Ρεπορτάζ libre-TikTok: Πότε και γιατί γίνεται επικίνδυνο για εφήβους- Ποιοι κρατάνε το “κλειδί” 

Οι επιστημονικές έρευνες που έχουν δημοσιευτεί τα τελευταία χρόνια για τις (κυρίως αρνητικές) επιπτώσεις που έχει η χρήση του Tik-Tok σε έφηβες και έφηβους ανά τον κόσμο είναι πάρα πολλές, δείγμα ότι το συγκεκριμένο αντικείμενο έρευνας απασχολεί ιδιαίτερα τον επιστημονικό και όχι μόνο κόσμο. Είναι σαφές ότι σχεδόν όλες οι έρευνες καταλήγουν στο εξής βασικότατο συμπέρασμα: Αν η χρήση της συγκεκριμένης πλατφόρμας φτάσει και ξεπεράσει τα όρια του εθισμού, τότε οι κίνδυνοι που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας έφηβος (ανεξάρτητα από τη χώρα στην οποία ζει) είναι πολλοί και μεγάλοι.

Νίκος Γιαννόπουλος

Αλήθεια όμως γιατί μιλάμε κυρίως για εφήβους; Για δύο βασικούς λόγους: Ο πρώτος είναι ότι η εν λόγω πλατφόρμα γνωρίζει πολύ μεγάλη δημοφιλία στις μικρές ηλικίες, το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηστών παγκοσμίως είναι κάτω από 20 ετών.

Ο δεύτερος θεωρείται πιο κομβικός: Πάνω από το 50% των εφήβων περνούν πάνω από μία ώρα τη μέρα στην πλατφόρμα. Περίπου το 20% (ιδίως τα κορίτσια) περνάει πάνω από δύο ώρες ημερησίως, ξεπερνώντας τα όρια που έχουν τεθεί από ειδικούς για την πρόληψη ψυχοκοινωνικών προβλημάτων όπως ενημέρωσε μετά από μεγάλη έρευνα που πραγματοποίησε Πανεπιστήμιο στην Καταλονία της Ισπανίας.

Και εδώ αρχίζουν να καταφράφονται τα πραγματικά δύσκολα προβλήματα. Η συνεχής “βύθιση” στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου για την παρακολούθηση αλλεπάλληλων video από όλα τα μήκη και πλάτη της γης (τα οποία εναλλάσσονται με χαρακτηριστική ταχύτητα) ανοίγει το κουτί της Πανδώρας.

Από την επιδείνωση των σχολικών επιδόσεων μέχρι την κατάθλιψη και τους αυτοτραυματισμούς, το “μπουκέτο” των συνεπειών της εθιστικής χρήσης του Tik-Tok από έφηβες και έφηβους είναι-δυστυχώς-πάρα πολύ πλούσιο.

Μία από τους κυριότερες έχει να κάνει με τη μείωση της διάθεσης. Έφηβοι με εθιστική χρήση του TikTok εμφανίζουν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και μοναξιάς σε σχέση με μέτριους ή μη χρήστες. Προβληματική χρήση της πλατφόρμας συνδέεται επίσης με αυξημένο στρες, κοινωνικό άγχος και έντονη αίσθηση απομόνωσης. Η ψευδαίσθηση του μαζί που δίνει η πλατφόρμα είναι ακριβώς αυτό: Ψευδαίσθηση. Και αφορά μόνο το δικό της ηλεκτρονικό περιβάλλον.

Εμφανίζεται παράλληλα αυτό που επιστήμονες ονομάζουν Compulsive Use. Οι εθισμένοι χρήστες παρουσιάζουν εμμονική ανάγκη παρακολούθησης βίντεο, μειωμένη αυτοσυγκράτηση και αδυναμία ελέγχου της ενασχόλησης, με αντίκτυπο σε άλλες δραστηριότητες και αρνητική τροποποίηση του κύκλου ύπνου. Με άλλα λόγια το μυαλό των παιδιών “κολλάει” στην πλατφόρμα και σταδιακά τα υπόλοιπα πράγματα δεν έχουν τόσο πολύ μεγάλη σημασία.

SOS για τα κορίτσια

Η συνεχής προβολή video με “ιδεατές” εικόνες χαρούμενων και αδύνατων ανθρώπων, κυρίως κοριτσιών, φαίνεται ότι επηρεάζει ιδιαίτερα κυρίως τις έφηβες χρήστριες της πλατφόρμας. Η έκθεση σε ιδανικές εικόνες, trends και φίλτρα ενισχύει τις συγκρίσεις, αυξάνοντας το άγχος, τη δυσαρέσκεια για το σώμα και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ετσι, σε πολλές περιπτώσεις, ο εθισμός καταλήγει να μετατραπεί σε διατροφική διαταραχή αφού τα κορίτσια εκφράζουν την επιθυμία να χάσουν-πάση θυσία-βάρος. Το κακό όμως επηρεάζει πολύ και τα αγόρια.

