Politico: Οι Βρυξέλλες αντιμέτωπες με ήττα αντίστοιχη του Ιράν

Οι Βρυξέλλες βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια διπλωματική ταπείνωση, αντίστοιχη της στρατιωτικής ήττας που υπέστη το Ιράν. Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να βομβαρδίσει ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις ανέδειξε την πλήρη αδιαφορία του για τους παραδοσιακούς συμμάχους των ΗΠΑ στην Ευρώπη, οι οποίοι ζητούσαν αυτοσυγκράτηση. Πλέον, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι προσπαθούν να διατηρήσουν το κύρος τους, παρά την προφανή ανυπαρξία τους στις αμερικανικές αποφάσεις και στην κλιμακούμενη κρίση της Μέσης Ανατολής.

Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η υποψία ότι ο Τραμπ όχι μόνο αγνόησε τους Ευρωπαίους ομολόγους του, αλλά τους χρησιμοποίησε ως «γεωπολιτικούς αντιπερισπασμούς», παραπλανώντας το Ιράν πως δεν επίκειται επίθεση.

Το τίμημα αυτής της αδυναμίας για την Ευρώπη είναι βαρύ. Η ΕΕ διοχετεύει δισεκατομμύρια ευρώ σε ανθρωπιστική βοήθεια προς τους Παλαιστινίους, ενώ η σύγκρουση έχει προκαλέσει έντονες πολιτικές διαιρέσεις σε ευρωπαϊκές χώρες μετά τις επιθέσεις της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023.

Οι αμερικανικές επιδρομές δείχνουν τη «φθίνουσα, αν όχι περιφερειακή επιρροή» των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην περιοχή, σύμφωνα με τη Σανάμ Βακίλ, ειδική στη Μέση Ανατολή του think tank Chatham House στο Λονδίνο.

Απώλεια επιρροής και διπλωματικός αποκλεισμός

Καθώς ο Τραμπ αύξανε τη ρητορική του για αεροπορικές επιθέσεις, φαινόταν αναπόφευκτο ότι οι ΗΠΑ θα εμπλέκονταν στον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Όμως, την Πέμπτη 19 Ιουνίου, ο Λευκός Οίκος εξέδωσε αιφνιδιαστική δήλωση του προέδρου που έδειχνε δισταγμό ως προς τη στρατιωτική δράση. Το κίνημα MAGA στις ΗΠΑ εμφανίστηκε διχασμένο, με σημαντικά στελέχη να αντιτίθενται σε νέο πόλεμο στη Μέση Ανατολή.

Η εκπρόσωπος του Τραμπ, Καρολάιν Λέβιτ, δήλωσε ότι η τελική απόφαση για στρατιωτική επέμβαση θα ληφθεί εντός δύο εβδομάδων, ώστε να δοθεί πραγματική ευκαιρία στη διπλωματία.

Η εξέλιξη αυτή θεωρήθηκε θετική για τη διπλωματία από αξιωματούχους σε Γαλλία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο, που έχουν ιστορική συνεργασία με τις ΗΠΑ για τον περιορισμό των πυρηνικών φιλοδοξιών του Ιράν. Οι λεγόμενες δυνάμεις E3, μαζί με την ΕΕ, προγραμμάτισαν έκτακτες συνομιλίες με τον Ιρανό ΥΠΕΞ Αμπάς Αραγτσί στη Γενεύη. Αυτές οι συνομιλίες απέκτησαν ιδιαίτερη βαρύτητα.

Υπήρχαν ενδείξεις πως και οι Αμερικανοί έδιναν σημασία στη συνάντηση της Γενεύης, εκφράζοντας απογοήτευση για τη σκληρή στάση του Ιράν. Οι διαβουλεύσεις κατέρρευσαν χωρίς πρόοδο, αλλά οι E3 τόνισαν ότι επιθυμούν τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων.

Ωστόσο, μέσα σε λίγες ώρες ξεκίνησε η αμερικανική αεροπορική επιδρομή.

Aμηχανία και αντιδράσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες

Στις ημέρες που ακολούθησαν την επίθεση των βομβαρδιστικών B-2 σε τρεις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, Ευρωπαίοι υπουργοί παραδέχθηκαν ότι βρίσκονταν στο σκοτάδι σχετικά με το σχέδιο.

