Οκτώ μωρά στη Βρετανία με DNA από τρεις γονείς! – Σωτήρια επιστημονική ανακάλυψη, αλλά με “αστερίσκους”

Η νέα τεχνολογία δίνει λύση σε μητέρες με μιτοχονδριακές ασθένειες, αλλά οι ειδικοί ζητούν προσοχή λόγω άγνωστων κινδύνων. Το MIT Review αναλύει τη νέα επιστημονική ανακάλυψη που μπορεί να αποβεί σωτήρια, επισημαίνει, όμως, και τις επιφυλάξεις.

Τα πολυαναμενόμενα αποτελέσματα της δοκιμής του 2017 δείχνουν ότι η νέα προσέγγιση μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μιτοχονδριακής νόσου — αν και δεν έχουν πειστεί όλοι οι ειδικοί. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οκτώ μωρά έχουν γεννηθεί χάρη σε τεχνολογία που χρησιμοποιεί DNA από τρία άτομα: τους δύο βιολογικούς γονείς και έναν τρίτο δότη που προσφέρει υγιές μιτοχονδριακό DNA.

Τα μωρά γεννήθηκαν από μητέρες που φέρουν γονίδια για μιτοχονδριακές παθήσεις και κινδύνευαν να μεταδώσουν σοβαρές διαταραχές. Οι ερευνητές της δοκιμής αναφέρουν ότι τα οκτώ μωρά είναι υγιή. «Η μιτοχονδριακή νόσος μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τις οικογένειες», δήλωσε ο Doug Turnbull από το Πανεπιστήμιο του Newcastle. «Τα σημερινά νέα προσφέρουν ελπίδα σε περισσότερες γυναίκες που κινδυνεύουν να μεταδώσουν αυτή την πάθηση, δίνοντάς τους την ευκαιρία να αποκτήσουν παιδιά χωρίς αυτή τη φοβερή ασθένεια».

Η μελέτη βασίζεται στην τεχνική της «μιτοχονδριακής δωρεάς» και χαρακτηρίστηκε ως «κατόρθωμα» και «αξιοσημείωτη επίτευξη» από άλλους επιστήμονες του χώρου. Στην προσέγγιση της ομάδας, τα ωάρια των ασθενών γονιμοποιούνται με σπέρμα και οι πυρήνες τους μεταφέρονται σε δωρηθέντα γονιμοποιημένα ωάρια, από τα οποία έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας. Έτσι, τα νέα έμβρυα περιέχουν το DNA των προοριζόμενων γονιών και ένα μικρό ποσοστό μιτοχονδριακού DNA από τον δότη.

«Η έννοια της [μιτοχονδριακής δωρεάς] έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, ανησυχία και προβληματισμό», ανέφερε ο Stuart Lavery, σύμβουλος αναπαραγωγικής ιατρικής στο University College Hospitals NHS Foundation Trust. «Η ομάδα του Newcastle απέδειξε ότι μπορεί να εφαρμοστεί με κλινική αποτελεσματικότητα και ηθικά αποδεκτό τρόπο για την πρόληψη της νόσου και του πόνου».

Αντιδράσεις και επιφυλάξεις για την ασφάλεια

Ωστόσο, δεν βλέπουν όλοι τη δοκιμή ως απόλυτη επιτυχία. Ενώ πέντε παιδιά γεννήθηκαν «χωρίς προβλήματα υγείας», ένα παρουσίασε πυρετό και λοίμωξη ουροποιητικού, ενώ ένα άλλο είχε μυϊκούς σπασμούς. Ένα τρίτο αντιμετώπισε αρρυθμία στην καρδιά. Τρία μωρά γεννήθηκαν με χαμηλό επίπεδο των ίδιων μεταλλάξεων στο μιτοχονδριακό DNA που η θεραπεία στόχευε να αποτρέψει.

Η Heidi Mertes, βιοηθικός στο Pανεπιστήμιο της Γάνδης, δηλώνει «μετριοπαθώς αισιόδοξη». «Χαίρομαι που λειτούργησε», λέει. «Αλλά παράλληλα είναι ανησυχητικό… χρειάζεται προσοχή και προσεκτικά βήματα». Ο Pavlo Mazur, πρώην εμβρυολόγος που χρησιμοποίησε παρόμοια μέθοδο στην Ουκρανία, θεωρεί ότι οι δοκιμές πρέπει να διακοπούν προσωρινά μέχρι να διευκρινιστούν τα αίτια των παρατηρούμενων φαινομένων.

Άλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η τεχνική θα πρέπει να μελετηθεί και σε άτομα χωρίς μιτοχονδριακές μεταλλάξεις, ώστε να μειωθεί κάθε πιθανός κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών στα παιδιά.

Νομικό πλαίσιο και εξέλιξη της έρευνας στη Βρετανία

Η είδηση των γεννήσεων ήταν πολυαναμενόμενη από τους ερευνητές. Η μιτοχονδριακή δωρεά νομιμοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2015. Δύο χρόνια αργότερα, η Human Fertility and Embryology Authority (HFEA) χορήγησε αποκλειστική άδεια σε κλινική του Newcastle για τη διαδικασία.

Το Newcastle Fertility Centre at Life ξεκίνησε τη δοκιμή το 2017 με στόχο τη θεραπεία 25 γυναικών ετησίως. Έκτοτε, η ομάδα του Newcastle κράτησε χαμηλό προφίλ σχετικά με τα αποτελέσματα, παρότι άλλες ομάδες διεθνώς έχουν εφαρμόσει παρόμοιες τεχνικές (όπως στις ΗΠΑ, την Ουκρανία και την Ελλάδα).

