Ανάλυση: Η συνάντηση Τραμπ-Πούτιν θεωρείται υψηλού ρίσκου με 5 βασικά σενάρια

Σε μια εξαιρετικά εύθραυστη διεθνή συγκυρία, η ανακοίνωση για την επικείμενη συνάντηση μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Βλαντιμίρ Πούτιν προκαλεί αντιδράσεις, εικασίες και ανησυχίες. Πρόκειται για την πρώτη κατ’ ιδίαν επαφή μεταξύ των δύο ηγετών μετά την επανεκλογή του Τραμπ, με επίκεντρο –τουλάχιστον επισήμως– την παύση των εχθροπραξιών στην Ουκρανία. Ωστόσο, η χρονική συγκυρία, τα σενάρια που κυκλοφορούν και οι όροι υπό τους οποίους φέρεται να διαμορφώνεται η συνάντηση εγείρουν πλήθος ερωτημάτων. Από την αμηχανία της Ευρώπης μέχρι τους φόβους στο Κίεβο και τις υποψίες περί παγίδευσης του Τραμπ σε ρωσική στρατηγική, το πλαίσιο της συνάντησης θυμίζει περισσότερο διαχείριση ρίσκου παρά απεγνωσμένη αναζήτηση ειρήνης.

Σπύρος Σιδέρης

Σύμφωνα με δημοσιεύματα αμερικανικών και ρωσικών ΜΜΕ, το ραντεβού Τραμπ–Πούτιν αναμένεται να λάβει χώρα την επόμενη εβδομάδα, με τις λεπτομέρειες (τόπος, ημερομηνία, διάρκεια) να παραμένουν ανοιχτές. Το Κρεμλίνο έχει επιβεβαιώσει τη διαθεσιμότητα του Ρώσου Προέδρου, ενώ ο Λευκός Οίκος συνδέει τη συνάντηση με μια προϋπόθεση: να προηγηθεί κατ’ ιδίαν συνάντηση Πούτιν–Ζελένσκι, κάτι που επίσης δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί εάν θα υλοποιηθεί.

Ευρωπαϊκή δυσαρέσκεια και φόβοι πολιτικής υπονόμευσης

Ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος, μιλώντας στην Washington Post, εξέφρασε έντονη απογοήτευση για την πρωτοβουλία του Τραμπ, σημειώνοντας ότι «παρά τον θόρυβο, ο Τραμπ δεν άσκησε ούτε μία σταγόνα πίεσης στον Πούτιν». Παρόμοιοι τόνοι διατυπώνονται και στο Κίεβο, όπου κυριαρχεί σκεπτικισμός για τα πιθανά αποτελέσματα.

Ο πολιτικός αναλυτής Βολοντίμιρ Φεσένκο, στενός παρατηρητής της ουκρανικής προεδρίας, χαρακτήρισε την πρωτοβουλία «επικίνδυνο διαπραγματευτικό τούνελ», προειδοποιώντας για το ενδεχόμενο ο Πούτιν να παγιδεύσει τον Τραμπ, ώστε να επιβάλει στην Ουκρανία έναν «ειρηνευτικό συμβιβασμό με ρωσικούς όρους».

Σε μια κίνηση πρόληψης, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει ήδη προγραμματίσει επαφές με Ευρωπαίους ηγέτες προκειμένου να διασφαλίσει μια ενιαία δυτική στάση πριν από οποιαδήποτε απόφαση ληφθεί ερήμην της Ουκρανίας.

Τα βασικά σενάρια και τα ανοιχτά μέτωπα

Η ανάλυση των πιθανών αποτελεσμάτων της συνάντησης Τραμπ–Πούτιν οδηγεί σε πέντε βασικά σενάρια, σύμφωνα με τις ρωσικές πηγές και τις εκτιμήσεις διεθνών ΜΜΕ:

1. Κατάπαυση του πυρός με διατήρηση των διαφορών

Το πιο ρεαλιστικό, αν και επισφαλές, σενάριο αφορά τη συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στη σημερινή γραμμή επαφής, χωρίς επίλυση των κρίσιμων ζητημάτων. Πρόκειται για τον στόχο που επιδιώκει ο Τραμπ και στον οποίο φέρεται να έχει ήδη συναινέσει ο Ζελένσκι. Ωστόσο, η Ρωσία προβάλλει σειρά όρων, όπως τον τερματισμό της ουκρανικής επιστράτευσης, τη διακοπή της δυτικής στρατιωτικής βοήθειας, την απόσυρση των Ουκρανών από τις τέσσερις κατεχόμενες περιοχές και την παραίτηση της Ουκρανίας από την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Μέχρι στιγμής, τόσο η Ουκρανία όσο και η Ευρώπη έχουν απορρίψει αυτούς τους όρους.

Αν καμία πλευρά δεν υποχωρήσει, το σενάριο παγώνει. Αν όμως υπάρξουν αμοιβαίες υποχωρήσεις, έστω και σημειακές, μια εκεχειρία χωρίς ειρήνη παραμένει στο τραπέζι.

2. Μερική συμφωνία για τις κατεχόμενες περιοχές

Δεύτερο σενάριο αφορά έναν υβριδικό συμβιβασμό ως προς τις εδαφικές διεκδικήσεις. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο δήλωσε πρόσφατα ότι το εδαφικό ζήτημα θα βρεθεί στο επίκεντρο των νέων διαπραγματεύσεων.