Ο Γερμανός ΥΠΕΞ Γιόχαν Βάντεφουλ, μιλώντας στην τηλεόραση ZDF το βράδυ της Κυριακής, ανέφερε πως ο Αμερικανός ομόλογός του Μάρκο Ρούμπιο είχε διαβεβαιώσει «χωρίς περιστροφές» ότι οι ΗΠΑ δεν θα εμπλακούν στον πόλεμο. Πρόσθεσε ότι ενημερώθηκε για τον βομβαρδισμό «όπως και ο Βρετανός συνάδελφός μου Ντέιβιντ Λάμι, εκ των υστέρων και όχι πριν».

Στο Λονδίνο, Βρετανοί αξιωματούχοι επέμειναν πως είχαν λάβει «ειδοποίηση» για τη στρατιωτική ενέργεια. Ωστόσο, η εξέλιξη αποτέλεσε ταπείνωση για τον πρωθυπουργό Kιρ Στάρμερ, που προηγουμένως ζητούσε αποκλιμάκωση και προέβλεπε δημόσια ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτεθούν κατά του Ιράν.

Ο Στάρμερ είχε επενδύσει πολλά στη «ειδική σχέση» με τον Τραμπ, φιλοδοξώντας να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ Ουάσιγκτον και Ευρώπης. Όμως όταν το όχημα είναι ένα βομβαρδιστικό B-2, καμία γέφυρα δεν είναι αρκετή.

Ακόμη και η πρωθυπουργός της Ιταλίας Tζόρτζια Μελόνι, αγαπημένη του MAGA κινήματος, αιφνιδιάστηκε πλήρως από την αμερικανική επίθεση.

Eυρωπαίοι ως πιόνια; Το χρονικό της παραπλάνησης

Eίναι ντροπιαστικό που οι εκκλήσεις Ευρωπαίων και Βρετανών για αποκλιμάκωση αγνοήθηκαν κι ακόμη χειρότερο ότι οι σύμμαχοι των ΗΠΑ αποκλείστηκαν από τις στρατιωτικές αποφάσεις. Το πιο εξοργιστικό όμως είναι η υπόνοια πως ο Τραμπ αξιοποίησε ενεργά τις διπλωματικές πρωτοβουλίες των «φίλων» του στην Ευρώπη για να παρασύρει το Ιράν σε εφησυχασμό σχετικά με το χρονοδιάγραμμα πιθανής επίθεσης.

Sύμφωνα με εκτενές ρεπορτάζ των The New York Times, η δήλωση Τραμπ περί αναμονής δύο εβδομάδων πριν αποφασίσει αν θα πλήξει το Ιράν — λόγω μιας «ουσιαστικής» πιθανότητας για διπλωματία — ήταν πάντα ένας προμελετημένος αντιπερισπασμός. Περίπου στις5 μ.μ. στις 20 Ιουνίου, λίγες ώρες μετά τις συνομιλίες E3 στη Γενεύη, ο Τραμπ έδωσε εντολή απογείωσης στα βομβαρδιστικά B-2.

«Στην πορεία προς τα χτυπήματα, οι E3 είχαν ουσιαστικά παραγκωνιστεί από τις συνομιλίες για τα πυρηνικά», σημείωσε η Βακίλ από το Chatham House. Οι διαβουλεύσεις κυριαρχούνταν πλέον από άμεσες επαφές ΗΠΑ-Ιράν, με την Ευρώπη ανίκανη να προσφέρει ουσιαστικά κίνητρα ή εγγυήσεις.»

Η συνάντηση της Γενεύης «ανέδειξε περαιτέρω αυτή την αδυναμία — οι ευρωπαϊκές εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση επισκιάστηκαν από την αποφασιστική στρατιωτική δράση των ΗΠΑ χωρίς καμία διαβούλευση.»

Kρίσιμη στάση ΕΕ απέναντι στο Ισραήλ και ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα

Aξιωματούχος της γερμανικής κυβέρνησης προσπάθησε να υποβαθμίσει τη σημασία του αποκλεισμού: «Κάθε σύγκρουση έχει μια στρατιωτική κι μια διπλωματική πλευρά», είπε. «Γνωρίζουμε πως ακόμη κι οι ίδιοι οι Αμερικανοί συνεχίζουν να λαμβάνουν μέτρα ώστε να διατηρούν ανοικτή μια διπλωματική έξοδο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι οι συμφωνίες που επετεύχθησαν μεταξύ ΗΠΑ, E3 κι άλλων δεν ήταν άνευ αξίας τότε και ούτε θα γίνουν».

