Ανάλυση: Άξονας Ιράν–Ρωσίας–Κίνας απέναντι στις ΗΠΑ… εύθραυστη συμμαχία συμφερόντων;

Καθώς ζούμε μια εποχή έντονων διεθνών ανακατατάξεων, η συνεργασία μεταξύ Ιράν, Ρωσίας και Κίνας αναδεικνύεται ως μία από τις πλέον αξιοπρόσεκτες γεωπολιτικές τάσεις του 21ου αιώνα. Παρότι συχνά περιγράφεται ως «τακτικός άξονας» ή «ευκαιριακή σύμπραξη», αυτή η τριμερής σχέση αποκτά διαρκώς μεγαλύτερη στρατηγική σημασία. Η κοινή επιδίωξη για τον περιορισμό της δυτικής ηγεμονίας, η παγίωση ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος, αλλά και η ανάγκη αμοιβαίας στήριξης απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις, διαμορφώνουν ένα πλέγμα αλληλεξαρτήσεων που ενισχύεται, αλλά παραμένει γεμάτο αντιφάσεις, ασυμμετρίες και καχυποψία.

Σπύρος Σιδέρης

Η στρατιωτική αντιπαράθεση Ιράν–Ισραήλ και η κλιμακούμενη κρίση στην Ουκρανία καθιστούν αυτόν τον άξονα έναν δυναμικό αλλά εύθραυστο πυλώνα στη νέα παγκόσμια αρχιτεκτονική ισχύος.

Μια συμμαχία ενάντια στη Δύση, χωρίς κοινές αξίες

Το βασικό συνεκτικό στοιχείο της συνεργασίας είναι η αντιδυτική ρητορική. Το Ιράν, η Ρωσία και η Κίνα συγκλίνουν στην απόρριψη της δυτικής ηγεμονίας, την καταγγελία των μονομερών κυρώσεων και την προώθηση ενός πολυπολικού κόσμου. Η ένταξη του Ιράν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης το 2022 σφράγισε τη γεωπολιτική του ένταξη στην ανατολική σφαίρα.

Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτες όπως εκείνη του Herbert Smith Freehills Kramer, η συνεργασία στερείται κοινών ιδεολογικών ή πολιτισμικών θεμελίων. Η Κίνα είναι επιφυλακτική απέναντι στη θεοκρατική ιδεολογία του Ιράν, φοβούμενη επιδράσεις στην επαρχία Σιντζιάνγκ με τους Ουιγούρους. Η Ρωσία, από την άλλη, χρησιμοποιεί το Ιράν εργαλειακά, ειδικά στο συριακό πεδίο.

Ακόμη και η πολυδιαφημισμένη αρχή του «σεβασμού της κυριαρχίας» εφαρμόζεται επιλεκτικά: η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι κινεζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποδεικνύουν ότι οι επίσημες αναφορές δεν στηρίζονται σε αξιακό υπόβαθρο αλλά σε στρατηγικές σκοπιμότητες.

Η Τεχεράνη ως μοχλός πίεσης, όχι πυλώνας ασφάλειας

Για τη Ρωσία και την Κίνα, το Ιράν αποτελεί γεωπολιτικό εργαλείο, όχι στρατηγικό ισοδύναμο. Η Μόσχα το χρησιμοποιεί για να αποπροσανατολίσει τις ΗΠΑ, τραβώντας την προσοχή από την Ουκρανία. Η Κίνα βλέπει στο Ιράν μια χερσαία δίοδο στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Belt and Road.

Ο στρατιωτικός συντονισμός, ωστόσο, είναι περιορισμένος. Η Ρωσία παρέδωσε αντιαεροπορικά συστήματα S-300, αλλά όχι τα πιο εξελιγμένα S-400, αποφεύγοντας την πλήρη σύγκρουση με το Ισραήλ. Η Κίνα, αν και παρέχει τεχνολογίες επιτήρησης, παραμένει ουδέτερη απέναντι στους περιφερειακούς της εταίρους, όπως η Σαουδική Αραβία.

Ο παρασκηνιακός ανταγωνισμός παραμένει έντονος: η Ρωσία ανησυχεί για τη διείσδυση του Ιράν στη Συρία, ενώ η Κίνα παρακολουθεί με καχυποψία τις ρωσοϊρανικές κινήσεις στην Κεντρική Ασία.

