ΑΡΘΡΟ LIBRE/Βιβή Κεφαλά: Ελλάδα–Λιβύη-Τουρκία: Γεωστρατηγική και γεωοικονομία με φόντο το Δίκαιο της Θάλασσας

Από το 2014 μέχρι σήμερα, η Λιβύη παραμένει εγκλωβισμένη σε έναν ατέρμονο πόλεμο δια αντιπροσώπων, με βασικούς παίκτες την Τουρκία και την Ρωσία. Η Άγκυρα στηρίζει τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης υπό τον μεταβατικό πρωθυπουργό Ντμπέϊμπα (που ανέλαβε το αξίωμα αυτό για την διενέργεια εκλογών, τις οποίες δεν έκανε ποτέ) με έδρα την Τρίπολη, ενώ η Μόσχα, μέσω της ομάδας Βάγκνερ, στηρίζει τον Χαλίφα Χάφταρ, με έδρα την Βεγγάζη,  και ελέγχει την ανατολική πλευρά της χώρας, η οποία διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα υδρογονανθράκων.

Της Βιβής Κεφαλά, Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων, Διευθύντρια του Κέντρου Ανάλυσης Μεσανατολικής Πολιτικής (ΚΕ.Α.ΜΕ.Π.)

Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του νέο-οθωμανικού σχεδίου, που  εμπεριέχει την Γαλάζια Πατρίδα, η Τουρκία επιδιώκει να στερήσει την Ελλάδα αλλά και την Κυπριακή Δημοκρατία από κάθε δυνατότητα άσκησης κυριαρχικών τους δικαιωμάτων και εκμετάλλευσης του υποθαλάσσιου πλούτου της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) τους, προβάλλοντας ανυπόστατους ισχυρισμούς σχετικά με την έλλειψη επήρειας των νησιών στην οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών. Με την πολιτική αυτή, οι απαρχές της οποίας ανάγονται στο 1973, η Άγκυρα επιδιώκει να κατακτήσει την θέση της μεγάλης περιφερειακής δύναμης και να καταστεί ο αναγκαστικός κόμβος διακοματακόμισης ενέργειας, χωρίς την έγκριση της οποίας δεν μπορεί να εφαρμοστεί καμία συμφωνία ούτε να αναληφθεί καμία σχετική πρωτοβουλία. 

Ο άτυπος αλλά πραγματικός διαχωρισμός της Λιβύης, βρισκόταν σε αντίθεση με τα τουρκικά σχέδια, καθώς ο Χαλίφα Χάφταρ συνεχίζει να ελέγχει το ανατολικό τμήμα της χώρας και να αντιτίθεται στην Άγκυρα, αφού στηρίζει την κυβέρνηση της Τρίπολης, η παραμονή της οποίας στην εξουσία εξαρτάται εν πολλοίς από την Τουρκία. Ωστόσο, πρόσφατα, ο Χαλίφα Χάφταρ φαίνεται να προσεγγίζει την Τουρκία αρχής γενομένης από την πρόσφατη  αποδοχή του παράνομου τουρκο – λιβυκού Μνημονίου του 2019. Πέραν αυτού, ο στρατάρχης Χάφταρ συζητά με την Άγκυρα την επαναλειτουργία του τουρκικού Προξενείου στην Βεγγάζη.

Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν την επιδίωξη του Χάφταρ έρθει σε συμφωνία με την Τουρκία, πράγμα που μπορεί να προσελκύσει τουρκικές επενδύσεις στην ανατολική Λιβύη, να του προσφέρει την διπλωματική στήριξη της Άγκυρας, να μειώσει τον βαθμό εξάρτησής του από την Μόσχα, να εμφανιστεί ο ίδιος ως σταθεροποιητικός παράγοντας στην Λιβύη, δημιουργώντας την εικόνα ενός υπεύθυνου πολιτικού παράγοντα, απαλείφοντας ταυτόχρονα την εικόνα του πολέμαρχου που τον χαρακτηρίζει σήμερα. 

Αυτό το τελευταίο στοιχείο αποκτά μεγάλη σημασία, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, αφ΄ενός στο εσωτερικό επίπεδο, εάν και όποτε γίνουν εκλογές, και αφ΄ετέρου σε σχέση με ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία και η Ιταλία που επιθυμούν μία σταθερή Λιβύη, κυρίως για οικονομικούς λόγους.

Όλα αυτά δημιουργούν πρόσθετα εμπόδια στην Ελλάδα, η οποία αντιλαμβανόταν τον Χαλίφα Χάφταρ, ο οποίος θεωρούσε αντίπαλό του την Τουρκία και δεν είχε αποδεχθεί το τουρκο –λιβυκό Μνημόνιο, ως έναν εν δυνάμει, τουλάχιστον, αντίβαρο στις ασφυκτικές πιέσεις της Τουρκίας, η οποία, μάλιστα πριν από λίγο καιρό επανέφερε το casus belli, απειλώντας και πάλι την Ελλάδα με πόλεμο εάν ασκήσει τα νόμιμα κυριαρχικά της δικαιώματα, όπως λ.χ. η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της στα δώδεκα μίλια, προφανώς όπου αυτό είναι εφικτό.

Η ρηματική διακοίνωση που κατέθεσε η Τρίπολη στον ΟΗΕ στις 20 Ιουνίου 2025 αποτελεί πλήρη αμφισβήτηση της οριοθέτησης που έχει κάνει η Ελλάδα, επί τη βάσει της μέσης γραμμής, και προβάλλει τις μονομερείς της διεκδικήσεις που εμπεριέχονται στο τουρκο –λιβυκό Μνημόνιο του 2019, το οποίο παραβιάζει κατάφωρα το Δίκαιο της Θάλασσας, διεκδικήσεις που καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής ΑΟΖ νότια της Κρήτης. Σχεδόν ταυτόχρονα, εργαλειοποιούνται οι μεταναστευτικές – προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα –και όχι μόνο-  δημιουργώντας για την χώρα μας μία νέα κρίση στην Κρήτη, αντίστοιχη με αυτήν του Έβρου το 2020. Τέλος, όπως έγινε γνωστό, η Τουρκία συζητά με την νέα συριακή ηγεσία, η οποία εξαρτάται όπως και αυτή της Τρίπολης από την τουρκική στήριξη, τον καθορισμό των ΑΟΖ τους.

Πρόκειται για μία δύσκολα αντιμετωπίσιμη κατάσταση όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για άλλες χώρες του μεσογειακού νότου, όπως η Ιταλία και η Μάλτα, που αντιμετωπίζουν επίσης κύματα μεταναστών και προσφύγων, η ροή των οποίων είναι πολύ δύσκολο να ανακοπεί. Παράλληλα, ο τουρκικός ηγεμονισμός και η αυθαιρεσία που τον συνοδεύει, εγείρουν ζητήματα ενεργειακής ασφάλειας και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θα πρέπει να αντιδράσει συντονισμένα και ουσιαστικά, εάν δεν θέλει να καταστεί ενεργειακός όμηρος της Άγκυρας.