Ανάλυση: Ντόμινο πυρηνικών εξοπλισμών σε περίπτωση αποχώρησης της Τεχεράνης από τη Διεθνή Συνθήκη NPT

Σε μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές της περιφερειακής έντασης στη Μέση Ανατολή, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν προειδοποιεί ανοικτά ότι εξετάζει την αποχώρησή της από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT), ως απάντηση στις πρόσφατες επιθέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ στις πυρηνικές της εγκαταστάσεις. Η απόφαση του Κοινοβουλίου της Τεχεράνης να αναστείλει τη συνεργασία με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA) και να απαγορεύσει την παρουσία επιθεωρητών της, προοιωνίζεται μια ραγδαία επιδείνωση της σχέσης της χώρας με τη διεθνή κοινότητα και μια επιστροφή σε καταστάσεις αμοιβαίας δυσπιστίας και στρατηγικής έντασης.

Σπύρος Σιδέρης

Η προοπτική αυτή γεννά εύλογα ερωτήματα:

• Ποιες είναι οι νομικές και πολιτικές συνέπειες μιας τέτοιας αποχώρησης;
• Πώς διαμορφώνεται το τοπίο στον πυρηνικό έλεγχο;
• Και τι μπορεί να σημαίνει για την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή;

Αναστολή συνεργασίας με τον ΟΗΕ και ενδείξεις αποχώρησης

Ο πρόεδρος του ιρανικού κοινοβουλίου, Μοχαμάντ Μπαγκέρ Καλιμπάφ, ανακοίνωσε την έγκριση ψηφίσματος που απαγορεύει την εγκατάσταση καμερών της IAEA σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, καθώς και την είσοδο επιθεωρητών στη χώρα. Το ψήφισμα ποινικοποιεί επίσης κάθε παροχή πληροφοριών από την ιρανική κυβέρνηση προς τη διεθνή υπηρεσία.

Πρόκειται για ένα βήμα που, σύμφωνα με αναλυτές, προλειαίνει το έδαφος για επίσημη αποχώρηση από την NPT, επικαλούμενη το άρθρο 10 της Συνθήκης που προβλέπει δικαίωμα αποχώρησης «σε περίπτωση εξαιρετικών γεγονότων που έθεσαν σε κίνδυνο τα ανώτατα συμφέροντα του κράτους».

Η νομική βάση και το επιχείρημα των “επιθέσεων”

Ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του κοινοβουλίου, Αμπάς Γκολρού, τόνισε ότι η επίθεση των ΗΠΑ σε εγκαταστάσεις στη Φόρντο, την Νατάνζ και το Ισφαχάν συνιστά σαφή παραβίαση των διεθνών υποχρεώσεων των επιτιθέμενων χωρών, και δικαιολογεί την αποχώρηση της Τεχεράνης.

Ο Γκολρού υπογράμμισε ότι εξετάζονται όλα τα νομικά και διπλωματικά μέτρα αντίδρασης, ενώ ο επικεφαλής της IAEA, Ραφαέλ Γκρόσι, κάλεσε την Τεχεράνη να επανέλθει στο πλαίσιο επιθεώρησης, δηλώνοντας πως η συνεργασία με την Υπηρεσία αποτελεί κρίσιμο εργαλείο διαλόγου και αποκλιμάκωσης.

Παρότι κάποιοι επιθεωρητές της IAEA βρίσκονται ήδη στο Ιράν, δεν έχουν πρόσβαση στις πληγείσες εγκαταστάσεις, γεγονός που εντείνει την αδιαφάνεια γύρω από την κατάσταση του προγράμματος.

Η ιστορική δέσμευση και η ρήξη μετά την Επανάσταση

Το Ιράν είχε υπογράψει τη Συνθήκη Μη Διάδοσης ήδη από τη δεκαετία του ’70, επί της βασιλείας του Σάχη. Η τότε συνεργασία με τις ΗΠΑ στα πλαίσια του προγράμματος «Ατομική ενέργεια για την Ειρήνη» περιλάμβανε τη δημιουργία του πρώτου πυρηνικού ερευνητικού αντιδραστήρα στην Τεχεράνη, με αμερικανική τεχνική υποστήριξη.

Ωστόσο, η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 έφερε ριζική αλλαγή: η νέα ηγεσία κατήγγειλε τα προγράμματα του Σάχη ως «προδοσία», και διέκοψε τη συνεργασία με τη Δύση. Η κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας και η ομηρία των διπλωματών οδήγησαν σε κυρώσεις από τις ΗΠΑ και σε οριστική διακοπή τεχνικής βοήθειας.

Το Ιράν, από τότε, διαμαρτύρεται για την αθέτηση των υποχρεώσεων των ΗΠΑ στο πλαίσιο της NPT, καταγγέλλοντας παρεμπόδιση της τεχνολογικής του ανάπτυξης.