Σύμφωνα με παλαιότερα αμερικανικά σχέδια, οι ΗΠΑ ενδέχεται να αναγνωρίσουν de facto την προσάρτηση της Κριμαίας, αφήνοντας ασαφές το καθεστώς των υπόλοιπων κατεχόμενων περιοχών. Πιθανές εναλλακτικές που φέρονται να εξετάζονται αφορούν σε ανταλλαγές εδαφών, όπως η αποδοχή ρωσικής κυριαρχίας σε τμήματα του Ντονέτσκ με αντάλλαγμα αποχώρηση από άλλα μέτωπα.

Το Bloomberg, επικαλούμενο πηγές κοντά στον Τραμπ, κάνει λόγο για σενάρια «ανταλλαγής γης» ως προϋπόθεση για την επίτευξη ειρήνης.

3. Μεγάλη γεωπολιτική συμφωνία

Ένα πιο μακρινό, αλλά στρατηγικά σημαντικό σενάριο είναι εκείνο της ευρύτερης γεωπολιτικής συμφωνίας ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, με την Ουκρανία να αποτελεί απλώς μια από τις παραμέτρους. Θα επρόκειτο για μια νέα Γιάλτα ή Ελσίνκι, με στόχο την αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας στην Ευρασία.

Ωστόσο, ένα τέτοιο σχέδιο δεν φαίνεται επί του παρόντος ρεαλιστικό, καθώς θα απαιτούσε εμπλοκή όχι μόνο της Ευρώπης, αλλά και χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία, κάτι για το οποίο δεν υπάρχουν ενδείξεις προετοιμασίας.

4. Διμερής συμφωνία χωρίς Ουκρανία

Αν δεν βρεθεί κοινός τόπος για την Ουκρανία, οι δύο πρόεδροι θα μπορούσαν να εστιάσουν σε ζητήματα διμερών σχέσεων, όπως η μερική άρση κυρώσεων, η αποκατάσταση αεροπορικής σύνδεσης ή άλλα τεχνικά ζητήματα.

Ωστόσο, δεδομένου του κλίματος και της ρητορικής, η πλήρης αποφυγή της Ουκρανίας από την ατζέντα θα εκληφθεί ως αποτυχία και πιθανόν να προκαλέσει περαιτέρω κλιμάκωση του πολέμου.

5. Διακήρυξη προθέσεων χωρίς απτά αποτελέσματα

Πιθανό σενάριο αποτελεί και μια συμβολική συμφωνία, που θα περιλαμβάνει δηλώσεις καλής θέλησης και μια αόριστη υπόσχεση για ειρήνη, χωρίς δεσμευτικά αποτελέσματα στο έδαφος.

Κάτι τέτοιο θα εξυπηρετούσε τον Τραμπ, ειδικά αν θέλει να υποχωρήσει από σκληρές θέσεις, όπως οι κυρώσεις για το ρωσικό πετρέλαιο, χωρίς να φανεί αδύναμος. Αν ο Τραμπ έχει πράγματι συνειδητοποιήσει την απροθυμία Κίνας και Ινδίας να διακόψουν τις ρωσικές εισαγωγές, μια τέτοια διακήρυξη μπορεί να του επιτρέψει επικοινωνιακή νίκη χωρίς πραγματική παραχώρηση.

Το σενάριο της αποτυχίας και η επιστροφή στον πόλεμο

Δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η συνάντηση να μην πραγματοποιηθεί καθόλου. Μια απότομη κλιμάκωση στο πεδίο ή μαζικές απώλειες αμάχων ενδέχεται να καταστήσουν το ραντεβού πολιτικά αδύνατο.

Η αποτυχία ή ματαίωση της συνάντησης θα ενίσχυε τα πιο σκληροπυρηνικά σενάρια: συνέχιση ή και επιδείνωση του πολέμου, πάγωμα διαύλων επικοινωνίας και ενδεχόμενη αύξηση των πιέσεων της Ρωσίας προς την Ευρώπη, τόσο ενεργειακά όσο και στρατιωτικά.

Η Ευρώπη στο περιθώριο ή σε κρίσιμη καμπή;

Η στάση της Ευρώπης σε αυτή τη διαπραγμάτευση παραμένει διφορούμενη. Από τη μία πλευρά, παρακολουθεί αμήχανα έναν εν δυνάμει επαναπροσδιορισμό των σχέσεων ΗΠΑ–Ρωσίας χωρίς τη συμμετοχή της. Από την άλλη, προσπαθεί να ανακόψει μια ενδεχόμενη συμφωνία εις βάρος των ουκρανικών συμφερόντων. Η διπλωματική κινητικότητα του Ζελένσκι προς Ευρωπαίους ηγέτες αποσκοπεί ακριβώς σε αυτό: να ενισχυθεί το ευρωπαϊκό μπλοκ αντίστασης σε μια άτυπη «ειρήνη της Μόσχας».

Ωστόσο, όσο πλησιάζει η συνάντηση, γίνεται όλο και πιο σαφές ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι: είτε θα ενισχύσει τον γεωπολιτικό της ρόλο ως ισότιμος εταίρος στην αρχιτεκτονική ασφαλείας είτε θα αναγκαστεί να παρακολουθεί αποφάσεις που την αφορούν, χωρίς να τις συνδιαμορφώνει.