Eρωτηθείς για την προθεσμία δύο εβδομάδων που έθεσε ο Τραμπ, ο ίδιος σχολίασε: «Έχει κάτι το βιβλικό αυτό. Δύο εβδομάδες μπορεί να σημαίνουν πολλά πράγματα — έχουμε μάθει πως σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ μεγάλο διάστημα· τώρα ανακαλύψαμε πως μπορεί να είναι πολύ μικρό».

Tην Τρίτη, ο πρόεδρος της Γαλλίας Eμανουέλ Μακρόν, προσπάθησε να υποστηρίξει πως η Ευρώπη βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση: «Γνωρίζω καλά πως όταν πέφτουν βόμβες κι εμείς δεν συμμετέχουμε στα χτυπήματα μπορεί να αισθανόμαστε περιθωριοποιημένοι», είπε. «Το ακούω συχνά αυτό ως σχόλιο· όμως όταν μένουμε συνεπείς στη στάση μας μακροπρόθεσμα κερδίζουμε στρατηγικά».

Aπέναντι στη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, η ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και χώρες όπως ο Καναδάς προσπάθησαν να ασκήσουν πίεση ειδικά προς το Ισραήλ — χωρίς αποτέλεσμα μέχρι στιγμής.

Iδιαίτερα προβληματικές είναι πλέον οι σχέσεις της Ευρώπης με τη δεξιά κυβέρνηση του πρωθυπουργού Bενιαμίν Νετανιάχου.

Tο πολύμηνο μπλόκο του Ισραήλ στη Γάζα, που έχει προκαλέσει ανθρωπιστική κρίση με χιλιάδες Παλαιστίνιους στα πρόθυρα λιμού λόγω έλλειψης ανθρωπιστικής βοήθειας, έχει προκαλέσει σοκ στους ηγέτες της ΕΕ και κλιμακούμενη κριτική προς το Τελ Αβίβ. Έρευνα της επικεφαλής ευρωπαίας διπλωμάτισσας Kaja Kallas, αυτό τον μήνα διαπίστωσε παραβίαση των ρητρών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Ισραήλ.

Tώρα η ΕΕ εξετάζει πώς και αν θα τιμωρήσει το Ισραήλ γι’ αυτές τις παραβιάσεις· η ισραηλινή κυβέρνηση καταφέρεται έντονα κατά της Ευρώπης κάνοντας λόγο για «εξοργιστική και άσεμνη» επιλογή επανεξέτασης των σχέσεων εν μέσω πολέμου.

Eίναι σαφές πως το Ισραήλ έχει ουσιαστικά πάψει να λαμβάνει υπόψη τις ευρωπαϊκές θέσεις· όποια αξιοπιστία είχε χτίσει η Kallas έχει πλέον καταρρεύσει κι οι ευρωπαϊκές διαμαρτυρίες αναμένεται να αγνοούνται συστηματικά.

Aμφισβητούμενος ρόλος ΕΕ – Ποιος πραγματικά ακούει;

Tην ώρα που η ΕΕ αποτελεί τον μεγαλύτερο χρηματοδότη ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα κι η σύγκρουση απασχολεί έντονα τα ευρωπαϊκά πολιτικά πράγματα, αυτή η θέση είναι ιδιαίτερα δυσχερής για τις Βρυξέλλες.

Kι όμως ο Νετανιάχου δείχνει να ακούει πραγματικά μόνο τον Τραμπ — κι αυτό όχι πάντα.

«Σε πολλά θέματα της Μέσης Ανατολής φαίνεται καθαρά πως π.χ. οι ΗΠΑ έχουν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις», δήλωσε στην POLITICO η υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων της Σουηδίας, Τζέσικα Ρόζενκραντζ. «Ωστόσο από πλευράς ΕΕ μπορούμε επίσης να είμαστε ξεκάθαροι στις θέσεις μας.» Σε ερώτηση αν κάποιος στην περιοχή πράγματι ακούει την Ευρώπη απάντησε: «Πιστεύω ότι όταν 27 χώρες συμφωνούν κι εκφράζουν κοινή φωνή έχει σημασία· αλλά πρέπει να είμαστε ρεαλιστές — υπάρχουν πολλοί άλλοι παίκτες στην περιοχή με σημαντικό ρόλο.»