Το “μοντέλο της Βόρειας Κορέας” και οι φόβοι κλιμάκωσης

Η πιθανότητα αποχώρησης της Τεχεράνης από την NPT ανασύρει μνήμες από το παράδειγμα της Βόρειας Κορέας, η οποία μετά την αποχώρησή της ξεκίνησε παραγωγή και δοκιμές πυρηνικών όπλων.

Αν και η Τεχεράνη αρνείται κατηγορηματικά ότι επιδιώκει στρατιωτικό πυρηνικό οπλοστάσιο, οι επανειλημμένες παραβιάσεις των όρων της IAEA, οι υψηλοί ρυθμοί εμπλουτισμού ουρανίου και η άρνηση πλήρους διαφάνειας έχουν ενισχύσει τις υποψίες της διεθνούς κοινότητας.

Η ενδεχόμενη πλήρης ρήξη με την IAEA σημαίνει ότι δεν θα υφίσταται πλέον μηχανισμός ελέγχου, με αποτέλεσμα την ενίσχυση των σεναρίων περί κατασκευής πυρηνικών όπλων και πιθανή παραπομπή του φακέλου στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Αυτό, με τη σειρά του, ανοίγει τη συζήτηση για στρατιωτική παρέμβαση, κυρίως αν ΗΠΑ, Βρετανία ή Γαλλία επιμείνουν στη διάλυση των πυρηνικών υποδομών του Ιράν.

Ο κίνδυνος περιφερειακού ανταγωνισμού εξοπλισμών

Η αποχώρηση του Ιράν από την NPT ενδέχεται να προκαλέσει ντόμινο εξελίξεων σε γειτονικά κράτη. Η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ και άλλα κράτη του Κόλπου ενδέχεται να στραφούν στην ανάπτυξη δικών τους πυρηνικών προγραμμάτων για λόγους αποτροπής, με κίνδυνο να μετατραπεί η Μέση Ανατολή σε πεδίο ανταγωνισμού πυρηνικών εξοπλισμών.

Η διεθνής κοινότητα έχει επενδύσει επί δεκαετίες στη διατήρηση της NPT ως εργαλείου σταθερότητας. Η αποχώρηση της Τεχεράνης μπορεί να υπονομεύσει συνολικά το παγκόσμιο καθεστώς μη διάδοσης.

Το κρίσιμο ερώτημα του εμπλουτισμένου ουρανίου

Αυτή τη στιγμή, το κύριο σημείο τριβής είναι οι αποθήκες εμπλουτισμένου ουρανίου του Ιράν. Σύμφωνα με δυτικές πηγές, η Τεχεράνη διαθέτει πάνω από 400 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου στο 60%, ποσοστό που την φέρνει επικίνδυνα κοντά σε δυνατότητα κατασκευής πυρηνικής βόμβας.

Οι ΗΠΑ επιμένουν ότι οι επιθέσεις στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της καθήλωσαν το πρόγραμμα δεκαετίες πίσω, ωστόσο δεν υπάρχουν αδιάσειστες αποδείξεις ότι εξουδετερώθηκε η ικανότητα παραγωγής πολεμικών κεφαλών.

Σύμφωνα με τον Ραφαέλ Γκρόσι, ο Ιρανός Υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί τον ενημέρωσε πως το ουράνιο αυτό μεταφέρθηκε σε άγνωστη τοποθεσία. Η έλλειψη διαφάνειας οξύνει τις ανησυχίες και εντείνει τις πιέσεις για συμφωνία μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσινγκτον.

Η “θρησκευτική ασπίδα” και το ενδεχόμενο αλλαγής δόγματος

Μέχρι σήμερα, οι Ιρανοί αξιωματούχοι επικαλούνταν τη φετφά του ανώτατου ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, σύμφωνα με την οποία η παραγωγή, κατοχή και χρήση πυρηνικών όπλων είναι θρησκευτικά απαγορευμένη (χαράμ).

Ωστόσο, οι αυξανόμενες πιέσεις και οι επιθέσεις κατά ιρανικών στόχων φαίνεται να μετατοπίζουν το εσωτερικό αφήγημα. Ορισμένοι αξιωματούχοι και σύμβουλοι του Χαμενεΐ ζητούν επανεξέταση της πυρηνικής στρατηγικής, υπονοώντας αλλαγή δόγματος και άρση της ηθικής απαγόρευσης.

Αν αυτό επιβεβαιωθεί, θα σημαίνει σημαντική μεταστροφή και πιθανή επιτάχυνση μιας στρατιωτικής διάστασης στο πυρηνικό πρόγραμμα.

Η απειλή του Ιράν να αποχωρήσει από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης δεν είναι απλώς ένα διαπραγματευτικό χαρτί – είναι στρατηγικό μήνυμα προς τη Δύση, αλλά και προς την ίδια την περιοχή. Αν δεν υπάρξει διπλωματική εκτόνωση τις επόμενες εβδομάδες, το φάσμα ενός νέου πυρηνικού αδιεξόδου δεν είναι απλώς πιθανό. Είναι σχεδόν αναπόφευκτο.