Ωστόσο, η δοκιμή του Newcastle θεωρείται η πιο «επίσημη», καθώς ήταν υπό εποπτεία της HFEA. Από το 2017, 39 γυναίκες έλαβαν έγκριση για συμμετοχή στη διαδικασία. Είκοσι πέντε υποβλήθηκαν σε ορμονική διέγερση για συλλογή ωαρίων προς κατάψυξη, ενώ δεκαεννέα προχώρησαν στη διαδικασία της δωρεάς. Μέχρι στιγμής, επτά γυναίκες έχουν γεννήσει (μία είχε δίδυμα), ενώ μία ακόμη κυοφορεί.

Το μεγαλύτερο παιδί είναι σήμερα δύο ετών. Τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν στο New England Journal of Medicine. Μια μητέρα δήλωσε: «Το μόνο που θέλαμε ήταν να δώσουμε στο παιδί μας μια υγιή αρχή στη ζωή… Η επιστήμη μάς έδωσε μια ευκαιρία».

Αποτελέσματα και νέοι προβληματισμοί

Μετά τη γέννηση κάθε παιδιού, οι ερευνητές συνέλεξαν δείγματα αίματος και ούρων για ανάλυση του μιτοχονδριακού DNA. Διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα μεταλλαγμένου DNA ήταν πολύ χαμηλότερα απ’ ό,τι θα αναμενόταν χωρίς τη μέθοδο αυτή. Τρεις μητέρες είχαν 100% μεταλλαγμένο μιτοχονδριακό DNA («ομοπλασμία»), όμως στα τέσσερα παιδιά τους (μαζί με τα δίδυμα), μόνο το 5% ή λιγότερο του DNA είχε τη μετάλλαξη — ένδειξη ότι δεν θα εμφανιστεί νόσος.

Οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν το αποτέλεσμα θετικό. Όπως δήλωσε η συν-συγγραφέας Mary Herbert, καθηγήτρια αναπαραγωγικής βιολογίας στα πανεπιστήμια Newcastle και Monash: «Παιδιά που θα είχαν κληρονομήσει πολύ υψηλά ποσοστά μετάλλαξης πλέον έχουν μείωση από 77% έως 100%».

Ωστόσο, τρία από τα οκτώ παιδιά παρουσίασαν συμπτώματα υγείας: ένα διαγνώστηκε στα επτά μήνες με σπάνια μορφή επιληψίας (που υποχώρησε μετά από τρεις μήνες), ένα εμφάνισε λοίμωξη ουροποιητικού συστήματος και ένα τρίτο είχε παρατεταμένο ίκτερο, υψηλά λιπίδια αίματος και αρρυθμία — συμπτώματα που φαίνεται πως δεν σχετίζονται με τις μιτοχονδριακές μεταλλάξεις αλλά δεν υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα.

Επιπλέον, διαπιστώθηκε το φαινόμενο της «αντιστροφής»: ενώ θεωρητικά τα παιδιά δεν θα έπρεπε να κληρονομούν καθόλου «ελαττωματικό» μιτοχονδριακό DNA από τις μητέρες τους, σε τρία παιδιά παρατηρήθηκαν ποσοστά μεταξύ 5%–16% στο αίμα τους (και έως 20% στα ούρα). Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν γιατί συμβαίνει αυτό ούτε εντόπισαν συσχέτιση με την ποσότητα κυτταροπλάσματος που μεταφέρεται στη διαδικασία.

Μελλοντικές παρακολουθήσεις και επιλογές γυναικών

Η ομάδα συνεχίζει να διερευνά το ζήτημα της αντιστροφής. Σύμφωνα με ειδικούς που επικαλείται το MIT Technology Review, τόσο χαμηλά ποσοστά δύσκολα προκαλούν νόσο — ωστόσο ανησυχούν μήπως τα ποσοστά είναι υψηλότερα σε άλλους ιστούς ή αλλάζουν με την ηλικία.

Το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και σε άλλες δοκιμές (όπως στην Ελλάδα), όπου φάνηκε ότι η αντιστροφή συμβαίνει νωρίς στην ανάπτυξη των εμβρύων — τα πρώτα δείγματα δείχνουν τέλεια εικόνα, αλλά οι μεταλλάξεις εμφανίζονται γύρω στις 15 εβδομάδες κύησης και μετά σταθεροποιούνται.

Η ομάδα του Newcastle θα παρακολουθεί τα παιδιά μέχρι την ηλικία των πέντε ετών. Για επόμενες δοκιμές προτείνεται η χρήση αμνιοπαρακέντησης ώστε οι γονείς να γνωρίζουν εγκαίρως αν υπάρχουν υψηλά ποσοστά μεταλλαγμένου DNA — γεγονός που θα τους έδινε επιλογές σχετικά με τη συνέχιση ή όχι της κύησης.

Ο Dagan Wells, βιολόγος αναπαραγωγής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που συμμετείχε στη δοκιμή στην Ελλάδα, θεωρεί τα αποτελέσματα «γενικά καθησυχαστικά», αλλά υπογραμμίζει πως η μέθοδος μειώνει τον κίνδυνο χωρίς να εγγυάται υγιές παιδί. Όπως σημειώνει η Mertes, εναλλακτική επιλογή αποτελεί η δωρεά ωαρίων — λύση όμως που δεν προτιμούν όσοι επιθυμούν γενετική συγγένεια με το παιδί τους.