Ανάλυση: Ο διάδρομος Ζανγκεζούρ στη συμφωνία Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας ανάβει νέες φωτιές στις σχέσεις Ιράν-ΗΠΑ

Η πρόσφατη συμφωνία Αζερμπαϊτζάν–Αρμενίας, που υπογράφηκε στον Λευκό Οίκο παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ, έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην Τεχεράνη, η οποία βλέπει στον σχεδιαζόμενο διάδρομο Ζανγκεζούρ όχι απλώς μια περιφερειακή συγκοινωνιακή διευθέτηση, αλλά έναν εν δυνάμει γεωστρατηγικό μηχανισμό περικύκλωσης. Ο διάδρομος, που θα συνδέει το κυρίως Αζερμπαϊτζάν με τον αποκομμένο θύλακα του Ναχιτσεβάν μέσω της Αρμενίας, θεωρείται από ιρανικούς κύκλους ως «φάκα» των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, ικανή να περιορίσει τη γεωπολιτική ευελιξία της χώρας και να αναδιατάξει τις ισορροπίες στον Νότιο Καύκασο.

Σπύρος Σιδέρης

Οι αντιδράσεις δεν περιορίζονται σε δηλώσεις χαμηλής έντασης· αντίθετα, περιλαμβάνουν απειλές για δυναμική αποτροπή, προειδοποιήσεις για κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ και σενάρια τριμερών διαβουλεύσεων με Ρωσία και Τουρκία.

Προειδοποιήσεις από το ανώτατο ιρανικό επιτελείο

Ο Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, σύμβουλος του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, προειδοποίησε ότι η δημιουργία του διαδρόμου αποτελεί ευθεία προσπάθεια του ΝΑΤΟ να τοποθετηθεί στρατηγικά «ως φίδι ανάμεσα στο Ιράν και τη Ρωσία». Υπογράμμισε ότι η Τεχεράνη, «με ή χωρίς τη Ρωσία», θα κινηθεί για να αποτρέψει την υλοποίηση του σχεδίου.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Αλί Μπαγκερί Κανί, επικεφαλής της Στρατηγικής Επιτροπής για τις Εξωτερικές Σχέσεις, δήλωσε ότι το Ιράν δεν μπορεί να αντιμετωπίζει το θέμα ως «δευτερεύον ζήτημα» και ότι η σταθερότητα των συνόρων του πρέπει να διασφαλιστεί μέσω «συνολικής και εποικοδομητικής συνεργασίας» με τους γείτονες. Προειδοποίησε μάλιστα ότι η είσοδος ξένων δυνάμεων στον Καύκασο, «ιδίως των ΗΠΑ», είναι απαράδεκτη για την Τεχεράνη και απορρίπτεται επίσης από τις χώρες και τους λαούς της περιοχής.

Στρατηγική διάσταση και ρωσικός παράγοντας

Αρκετοί Ιρανοί αξιωματούχοι τόνισαν ότι η Ρωσία έχει ήδη λάβει θέση στο θέμα, αφήνοντας να εννοηθεί πως δεν θα παραμείνει αδρανής. Ο βουλευτής Αλαεντίν Μπορουτζερντί ξεκαθάρισε ότι το Ιράν δεν αποδέχεται αλλαγές στη γεωπολιτική των συνόρων και ότι οι παραμεθόριες περιοχές της Αρμενίας με το Ιράν είναι διεθνώς αναγνωρισμένες. Σημείωσε ακόμη ότι η παρουσία των ΗΠΑ, ακόμη και υπό τον μανδύα «ιδιωτικών εταιρειών», συνιστά απειλή για την ασφάλεια της χώρας.

Ο βουλευτής Χοσεΐν Φανταμαλέκι προειδοποίησε ότι η εγκατάσταση αμερικανικών δυνάμεων, έστω και περιορισμένων, θα μπορούσε να ανοίξει «νέο κύκλο κρίσεων» στον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή, ζητώντας κοινό τριμερές μέτωπο Ιράν–Ρωσίας–Τουρκίας.

Σκιά «στρατηγικής προδοσίας»

Ιδιαίτερα σκληρή υπήρξε η εφημερίδα Kayhan, που πρόσκειται στον κύκλο του Ανώτατου Ηγέτη, η οποία χαρακτήρισε τη συμφωνία «προδοσία» των προέδρων Ιλχάμ Αλίεφ και Νικόλ Πασινιάν, υποστηρίζοντας ότι παραχώρησαν τον διάδρομο για 99 χρόνια σε αμερικανική στρατιωτική εταιρεία. Η εφημερίδα έκανε λόγο για «δημιουργία βάσης στρατιωτικής και κατασκοπευτικής φύσης για τις ΗΠΑ και το Ισραήλ στον βορρά του Ιράν» και πρότεινε ως αντίποινα το κλείσιμο του Στενού του Ορμούζ για την αμερικανική και την ισραηλινή ναυσιπλοΐα.

