Ανάλυση: Τι σηματοδοτεί η επίσκεψη Γεραπετρίτη στη Βεγγάζη και η συνάντηση με Χαφτάρ

Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη στη Βεγγάζη σηματοδοτεί την επανενεργοποίηση της ελληνικής διπλωματίας στη Λιβύη, σε μια περίοδο έντονης κινητικότητας και αναδιαμόρφωσης συμμαχιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Συνοδευόμενος από τον πρώην υφυπουργό Εξωτερικών στην κυβέρνηση Παπανδρέου, Δημήτρη Δόλλη, και τον απερχόμενο πρέσβη στη Λιβύη, Νικόλαο Γαριλίδη, ο Έλληνας ΥΠΕΞ πραγματοποίησε συνάντηση με τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ και μέλη της οικογένειάς του υπό θεσμική ιδιότητα.

Σπύρος Σιδέρης

Το περιεχόμενο της επίσκεψης υπερβαίνει τις διμερείς επαφές και αντανακλά την ανησυχία της Αθήνας για την πιθανή κύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου και από τη Βουλή της Ανατολικής Λιβύης.

Σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις του Γεραπετρίτη, οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στο μεταναστευτικό, τις θαλάσσιες ζώνες και τη διμερή συνεργασία. Ο ίδιος μίλησε για «μια Μεσόγειο της ειρήνης και της ευημερίας των λαών», επιμένοντας στη συμμόρφωση με το Διεθνές Δίκαιο.

Η επιλογή του χρόνου της επίσκεψης δεν είναι τυχαία: τις τελευταίες εβδομάδες, οι επαφές μεταξύ Άγκυρας και Ανατολικής Λιβύης έχουν ενταθεί, με την τουρκική πλευρά να φιλοξενεί τον γιο του Χαφτάρ, Σαντάμ, και τον αδελφό του Μπαλκάσεμ, που υπέγραψε συμβάσεις με τουρκικές εταιρείες.

Το πλαίσιο αυτής της επαναπροσέγγισης ανασύρει από τα συρτάρια το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, που υπεγράφη ανάμεσα στην Άγκυρα και την τότε κυβέρνηση Σαράτζ στην Τρίπολη. Η συμφωνία, που αφορά την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, έχει καταγγελθεί ως παράνομη και άκυρη από την Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Κύπρο και την ΕΕ. Παρά ταύτα, η Βουλή της Ανατολικής Λιβύης, που άλλοτε απέρριπτε τη συμφωνία, φέρεται τώρα να εξετάζει σοβαρά την κύρωσή της.

Ο βουλευτής Ισάμ αλ-Τζιχανί δήλωσε σε αραβικά μέσα ότι εξετάζονται τροποποιήσεις στη συμφωνία ώστε να εξυπηρετούν καλύτερα τα λιβυκά συμφέροντα, ενώ ο βουλευτής Χασάν αλ-Ζαρκά επισήμανε ότι η αρχική απόρριψη βασιζόταν στο γεγονός ότι υπεγράφη από μη νομιμοποιημένη κυβέρνηση. Η μετατόπιση στάσης του κοινοβουλίου αντανακλά όχι μόνο τουρκικές πιέσεις και επενδύσεις, αλλά και τη γεωστρατηγική ρευστότητα στην ευρύτερη περιοχή.

Η Τουρκία προσπαθεί πλέον να καταστεί συνομιλητής όλων των λιβυκών παρατάξεων. Οι τουρκικές εταιρείες επιστρέφουν σε έργα ανασυγκρότησης, ενώ εξετάζεται και η ίδρυση προξενείου στη Βεγγάζη. Η Άγκυρα επιχειρεί να νομιμοποιήσει de facto το τουρκολιβυκό μνημόνιο, αποσπώντας συμφωνίες και επιρροή και στην Ανατολική Λιβύη, παραδοσιακά φιλική προς την Αίγυπτο.

