Ανάλυση: Μυστικές συνομιλίες Συρίας–Ισραήλ… Απόσυρση, ομαλοποίηση ή νέο ψυχροπολεμικό σκηνικό;

Σε μια Μέση Ανατολή που κοχλάζει, η πληροφορία για απευθείας συναντήσεις ανάμεσα σε αξιωματούχους της Συρίας και του Ισραήλ στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, φέρνει στο προσκήνιο ένα από τα πιο ακανθώδη και μακροχρόνια ζητήματα της περιοχής: το μέλλον των κατεχόμενων Υψιπέδων του Γκολάν, το βάθος του πιθανού συριακού-ισραηλινού διαλόγου και την εμπλοκή τρίτων παραγόντων, όπως το Ιράν, η Χεζμπολάχ και οι παλαιστινιακές οργανώσεις. Η αντίθεση των δύο πλευρών είναι τόσο βαθιά, ώστε διπλωμάτες μιλούν για μια «μεγάλη χαράδρα» που χωρίζει τις θέσεις τους, απειλώντας να τινάξει στον αέρα κάθε ιδέα για συμφωνία.

Σπύρος Σιδέρης

Οι ισραηλινές πηγές, μέσω του δικτύου i24 News, μιλούν για τουλάχιστον δύο με τρεις γύρους συναντήσεων στο Μπακού, με συμμετοχή του Σύρου προέδρου Αχμέτ αλ-Σαράα, του υπουργού Εξωτερικών Άσαντ αλ-Σιμπάνι και του κυβερνητικού συντονιστή Αχμέτ αλ-Νταλάτι, ενώ από την ισραηλινή πλευρά συμμετείχαν ανώτεροι στρατιωτικοί και ένας ειδικός απεσταλμένος του Μπενιαμίν Νετανιάχου.

Η Δαμασκός διαψεύδει κατηγορηματικά κάθε συνάντηση, μιλώντας για «σενάρια χειραγώγησης» που αποσκοπούν στο να εκθέσουν τη συριακή κυβέρνηση στο εσωτερικό και στους συμμάχους της.

Παρ’ όλα αυτά, ισραηλινά και διεθνή δίκτυα επιμένουν ότι οι συναντήσεις επικεντρώθηκαν σε δύο βασικά θέματα: τον περιορισμό της ιρανικής επιρροής στη Συρία και τον βαθμό ομαλοποίησης των συρο-ισραηλινών σχέσεων, εάν το Ισραήλ αποσύρει ή όχι στρατεύματα από περιοχές που κατέχει ανατολικά του Γκολάν.

Το βάθος της ομαλοποίησης και το αμετακίνητο Γκολάν

Το βασικό σημείο σύγκρουσης είναι το Γκολάν, που το Ισραήλ κατέχει από το 1967 και προσάρτησε μονομερώς το 1981, χωρίς διεθνή μη αναγνώριση. Η Συρία ζητά πλήρη απόσυρση ως προϋπόθεση για οποιοδήποτε είδος ομαλοποίησης, ακόμη και εάν αυτό περιορίζεται σε «ήπιες» μορφές, όπως συμφωνίες μη επίθεσης ή τεχνικό συντονισμό σε συνοριακά ζητήματα. Αντίθετα, το Ισραήλ εμφανίζεται αμετακίνητο, δηλώνοντας ότι το Γκολάν αποτελεί για εκείνο «γραμμή ζωής» σε επίπεδο ασφάλειας.

Σύμφωνα με πηγές, το Ισραήλ επιθυμεί τρεις ασφαλείς ζώνες:

• Μια άμεσα κατεχόμενη περιοχή (υψηλά σημεία του Γκολάν, όπως οι Κορυφές του Χερμόν),
• Μια δεύτερη ζώνη ασφαλείας 3–5 χλμ. εντός της συριακής επικράτειας, απαλλαγμένη από κάθε ένοπλη παρουσία,
• Μια τρίτη ζώνη αποστρατιωτικοποιημένη, που εκτείνεται από τη Δαμασκό μέχρι τον νότο και τα σύνορα με την Ιορδανία.

Η Συρία, από την άλλη, επικαλείται τη συμφωνία του 1974 για τον διαχωρισμό των δυνάμεων, ζητώντας επιστροφή στα σύνορα εκείνης της περιόδου, κάτι που το Ισραήλ απορρίπτει.

Ο φόβος μιας νέας «7ης Οκτωβρίου» και οι υποψίες κατά του Ιράν

Η ισραηλινή στρατιωτική ηγεσία προβάλλει μια νέα αφήγηση για να δικαιολογήσει τη σκληρή στάση της. Αξιωματούχοι μιλούν για συλλήψεις «σε βάθος συριακού εδάφους», όπου, όπως υποστηρίζουν, μέλη φιλοϊρανικών πολιτοφυλακών παραδέχτηκαν ότι σχεδίαζαν επιθέσεις σε ισραηλινές εγκαταστάσεις, κατά το πρότυπο της Χαμάς στη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου 2023. Αυτή η ρητορική ανεβάζει τους τόνους, δημιουργώντας πρόσθετες δυσκολίες για οποιαδήποτε ειρηνευτική διαπραγμάτευση.

