ώστε να μη βρεθεί μπροστά στο δίλημμα «υποχώρηση ή ρήξη». Ωστόσο, αν ο Τραμπ επιμείνει, η ουκρανική ηγεσία θα πρέπει να ζυγίσει το κόστος της σύγκρουσης με την Ουάσιγκτον έναντι του πολιτικού και ηθικού κόστους μιας παραχώρησης.

Στα όρια της αντοχής

Η πιθανότητα παράδοσης του Ντονμπάς στη Ρωσία αποτελεί για την Ουκρανία όχι μόνο στρατιωτικό και διπλωματικό σταυροδρόμι, αλλά και εσωτερικό πολιτικό τεστ αντοχής. Το αν η κυβέρνηση Ζελένσκι θα μπορέσει να ισορροπήσει ανάμεσα στις εξωτερικές πιέσεις και την εσωτερική συνοχή θα κρίνει όχι μόνο την έκβαση του πολέμου, αλλά και τη σταθερότητα του ουκρανικού πολιτικού συστήματος.

Η επόμενη φάση θα εξαρτηθεί από τρεις παράγοντες:

• Την αμερικανική στάση μετά τη συνάντηση Τραμπ–Πούτιν.
• Την ικανότητα της ουκρανικής ηγεσίας να ελέγξει τις εσωτερικές αντιδράσεις.
• Τη διάθεση της ρωσικής πλευράς να τηρήσει τυχόν συμφωνία.

Αν τελικά ο Ζελένσκι βρεθεί υποχρεωμένος να επιλέξει, θα το κάνει γνωρίζοντας ότι η απόφασή του θα καθορίσει όχι μόνο το μέλλον του Ντονμπάς, αλλά και το μέλλον της δικής του προεδρίας.