Αναδυόμενα οικονομικά μπλοκ αντίβαρο στη δυτική ηγεμονία ξαναγράφουν τον παγκόσμιο χάρτη

Ο κόσμος όπως τον γνωρίζαμε αλλάζει. Ο μονοπολικός κόσμος που καθιερώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου υπό την ηγεμονία της Δύσης, δείχνει πλέον να υποχωρεί, καθώς νέες δυνάμεις από την Ασία και τον Παγκόσμιο Νότο αναδύονται, διεκδικώντας ρόλο στη διαμόρφωση ενός πιο πολυκεντρικού διεθνούς συστήματος. Αυτό δεν συνέβη ξαφνικά. Οι βάσεις μπήκαν από τις αρχές της νέας χιλιετίας, η δυναμική επιταχύνθηκε στη δεκαετία του 2010 και σήμερα, με αφορμή και την εσωτερική αστάθεια στις ΗΠΑ, η τάση γίνεται εμφανής.

Σπύρος Σιδέρης

Χώρες που άλλοτε βρίσκονταν στο περιθώριο, συνασπίζονται σε οικονομικά μπλοκ, αμφισβητώντας την παγκόσμια τάξη που επέβαλαν οι δυτικές δυνάμεις, επαναχαράσσοντας τους χάρτες επιρροής, συμμαχιών και συμφερόντων.

Η ASEAN, η Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Εταιρική Σχέση (RCEP), οι BRICS Plus, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) και η Αφρικανική Ένωση είναι πέντε χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το καθένα έχει διαφορετική ιστορία, εσωτερικές αντιφάσεις και δυνατότητες, αλλά κοινό παρανομαστή: τη μετάβαση από την περιθωριοποίηση στη θεσμική οικοδόμηση ισχύος.

ASEAN: Περιφερειακή δύναμη με παγκόσμιο βάρος

Η ASEAN ιδρύθηκε το 1967 με πέντε μέλη (Ινδονησία, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες) ως αντίβαρο στις ιδεολογικές συγκρούσεις του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα αριθμεί δέκα μέλη, εκπροσωπώντας πάνω από 680 εκατομμύρια κατοίκους και ΑΕΠ άνω των 3,6 τρισ. δολαρίων.

Είναι το πέμπτο μεγαλύτερο οικονομικό μπλοκ παγκοσμίως, με ισχυρή εσωτερική αγορά, βιομηχανική ισχύ σε ηλεκτρονικά, οχήματα και τεχνολογία, ενώ οι εμπορικές συναλλαγές της με τον υπόλοιπο κόσμο φτάνουν τα 3,9 τρισ. δολάρια. Παρά τις εσωτερικές διαφορές (γλώσσα, θρησκεία, πολιτεύματα), η ASEAN κατάφερε να αναδείξει τον οικονομικό πραγματισμό πάνω από τις αντιθέσεις, προσελκύοντας το ενδιαφέρον δυνάμεων όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η ΕΕ.

RCEP: Η μεγαλύτερη εμπορική συμφωνία στον κόσμο

Η Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Εταιρική Σχέση (RCEP), που υπογράφηκε το 2020, είναι η μεγαλύτερη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο, με 15 χώρες: τα δέκα μέλη της ASEAN, την Κίνα, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Καλύπτει το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ και 2,3 δισ. ανθρώπους.

Στόχος της δεν είναι μόνο η μείωση των δασμών αλλά η ενοποίηση κανόνων, η διευκόλυνση επενδύσεων και η ενίσχυση των εφοδιαστικών αλυσίδων, καθιστώντας την πρότυπο οικονομικής ενοποίησης.

Η ASEAN διατηρεί έναν εντυπωσιακό διπλό ρόλο: είναι πυρήνας στο RCEP αλλά και ευέλικτος συνομιλητής δυνάμεων όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, χωρίς να εγκλωβίζεται σε μονοδιάστατες συμμαχίες.

BRICS Plus: Ο ανερχόμενος πόλος του Παγκόσμιου Νότου

Οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) ιδρύθηκαν το 2009 ως αντίβαρο στην G7. Το 2024 επεκτάθηκαν με την ένταξη της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, του Ιράν, της Αιθιοπίας και το 2025 της Ινδονησίας. Σήμερα, με το BRICS Plus να φτάνει τα 20 μέλη, καλύπτουν περίπου το 45-50% του παγκόσμιου πληθυσμού και πάνω από το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ (σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης). Ενισχυμένοι από χώρες-κλειδιά στην ενέργεια (π.χ. Ιράν, Εμιράτα), ελέγχουν σημαντικό μέρος της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, φυσικού αερίου και εμπορίου.

Σημαντικό εργαλείο αποτελεί η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης (New Development Bank), που ιδρύθηκε το 2014 από τους BRICS και έχει χρηματοδοτήσει πάνω από 120 αναπτυξιακά έργα συνολικής αξίας άνω των 39 δισ. δολαρίων. Παράλληλα, εξετάζονται πρωτοβουλίες όπως κοινές αγορές εμπορευμάτων και ακόμη και κοινό νόμισμα, με στόχο τον περιορισμό της εξάρτησης από το δολάριο.

Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO): Ευρασιατική σταθερότητα

Το SCO ξεκίνησε το 1996 ως ομάδα ασφάλειας και εξελίχθηκε το 2001 σε οργανισμό με πλήρες φάσμα δραστηριοτήτων. Με 10 μέλη (μεταξύ αυτών η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, το Πακιστάν και το Ιράν), καλύπτει το 24% της ξηράς και το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αν και αρχικά επικεντρώθηκε σε ζητήματα ασφαλείας, σήμερα εμπλέκεται σε ενέργεια, τεχνολογία και μεταφορές, ελέγχοντας δίκτυα όπως το Belt and Road και τον διάδρομο Ρωσίας-Ινδίας-Ιράν-Κόλπου. Παρά τις εσωτερικές εντάσεις, λειτουργεί ως βασικός παράγοντας σταθερότητας στον ευρασιατικό χώρο.

Αφρικανική Ένωση: Η ήσυχη άνοδος του μέλλοντος

Η Αφρικανική Ένωση δεν έχει φτάσει ακόμη στα επίπεδα θεσμικής ολοκλήρωσης άλλων μπλοκ, αλλά με άνω του 1,4 δισ. πληθυσμό, πλούσιους φυσικούς πόρους και αναπτυσσόμενη βούληση για ενδοηπειρωτική συνεργασία (π.χ. Αφρικανική Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου), δείχνει σαφή πρόθεση εμβάθυνσης. Το παράδειγμα της ASEAN υπενθυμίζει ότι η οικονομική σύγκλιση μπορεί να προηγηθεί της πολιτικής ενοποίησης.