Παρέμβαση των Φρουρών της Επανάστασης

Η πρώτη επίσημη αντίδραση του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης ήρθε από τον στρατηγό Γιαντολάχ Τζαβανί, ο οποίος προειδοποίησε τους ηγέτες της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν να μην ακολουθήσουν «το παράδειγμα του Βολοντίμιρ Ζελένσκι». Χαρακτήρισε τον διάδρομο «παγίδα του τζογαδόρου Τραμπ» και υποστήριξε ότι οι δύο ηγέτες ενήργησαν με αφέλεια, επηρεασμένοι από τις υποσχέσεις της Ουάσινγκτον, του Ισραήλ και ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών, αγνοώντας τα πραγματικά δεδομένα του Καυκάσου.

Ιστορικές και γεωπολιτικές ευαισθησίες

Ο Αρμένιος βουλευτής του ιρανικού κοινοβουλίου Καγκάρντ Μανσουριάν εξέφρασε ανησυχία για πιθανή αποκοπή των συνόρων Ιράν–Αρμενίας, σημειώνοντας ότι δεν υπάρχουν ακόμη πλήρη στοιχεία για τη χάραξη του διαδρόμου. Υπενθύμισε ότι ο Καύκασος αποτελεί «ιστορικό και πολιτισμικό υπόβαθρο» για το Ιράν, αλλά και ζωτικό χώρο επιρροής για τη Ρωσία.

Η εσωτερική πολιτική διάσταση είναι επίσης παρούσα, καθώς ορισμένοι ιμάμηδες σε ιρανικές επαρχίες με τουρκογενή πλειοψηφία είχαν εκφράσει υποστήριξη προς το Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο του 2020, προκαλώντας αντιδράσεις σε εθνικό επίπεδο.

Ρωσοϊρανικές τριβές και διπλωματικά διλήμματα

Η Τεχεράνη έχει βρεθεί στο παρελθόν σε αντιπαράθεση με τη Μόσχα για το ίδιο ζήτημα. Τον Σεπτέμβριο του 2024, είχε καλέσει τον Ρώσο πρέσβη για εξηγήσεις, κατηγορώντας τη Ρωσία ότι υποστηρίζει το σχέδιο βάσει συμφωνίας που είχε υπογράψει το 2020 με Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν. Ο Ιρανός αναλυτής Αχμάντ Ζεϊντ Αμπαντί σχολίασε ότι η αποτροπή του διαδρόμου χωρίς ρωσική στήριξη είναι δύσκολη, ενώ η στρατιωτική λύση θα είχε σοβαρό κόστος και αβέβαια αποτελέσματα.

Ο ίδιος τόνισε ότι το Ιράν χρειάζεται εθνική ενότητα και σαφή στρατηγική για την υπεράσπιση των συμφερόντων του, προειδοποιώντας ότι η απουσία αυτών των παραγόντων θα καταστήσει αναποτελεσματική τόσο τη διπλωματία όσο και την απειλή χρήσης βίας.

 Ένα γεωπολιτικό τεστ για την Τεχεράνη

Η συμφωνία Αζερμπαϊτζάν–Αρμενίας για τον διάδρομο Ζανγκεζούρ, υπό την αιγίδα της Ουάσινγκτον, δεν είναι απλώς μια τοπική ρύθμιση συγκοινωνιακής ή εμπορικής φύσεως. Αντιπροσωπεύει ένα γεωστρατηγικό στοίχημα που μπορεί να αναδιατάξει τις ισορροπίες στον Νότιο Καύκασο και να περιορίσει την επιρροή του Ιράν στην καρδιά της Ευρασίας. Η Τεχεράνη, βλέποντας την προοπτική μιας «αμερικανοποίησης» της περιοχής, βρίσκεται αντιμέτωπη με το δίλημμα αν θα ακολουθήσει τη ρεαλιστική οδό της περιφερειακής συνεννόησης ή αν θα επιλέξει πολιτική αποτροπής με όλα τα μέσα – κάτι που θα αυξήσει δραματικά τον κίνδυνο κλιμάκωσης.

Το Ιράν γνωρίζει ότι μια σταθερή παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών ή του ΝΑΤΟ στον Καύκασο θα σήμαινε μακροπρόθεσμη στρατηγική περικύκλωση, αποκόπτοντας ζωτικές οδούς σύνδεσης με τη Ρωσία και τη Δυτική Ασία. Η εξέλιξη του ζητήματος θα αποδείξει αν η ιρανική ηγεσία διαθέτει την απαιτούμενη διπλωματική ευελιξία και την εσωτερική συνοχή για να προστατεύσει τα συμφέροντά της χωρίς να παρασυρθεί σε μια αντιπαράθεση χωρίς επιστροφή.

Στον βαθμό που η υπόθεση του Ζανγκεζούρ αγγίζει τον πυρήνα της εθνικής ασφάλειας, το πώς θα αντιδράσει η Τεχεράνη θα αποτελέσει βαρόμετρο όχι μόνο για την περιφερειακή σταθερότητα, αλλά και για τη μελλοντική θέση του Ιράν στον παγκόσμιο χάρτη ισχύος.