Η εμπλοκή της Αιγύπτου δίνει νέα διάσταση στις εξελίξεις. Το Κάιρο, που στήριζε ανοιχτά τον Χαφτάρ, ανησυχεί ότι η τουρκο-λιβυκή προσέγγιση τον απομακρύνει από τη σφαίρα επιρροής του. Σύμφωνα με πληροφορίες από αραβικά μέσα, η Αίγυπτος έχει επιδιώξει αμερικανική διπλωματική παρέμβαση για να ανασχέσει τη διαδικασία, αλλά και να διασφαλίσει τα δικά της συμφέροντα σε συνδεδεμένα μέτωπα, όπως ο συντονισμός με το Σουδάν. Παρότι διατηρεί κανάλια επικοινωνίας με την Τρίπολη, το Κάιρο βλέπει με σκεπτικισμό κάθε σενάριο ενίσχυσης της τουρκικής επιρροής στη λιβυκή ενδοχώρα.

Η ελληνική κυβέρνηση, από την πλευρά της, βλέπει στη Βεγγάζη ένα από τα τελευταία αναχώματα απέναντι στην τουρκική στρατηγική περικύκλωσης. Η νομιμοποίηση του μνημονίου από το ανατολικό κοινοβούλιο θα δημιουργούσε τετελεσμένα και θα αποδυνάμωνε τη νομική και διαπραγματευτική βάση της Αθήνας σε κάθε μελλοντική διαδικασία οριοθέτησης ΑΟΖ.

Ταυτόχρονα, η παράνομη μετανάστευση από την Ανατολική Λιβύη αποτελεί θέμα υψηλής προτεραιότητας. Η Ελλάδα επιδιώκει συνεννόηση με τον Χαφτάρ και για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ευρωπαϊκής στρατηγικής. Η ΕΕ, αν και έχει εκφράσει την αντίθεσή της στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, δεν έχει επιδείξει ενιαία στάση ή συνοχή στρατηγικής στη λιβυκή κρίση.

Οι ΗΠΑ, που διατηρούν επαφές με όλα τα μέρη, ενδέχεται να πιέσουν για ισορροπία δυνάμεων και αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων, ιδιαίτερα αν θεωρήσουν ότι η τουρκική διείσδυση υπονομεύει τη σταθερότητα. Παράλληλα, τουρκικές πηγές επισημαίνουν ότι η συμφωνία ενισχύει τόσο τη λιβυκή οικονομία όσο και τη γεωστρατηγική θέση της Λιβύης στην περιοχή.

Μια πιθανή κύρωση του μνημονίου θα λειτουργήσει ως σημείο καμπής: θα προσδώσει de jure αναγνώριση σε μια συμφωνία που μέχρι σήμερα θεωρείται παράνομη από πολλούς διεθνείς φορείς. Σ’ ένα τέτοιο σενάριο, η Ελλάδα θα κληθεί να ενισχύσει τις συμμαχίες της με την Αίγυπτο, την Κύπρο, αλλά και χώρες όπως η Ιταλία και η Γαλλία που διατηρούν οικονομικά και ενεργειακά συμφέροντα στην περιοχή.

Σε αυτό το πλαίσιο, η επίσκεψη Γεραπετρίτη δεν ήταν απλώς διπλωματική χειρονομία. Εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική προσπάθεια ανακοπής της τουρκικής δυναμικής, με εργαλείο τη διπλωματική επαναπροσέγγιση και την ανάδειξη νομικών επιχειρημάτων. Η παρουσία δίπλα του ανθρώπων με ιστορική εμπειρία στις ελληνο-λιβυκές σχέσεις, όπως ο Δημήτρης Δόλλης, επιβεβαιώνει τη σοβαρότητα της ελληνικής πρωτοβουλίας.

Η Λιβύη παραμένει μια χώρα κατακερματισμένη, όπου συγκρούονται πολιτικές, στρατιωτικές και ενεργειακές επιδιώξεις. Η Αθήνα επιδιώκει να διασφαλίσει ότι δεν θα βρεθεί αποκλεισμένη από τις εξελίξεις. Όμως η έκβαση θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής να κινηθεί με ευελιξία, τεκμηρίωση και συμμαχίες, σε ένα γεωπολιτικό τοπίο που μεταβάλλεται ταχύτατα.