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Μόνικα Χιμένεθ, το περιεχόμενο μόδας και ομορφιάς που προσφέρει ο αλγόριθμος στα κορίτσια εξ ορισμού έχει σαφή αντίκτυπο στην εικόνα του σώματός τους και την αυτοεκτίμησή τους. Στην περίπτωση των αγοριών, το γεγονός ότι το προτεινόμενο περιεχόμενο σχετίζεται στενά με αθλήματα και ανταγωνιστικά παιχνίδια, με συμπεριφορά που είναι συχνά επιθετική, ενισχύει την ιδέα του κυρίαρχου άνδρα που συνδέεται με την τοξική αρρενωπότητα, με λίγο χώρο για να δείξει τα συναισθήματά του.

Και επίσης: Τα έφηβα κορίτσια έχουν μια πιο επικριτική και συχνά πιο αρνητική αντίληψη (κοινώς δεν πιστεύουν ότι είναι τα πράγματα) για τον αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ευημερία τους, πιθανώς επειδή εκτίθενται σε αυτά πιο έντονα και αισθάνονται μεγαλύτερη πίεση όσον αφορά την εμφάνιση και την εξωτερική αποδοχή. Αυτό υποδεικνύει την επείγουσα ανάγκη ενίσχυσης της συναισθηματικής τους εκπαίδευσης και ενθάρρυνσης να βλέπουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πιο κριτικά. Αυτό, προφανώς, πρέπει να γίνει πριν καν το παιδί (αγόρι ή κορίτσι) φτάσει στην εφηβεία. Και η λογική λέει ότι δεν πρέπει να γίνει μόνο στην οικογένεια αλλά και στο σχολείο.

Ακόμα μία αρνητική επίδραση έχει να κάνει με το αποκαλούμενο “contagion”. Έχει τεκμηριωθεί φαινόμενο γρήγορης μετάδοσης (μέσω “τρέντς” και επαναλαμβανόμενου περιεχομένου) ψυχολογικών συμπτωμάτων, όπως τικ, αυτοτραυματισμοί ή ακόμη και συμπτώματα διατροφικής διαταραχής (να και πάλι αυτού του είδους οι διαταραχές), ιδίως μεταξύ ευάλωτων ομάδων εφήβων.

Έλλειψη φίλτρων προστασίας μάλιστα, η ταχύτητα διάδοσης περιεχομένου μειώνει την ικανότητα ελέγχου της ποιότητας και της παιδαγωγικής επάρκειας των βίντεο που προβάλλονται σε ανηλίκους.

Είναι επίσης σαφές και έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά, ότι ένας ανήλικος χρήστης μπορεί να εκτεθεί σε περιεχόμενο σχετικό με αυτοτραυματισμό ή διατροφικές διαταραχές μέσα σε 2–8 λεπτά από την εγγραφή του, γεγονός που συντελεί στη γρήγορη εξοικείωση με δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Το στρεσογόνο, αρνητικό ερέθισμα δηλαδή, μπορεί να έρθει πολύ γρήγορα, μερικά λεπτά μόνο μετά την είσοδο του εφήβου στον κόσμο της πλατφόρμας.

Τέλος καταγράφεται και η συνέπεια της κοινωνικής απομόνωσης. Η αυξημένη εμπλοκή συσχετίζεται με μειωμένη συμμετοχή σε πραγματικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και διεύρυνση του αισθήματος μοναξιάς. Παράλληλα αναπτύσσεται η νοοτροπία σύγκρισης και το FOMO: Η διαρκής σύγκριση “like” και “followers” ενισχύει το άγχος για αποδοχή και κοινωνικό αποκλεισμό (Fear Of Missing Out). Κοντολογίς: Πρέπει να κάνω ότι βλέπω γιατί αλλιώς δεν θα είμαι αρεστός ή δημοφιλής στο περιβάλλον μου.

Οι γονείς πάντως κρατούν στα χέρια τους τα κλειδιά που μπορούν να “κλειδώσουν” την πιθανότητα να φτάσουν τα παιδιά τους σε σημείο εξάρτησης από την πλατφόρμα. Η τεχνολογία προσφέρει λύσεις ακόμα και εξ’ αποστάσεως ελέγχου του περιεχομένου στο οποίο εκτίθεται το παιδί ενώ, όπως τονίστηκε και παραπάνω, τεράστιο ρόλο παίζει η εκπαίδευση και η ενημέρωση για τη χρήση των social media, από το δημοτικό σχολείο ακόμα.