Ινδία: Σε Αμερικανορωσικές συμπληγάδες στο σταυροδρόμι της παγκοσμιοποίησης

Σε μια περίοδο αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων και αναδιάταξης των παγκόσμιων εμπορικών συμμαχιών, η Ινδία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια δύσκολη ισορροπία: αφενός, επιδιώκει να διατηρήσει το πλεονέκτημά της ως αναδυόμενη υπερδύναμη με ανοικτές εμπορικές ροές· αφετέρου, δέχεται έντονες πιέσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες για τον περιορισμό των συναλλαγών της με τη Ρωσία. Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ περί επιβολής δασμών 25% στις ινδικές εξαγωγές, σε συνδυασμό με την απειλή για δευτερογενείς κυρώσεις εφόσον το Νέο Δελχί συνεχίσει να αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο, έχουν προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στην ινδική οικονομική και πολιτική ηγεσία.

Σπύρος Σιδέρης

Η απάντηση του Ναρέντρα Μόντι, αν και προσεκτικά διατυπωμένη, υπήρξε σαφής: η Ινδία θα προστατεύσει τα οικονομικά της συμφέροντα, ακόμη κι αν χρειαστεί να τα επαναπροσδιορίσει μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης παγκόσμιας αβεβαιότητας.

Οι δασμοί Τραμπ και η επαναφορά των εμπορικών εντάσεων

Ο πρωθυπουργός της Ινδίας απηύθυνε κάλεσμα στους πολίτες να στηρίξουν την εγχώρια παραγωγή, στο πλαίσιο της στρατηγικής “Made in India”, υπογραμμίζοντας τη σημασία της αυτάρκειας εν μέσω οικονομικών αναταράξεων. Η δήλωσή του – «ό,τι κι αν αγοράζουμε, ας το αγοράζουμε μόνο αν έχει φτιαχτεί με τον ιδρώτα του Ινδού» – δεν αναφέρθηκε ευθέως στις αμερικανικές εμπορικές πιέσεις, αλλά φανερώνει μια σταδιακή μετατόπιση προς ένα εθνοκεντρικό οικονομικό μοντέλο.

Η ανακοίνωση του Ντόναλντ Τραμπ για επαναφορά δασμών 25% στις ινδικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ επαναφέρει ένα γνώριμο μοτίβο της πρώτης του θητείας: την εργαλειοποίηση των εμπορικών σχέσεων για την άσκηση πολιτικής πίεσης. Αν και η Ινδία δεν κατονομάστηκε ως κύριος στόχος, η ένταξή της στον κατάλογο των χωρών με αυξημένες τελωνειακές επιβαρύνσεις δείχνει ότι η Ουάσινγκτον επιδιώκει να ελέγξει τη συμπεριφορά του Νέου Δελχί στο ενεργειακό μέτωπο.

Οι δασμοί απειλούν να πλήξουν βασικούς εξαγωγικούς τομείς της Ινδίας, όπως τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα χημικά, τα υφάσματα και η τεχνολογία πληροφορικής. Πρόκειται για κλάδους που ενισχύουν το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας και εξασφαλίζουν εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Ειδικά στην προεκλογική συγκυρία που διαμορφώνεται στην Ινδία, με τον Μόντι να επιδιώκει νέα πολιτική εντολή, το πλήγμα αυτό θα μπορούσε να έχει και πολιτικό κόστος.

Ταυτόχρονα, οι αμερικανικές αιτιάσεις περί «αθέμιτων εμπορικών πρακτικών» και «υπερβολικών δασμών» από την πλευρά της Ινδίας εγείρουν ερωτήματα για το κατά πόσο η Ουάσινγκτον προτίθεται να τηρήσει αμοιβαίες αρχές σε μια πολυμερή εμπορική τάξη που ήδη δοκιμάζεται.

Η σκιά των δευτερογενών κυρώσεων και το ρωσικό πετρέλαιο

Η δεύτερη πτυχή της αμερικανικής πίεσης αφορά την ενεργειακή σχέση Ινδίας–Ρωσίας, η οποία έχει αναβαθμιστεί δραστικά μετά την επιβολή δυτικών κυρώσεων στη Μόσχα λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Σύμφωνα με στοιχεία του Bloomberg, η Ινδία καλύπτει πλέον το 35–40% των αναγκών της σε αργό πετρέλαιο από τη Ρωσία, επωφελούμενη από σημαντικές εκπτώσεις ανά βαρέλι – έως και 5 δολάρια κάτω από την τιμή αναφοράς της αγοράς.

Αυτή η πρακτική έχει αποδειχθεί κερδοφόρα για τα ινδικά διυλιστήρια, τα οποία όχι μόνο εξασφαλίζουν φθηνότερη πρώτη ύλη, αλλά σε πολλές περιπτώσεις εξάγουν επεξεργασμένα προϊόντα πετρελαίου προς τρίτες χώρες, αποκομίζοντας ιστορικά υψηλά κέρδη. Οι απώλειες από ενδεχόμενη διακοπή των ρωσικών εισαγωγών υπολογίζονται σε 9–11 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, χωρίς να συνυπολογίζονται οι επιπτώσεις από ενδεχόμενη άνοδο των διεθνών τιμών πετρελαίου, εφόσον η Ρωσία περιορίσει την προσφορά της.