Η παρουσία του Ιράν και της Χεζμπολάχ στη Συρία παραμένει βασικό σημείο τριβής. Το Ισραήλ απαιτεί ως αντάλλαγμα για οποιαδήποτε παραχώρηση, τον περιορισμό ή ακόμη και την απομάκρυνση του ιρανικού στρατιωτικού και πολιτικού δικτύου από τη Συρία και τον περιορισμό της ροής όπλων στη Χεζμπολάχ και σε παλαιστινιακές οργανώσεις στον Λίβανο.

Η Άγκυρα και η Μόσχα ως παρατηρητές

Δεν περνά απαρατήρητο το ότι οι συνομιλίες έγιναν στο Μπακού: το Αζερμπαϊτζάν θεωρείται πιστός σύμμαχος του Ισραήλ και ταυτόχρονα έχει στενή συνεργασία με την Τουρκία.

Η επιλογή του τόπου μεταφέρει σαφές μήνυμα προς το Ιράν, του οποίου οι σχέσεις με τη Συρία έχουν ψυχρανθεί το τελευταίο διάστημα, καθώς η Δαμασκός εμφανίζεται πιο πρόθυμη να επαναπροσεγγίσει αραβικά κράτη και δειλά ακόμη και το Ισραήλ.

Την ίδια ώρα, η Ρωσία, τυπικά ο σημαντικότερος σύμμαχος της Συρίας, κρατά αποστάσεις. Η Μόσχα επιθυμεί σταθερότητα, αλλά δεν φαίνεται διατεθειμένη να επέμβει σε μια τόσο ευαίσθητη διαπραγμάτευση, ιδίως όσο η Ουκρανία και η σχέση της με τη Δύση απορροφούν το διπλωματικό της κεφάλαιο.

Επόμενες κινήσεις και αβέβαιες προοπτικές

Η ανακοίνωση πιθανής συνάντησης ανάμεσα στον Σύρο υπουργό Εξωτερικών και τον Ισραηλινό ομόλογό του, Γκίντεον Σαάρ, στις Βρυξέλλες, στο περιθώριο συνάντησης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, προκαλεί έντονες αντιδράσεις σε Δαμασκό, Τεχεράνη, αλλά και εντός του συριακού καθεστώτος. Ταυτόχρονα, δίνει τροφή σε σενάρια για έναν «διαφορετικό δρόμο» που ίσως ακολουθήσει η Συρία στην προσπάθειά της να σπάσει τη διπλωματική απομόνωση.

Η ερώτηση που αιωρείται: πρόκειται για μια ειλικρινή προσπάθεια συνεννόησης, ή για μια σκακιέρα παραπλάνησης, όπου η Συρία παίζει σε πολλά ταμπλό, προκειμένου να εξασφαλίσει μέγιστο όφελος; Από τη μία, θέλει να μειώσει τις εξαρτήσεις από το Ιράν· από την άλλη, δεν μπορεί να αγνοήσει τους συμμάχους της ούτε το εσωτερικό μέτωπο.

Η ουσία πίσω από τη διπλωματική καταιγίδα

Το μεγαλύτερο εμπόδιο σε οποιαδήποτε συρο-ισραηλινή προσέγγιση παραμένει το ίδιο εδώ και δεκαετίες: η έλλειψη εμπιστοσύνης. Οι Σύριοι θεωρούν ότι η ισραηλινή στάση επιδιώκει να νομιμοποιήσει μόνιμη κατοχή εδαφών. Οι Ισραηλινοί πιστεύουν ότι η συριακή πλευρά δεν μπορεί ή δεν θέλει να εγγυηθεί ασφάλεια, όσο το ιρανικό δίκτυο παραμένει ενεργό.

Για τους κατοίκους του Γκολάν, τα σενάρια συνομιλιών μοιάζουν μακρινά. Για το Ισραήλ, η διατήρηση ενός ισχυρού στρατιωτικού αποτυπώματος θεωρείται απαραίτητη. Για τη Συρία, η ανάκτηση των εδαφών είναι ζήτημα τιμής.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι κάθε κίνηση σε αυτό το πεδίο έχει περιφερειακές επιπτώσεις: από τις ισορροπίες στο Λίβανο και την Ιορδανία, μέχρι τις αμερικανικές και ρωσικές στρατηγικές στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε έναν κόσμο όπου οι πόλεμοι συχνά ξεκινούν από παρεξηγήσεις, η διατήρηση των διαύλων επικοινωνίας —έστω και υπό σκιά— είναι από μόνη της σημαντική.

Η μεγάλη χαράδρα που χωρίζει Δαμασκό και Τελ Αβίβ δεν φαίνεται προς το παρόν να γεφυρώνεται. Όμως στην πολιτική, ακόμη και τα αδύνατα γίνονται δυνατά — όταν το συμφέρον το απαιτήσει. Μέχρι τότε, το Γκολάν θα παραμείνει σύμβολο μιας σύγκρουσης που είναι ταυτόχρονα τοπική και παγκόσμια.