Κλιματική αλλαγή: Ο μεγάλος… εμπρηστής (και με τη βούλα της επιστήμης)- Ο παράγοντας VPD

To Σάββατο το βράδυ, με τη χώρα να καίγεται σε τουλάχιστον έξι διαφορετικές τοποθεσίες, κυκλοφορόησε στο διαδίκτυο ένας πολύ ενδιαφέρων χάρτης της ΝΑSA. Ο χάρτης αυτός έδειχνε το που υπήρχαν πυρκαγιές ανά τον πλανήτη σε πραγματικό χρόνο και συμβόλιζε τις φωτιές με βαθύ κόκκινο χρώμα.

Νίκος Γιαννόπουλος

Παρατηρώντας τον, έβλεπε κανείς ότι η νότια Ιταλία ήταν…κατακόκκινη ενώ και η Ελλάδα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, όπως και η Τουρκία άλλωστε. Τι ενώνει αυτές τις χώρες; Μα τα νερά της Μεσογείου. Τι αποδεικνύει αυτό; Οτι οι φωτιές είναι (και) απότοκο της κλιματικής αλλαγής χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελεί και τη μοναδική αιτία.

Ο παραπάνω συλλογισμός αποδεικνύεται επιστημονικά όσο και αν οι haters της κλιματικής αλλαγής (στους οποίους συμπεριλαμβάνεται εδώ και χρόνια ο νυν Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ) αμφιβάλλουν.

Τα επιστημονικά δεδομένα, έτσι όπως έχουν καταγραφεί σε ιδιαίτερα αξιόπιστες έρευνες, είναι απολύτως συγκεκριμένα:

Η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας και η μείωση των βροχοπτώσεων οδηγούν σε ξηρότερες συνθήκες, οι οποίες ενισχύουν τις πιθανότητες ανάφλεξης και γρήγορης εξάπλωσης πυρκαγιών. Αυτά είναι ίσως τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κλιματικής αλλαγής.

Έρευνες, παράλληλα, δείχνουν ότι οι περίοδοι υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς έχουν διπλασιαστεί σε σχέση με την προ-βιομηχανική εποχή και τα ακραία έτη πυρκαγιών είναι πλέον 88-152% πιο πιθανά λόγω της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Και αν δεν θέλουμε να πάμε τόσο πίσω (στη προ-βιομηχανική εποχή δηλαδή) η σύγκριση ακόμα και με την περίοδο 50 χρόνια πριν είναι επίσης καταλυτική.

Εκτός από αυτά όμως η κλιματική αλλαγή συμβάλλει (αποφασιστικά) στην επιμήκυνση της περιόδου μέσα στο ημερολογιακό έτος κατά την οποία ευνοούνται οι πυρκαγιές. Παρατηρείται μεγαλύτερη διάρκεια ξηρασίας, αυξημένες θερμοκρασίες νύχτας και πρωιμότερη τήξη χιονιού, φαινόμενα οδηγούν σε μεγαλύτερη διάρκεια και συχνότητα πυρκαγιών παγκοσμίως. Σε αυτά τα συμπεράσματα έχει καταλήξει και η NASA η οποία άλλωστε διαθέτει και όλα τα σχετικά μέσα για να διενεργεί τις απαραίτητες μετρήσεις.

Την ίδια ώρα γίνεται σαφής η ενίσχυση της έκτασης και της έντασης των πυρκαγιών: Οι μεταβολές στο κλίμα καθιστούν το φυτικό υλικό πιο ξηρό και εύφλεκτο, με αποτέλεσμα να καίγονται μεγαλύτερες εκτάσεις και οι φωτιές να είναι πιο δύσκολο να τεθούν υπό έλεγχο. Στη Βόρεια Αμερική, την Ευρασία και τον Αμαζόνιο, οι παρατηρηθείσες αυξήσεις στην επιφάνεια που καίγεται κάθε χρόνο σχετίζονται άμεσα με τις αυξημένες θερμοκρασίες και την ξηρασία που προκαλείται από την αλλαγή του κλίματος. Η Βόρεια Αμερική έχει πληγεί πολλές φορές τα τελευταία από καταστροφικές πυρκαγιές που έχουν κατακάψει εκατομμύρια στρέμματα (θυμηθείτε τις φωτιές στην Καλιφόρνια) ενώ το ίδιο συνέβη και στην περιοχή του Αμαζονίου, μία από τις πιο σημαντικές στον πλανήτη για την παραγωγή οξυγόνου.

Πως, όμως, εμπλέκεται και η Μεσόγειος στα παραπάνω συμπεράσματα; Πολυάριθμες ανασκοπήσεις (π.χ. πάνω από 57 αξιολογημένες επιστημονικές εργασίες από το 2013 έως σήμερα) καταλήγουν επίσης στο συμπέρασμα ότι η κλιματική αλλαγή αυξάνει τη συχνότητα και τη διάρκεια της “περιόδου πυροκινδύνου”. 

Η μέση αύξηση του μήκους της αυτής περιόδου ανέρχεται περίπου σε 20-27% σε παγκόσμιο επίπεδο, με περισσότερη επιβάρυνση σε περιοχές όπως το δυτικό τμήμα της Βόρειας Αμερικής, ο Αμαζόνιος και η Μεσόγειος!

Να γιατί λοιπόν σ’ αυτή τη γωνιά του πλανήτη το πρόβλημα είναι πιο έντονο και χώρες όπως η Ελλάδα χρειάζονται μία πιο αποτελεσματική και σύγχρονη αντιπυρική πολιτική (η οποία προφανώς απέχει παρασάγγας από την επιλογή να αφήνουμε να καίγονται τα δάση και να σβήνουν οι φωτιές στη θάλασσα).

Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε επίσης ότι η κλιματική αλλαγή ενισχύει το φαινόμενο της “αρνητικής υγρασίας” (vapor pressure deficit), δηλαδή την αυξημένη δυνατότητα του αέρα να «τραβάει» υγρασία από το έδαφος και τα φυτά, κάνοντάς τα πιο εύφλεκτα.

Μεγάλα δείγματα έχουν δείξει πολύ ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στις αυξήσεις του VPD και τα συμβάντα καταστροφικών πυρκαγιών, ξεπερνώντας άλλους κλιματικούς δείκτες όπως η σχετική υγρασία. Το VPD είναι ο καλύτερος κλιματικός δείκτης για την πρόβλεψη της ετήσιας καμένης έκτασης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κύμα καύσωνα (όπως σ’ αυτόν που είχαμε στην Ελλάδα την προηγούμενη εβδομάδα), μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 10°C (με σταθερή σχετική υγρασία) μπορεί να διπλασιάσει το VPD και να εκτοξεύσει τον κίνδυνο ξήρανσης φυτών και πυρκαγιών

Ταυτόχρονα, οι μεταβολές στις βροχοπτώσεις μπορεί να αυξήσουν τη βιομάζα (καύσιμη ύλη) και, εφόσον αυτή ξεραθεί, να ενισχυθεί η ένταση μιας πιθανής πυρκαγιά.

Οι haters τελικώς (και οι πάσης φύσεως αμφισβητίες) θα πρέπει λοιπόν να αναθεωρήσουν. Και αν πράγματι επιθυμούν να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο των καταστροφικών πυρκαγιών, θα πρέπει πρώτα να βρουν τον τρόπο να αναχαιτίσουν την κλιματική αλλαγή. Η επιστήμη έχει ήδη μιλήσει.