Η προειδοποίηση Τραμπ περί επιβολής δευτερογενών κυρώσεων σε χώρες που εξακολουθούν να αγοράζουν ρωσικά ορυκτά καύσιμα και όπλα, έθεσε την Ινδία στο στόχαστρο. Παρότι το Νέο Δελχί έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να μεταβάλει την πολιτική του, δημόσιοι φορείς και διυλιστήρια έχουν λάβει οδηγίες να εξετάσουν εναλλακτικές πηγές προμήθειας, σε περίπτωση που οι κυρώσεις καταστήσουν μη βιώσιμη τη ρωσική επιλογή.

Η στρατηγική αυτή χαρακτηρίζεται ως “σχέδιο έκτακτης ανάγκης”, όχι ως αλλαγή πολιτικής. Ο εκπρόσωπος του ινδικού Υπουργείου Εξωτερικών, Ραντχίρ Τζαϊσουάλ, επανέλαβε την επίσημη θέση της κυβέρνησης: «η Ινδία ενεργεί με βάση τις ανάγκες της, τις διαθέσιμες επιλογές και τις παγκόσμιες συνθήκες». Παράλληλα, υπενθύμισε ότι η σχέση με τη Ρωσία είναι «ιστορική και διαρκής», αφήνοντας να εννοηθεί ότι τυχόν αλλαγή πλεύσης δεν είναι άμεσα προβλέψιμη.

Ισορροπία συμφερόντων ή γεωπολιτικό ρίσκο;

Η διπλή πίεση που ασκείται στην Ινδία –μέσω δασμών και ενδεχόμενων κυρώσεων– αναδεικνύει το δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι μεσαίες δυνάμεις στον σύγχρονο πολυπολικό κόσμο. Από τη μία πλευρά, η Ινδία επιθυμεί να ενισχύσει τη στρατηγική της αυτονομία, διατηρώντας οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία και ταυτόχρονα διπλωματική προσέγγιση με τη Δύση. Από την άλλη, το κόστος της σύγκρουσης συμφερόντων με τις ΗΠΑ, ιδίως επί διακυβέρνησης Τραμπ, θα μπορούσε να αποδειχθεί βαρύ και πολυεπίπεδο.

Στο εσωτερικό μέτωπο, οι εξελίξεις αυτές δοκιμάζουν την κοινωνική συνοχή και τον προγραμματισμό της ινδικής κυβέρνησης για σταθερότητα τιμών, απασχόληση και αυξημένη βιομηχανική παραγωγή. Η αύξηση του κόστους καυσίμων, σε συνδυασμό με πιθανές επιβαρύνσεις στις εξαγωγές, θα μπορούσε να αναζωπυρώσει πληθωριστικές πιέσεις, με πολιτικές επιπτώσεις.

Στο εξωτερικό πεδίο, η επιλογή της Ινδίας να συνεχίσει τις αγορές από τη Ρωσία δεν οφείλεται απλώς στην τιμή του πετρελαίου. Αντανακλά τη βαθύτερη πρόθεση του Νέου Δελχί να μην εγκλωβιστεί σε διπολικές λογικές, αλλά να διατηρήσει ευελιξία και γεωοικονομική κυριαρχία. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ινδία βλέπει τη Στρατηγική Εταιρική Σχέση με τη Ρωσία ως μακροπρόθεσμο θεμέλιο της ενεργειακής της ασφάλειας και όχι ως σημείο διαπραγμάτευσης με τρίτους.

Ένα παγκόσμιο τεστ για την πολυπολικότητα

Αντιθέτως, εάν προκριθεί μια διαπραγματευτική προσέγγιση, που αναγνωρίζει τις διαφορετικές ανάγκες και προτεραιότητες των χωρών του παγκόσμιου Νότου, η Ινδία μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στους κόσμους – τόσο ενεργειακά όσο και διπλωματικά.

Παγκόσμια πίεση, τοπικές απαντήσεις

Η Ινδία καλείται να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα δύο κρίσιμες προκλήσεις:

Η περίπτωση της Ινδίας συνιστά τεστ αξιοπιστίας για τη νέα πολυπολική τάξη πραγμάτων που διαμορφώνεται. Εάν η Ουάσινγκτον επιμείνει στην επιβολή μονομερών μέτρων πίεσης, αμφισβητώντας τη δυνατότητα ενός ανεξάρτητου κράτους να καθορίζει τις προμήθειες και τις συμμαχίες του, τότε η πολυμερής οικονομική τάξη κινδυνεύει να επιστρέψει σε λογικές μπλοκ και αποκλεισμών.

• Να μετριάσει τις επιπτώσεις των αμερικανικών δασμών, προστατεύοντας την εσωτερική αγορά και την εξαγωγική δυναμική της.
• Να διατηρήσει τις ενεργειακές της ροές από τη Ρωσία, χωρίς να παραβεί κόκκινες γραμμές που θα μπορούσαν να προκαλέσουν κυρώσεις.

Το πώς θα κινηθεί το Νέο Δελχί τις επόμενες εβδομάδες θα κρίνει όχι μόνο την οικονομική του αντοχή, αλλά και τη διπλωματική του ευελιξία. Σ’ έναν κόσμο που αλλάζει, η Ινδία φαίνεται αποφασισμένη να μην επιλέξει στρατόπεδο – αλλά να χαράξει δική της πορεία, βασισμένη σε ρεαλισμό, εθνικό συμφέρον και προσαρμοστικότητα.