Οικονομικά συμφέροντα και στρατηγικές επιφυλάξεις

Η οικονομική συνεργασία έχει ενισχυθεί, κυρίως στον τομέα ενέργειας και εμπορίου, αλλά χαρακτηρίζεται από ασυμμετρία. Η Κίνα αγοράζει ιρανικό πετρέλαιο με έκπτωση 30%, καθιστώντας την Τεχεράνη δεύτερο προμηθευτή μετά τη Σαουδική Αραβία. Η Ρωσία, που προσανατολίζεται πλέον στην ασιατική αγορά λόγω των κυρώσεων, αντιμετωπίζει το Ιράν ως ανταγωνιστή.

Ο άξονας έχει προχωρήσει στη χρηματοπιστωτική παράκαμψη των κυρώσεων μέσω συναλλαγών σε γιουάν και ρούβλια, δημιουργίας νέων λογιστικών δικτύων και τεχνολογιών διπλής χρήσης. Όμως, το εμπορικό ισοζύγιο παραμένει αρνητικό για το Ιράν, ενισχύοντας τη στρατηγική του εξάρτηση από το Πεκίνο.

Η αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ ως κοινή συνισταμένη

Η κοινή αντιπαλότητα προς τις ΗΠΑ λειτουργεί ως βασικός επιταχυντής της συνεργασίας. Η Ρωσία επιδιώκει να καταστήσει τη Μέση Ανατολή πεδίο αντιπερισπασμού, ώστε να αποσπάσει πόρους της Δύσης από την Ουκρανία. Η Κίνα, πιο πραγματίστρια, εκμεταλλεύεται τη ρήξη ΗΠΑ–Ρωσίας για να αγοράζει φθηνότερη ενέργεια και να προωθεί το γιουάν.

Η τριμερής στρατηγική θα μπορούσε να περιγραφεί ως “έμμεση εξουθένωση των ΗΠΑ”, χωρίς όμως ανάληψη ρίσκου άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής.

Ιράν: Γεωστρατηγικός κόμβος για την Κίνα

Η γεωγραφία του Ιράν προσφέρει παράκαμψη γεωπολιτικά ευάλωτων θαλάσσιων δρόμων (Στενά Ορμούζ, Μπαμπ αλ-Μαντέμπ). Το Πεκίνο επενδύει σε σιδηροδρομικές γραμμές και αγωγούς, που ενισχύουν τη συνδεσιμότητα με την Ευρώπη.

Για την Κίνα, η σταθερότητα του Ιράν είναι κρίσιμη και επιλέγει την οικονομική στήριξη, αποφεύγοντας στρατιωτική εμπλοκή.

Περιορισμοί, ρίσκα και το φάσμα του Ισραήλ

Η πρόσφατη κλιμάκωση Ιράν–Ισραήλ κατέδειξε τα όρια της συμμαχίας. Ρωσία και Κίνα προσέφεραν λεκτική στήριξη, αλλά όχι στρατιωτική υποστήριξη. Η Μόσχα αποφεύγει σύγκρουση με το Τελ Αβίβ, ενώ η Κίνα ανησυχεί για τη σταθερότητα της ενεργειακής της τροφοδοσίας και τις επενδύσεις Belt and Road.

Η απουσία πρακτικής αλληλεγγύης μπορεί να οδηγήσει την Τεχεράνη είτε σε περιφερειακή αναπροσαρμογή, είτε – στην ακραία περίπτωση – σε προσέγγιση με τη Δύση για ελάφρυνση των πιέσεων.

Τρία σενάρια για το μέλλον

1. Συνέχιση της τακτικής συνεργασίας: Συνεχίζεται η ρητορική στήριξη και η οικονομική συνεργασία, χωρίς στρατηγική σύμπραξη.
2. Αναγκαστική εμβάθυνση: Αν υπάρξει μείζονα κρίση, Ρωσία και Κίνα ενδέχεται να βοηθήσουν επιλεκτικά το Ιράν.
3. Κατάρρευση της συνεργασίας: Αν το Ιράν αλλάξει πολιτική ή καθεστώς, η Μόσχα και το Πεκίνο πιθανότατα θα το εγκαταλείψουν.

Συμμαχία συμφερόντων κι όχι αρχών

Η σχέση Ιράν–Ρωσίας–Κίνας δεν αποτελεί συμμαχία αξιών, αλλά σύμπραξη συμφερόντων. Ενώ εξυπηρετεί τον ανταγωνισμό με τη Δύση, η απουσία δομικής εμπιστοσύνης και δεσμεύσεων ασφαλείας περιορίζει την αποτελεσματικότητά της.

Το Ιράν, εν μέσω στρατιωτικής πίεσης και οικονομικής ασφυξίας, παραμένει χρήσιμο εργαλείο, αλλά όχι ισότιμος εταίρος. Και στο αναδυόμενο πολυπολικό σύστημα, η φιλία δεν είναι δεδομένη — είναι υπό όρους.