Αναθεώρηση Συντάγματος: Πόσο εφικτή είναι η άρση μονιμότητας στο Δημόσιο; Η διαδικασία και τα… “κουκιά”

Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΙ άνοιξαν ανεπισήμως το δημόσιο διάλογο για την Αναθεώρηση του Συντάγματος, καθώς οι σχετικές προτάσεις που θα καταθέσει το κυβερνών κόμμα θα παρουσιαστούν ολοκληρωμένα από τον ίδιο στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβριο ώστε μέχρι το τέλος του έτους το αργότερο αρχές του 2026 να ανοίξει και επίσημα σε κοινοβουλευτικό επίπεδο η σχετική διαδικασία με βάση το άρθρο 110 του Συντάγματος και το άρθρο 119 του Κανονισμού της Βουλής.

Των Παναγιώτη Ι. Δρίβα, Ανδρέα Μαραθιά

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κ. Μητσοτάκης πέραν των προτάσεων, απευθύνθηκε στο ΠΑΣΟΚ, ως προνομιακό συνομιλητή του κυβερνώντος κόμματος. Η κίνηση αυτή ερμηνεύθηκε ως έχουσα δύο βασικούς στόχους: αφενός, να ενισχύσει την εικόνα ενός ισχυρού διπολισμού στο κατακερματισμένο κοινοβουλευτικό σύστημα, αφετέρου να προκαλέσει προβλήματα στο εσωτερικό της Χαριλάου Τρικούπη, δεδομένων των διαφορετικών προσεγγίσεων που καταγράφονται μεταξύ των στελεχών της.

«Εύχομαι», είπε, «το ΠΑΣΟΚ να μην προσέλθει σε αυτή τη συζήτηση με μια λογική «εγώ δεν ψηφίζω τίποτα, κανένα άρθρο, γιατί πολύ απλά δεν θέλω να δώσω τη δυνατότητα στην επόμενη Βουλή να διαμορφώσει με απλή πλειοψηφία το περιεχόμενό τους».

Ως προς αυτό υπάρχει και η διαδικαστική εξήγηση η οποία έχει να κάνει με τις ψήφους που χρειάζονται για να περάσει η αναθεώρηση. 

Με άλλα λόγια όποιες διατάξεις συγκεντρώσουν σε αυτή τη Βουλή 180 ψήφους, δηλαδή, πλειοψηφία 3/5, τότε στην επόμενη αναθεωρητική Βουλή,  αρκεί για αυτές πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, ήτοι 151 ψήφοι. Αντιθέτως, όποιες διατάξεις στην παρούσα Βουλή συγκεντρώσουν πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, δηλαδή 151, αλλά όχι 3/5, τότε στην επόμενη αναθεωρητική Βουλή που θα προκύψει από τις επόμενες εθνικές εκλογές θα απαιτήσουν 180 ψήφους.

«Δεν εμπιστευόμαστε τον κ. Μητσοτάκη και δεν θα δώσουμε λευκή επιταγή», σχολίασε ο εκπρόσωπος Τύπου του ΠΑΣΟΚ Κώστας Τσουκαλάς, μιλώντας μεν για την αναθεώρηση του άρθρου 16, δίνοντας ουσιαστικά πρόγευση της συνολικότερης στάσης της Χαριλάου Τρικούπη: Το ΠΑΣΟΚ δεν θέλει να προσφέρει –όπως έγινε την προηγούμενη φορά με το θέμα της εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ– στην επόμενη κυβέρνηση τη δυνατότητα να διαμορφώσει κατά το δοκούν τη νέα διάταξη του Συντάγματος, έστω και με οριακή πλειοψηφία 151 βουλευτών. Το πρόβλημα είναι πως θα πρέπει να το πράξει με τέτοιο τρόπο ώστε να μη δώσει στη Ν.Δ. την αφορμή να αξιοποιήσει μια τέτοια άρνηση επικοινωνιακά, εμφανίζοντάς την ως δείγμα «πράσινης» ηττοπάθειας ή και αναγνώρισης πως μετά τις εκλογές νικήτρια θα είναι και πάλι η «γαλάζια» παράταξη.

Ως προς την αναθεώρηση του άρθρου 103 του Συντάγματος, που αφορά τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, ζήτημα που άνοιξε ο πρωθυπουργός, οι πρώτες αντιδράσεις πάντως είναι αρνητικές.

• Ο Νίκος Ανδρουλάκης τόνισε πως θέλει ένα Δημόσιο στα πρότυπα της Γαλλίας και της Γερμανίας, όπου «και εκεί υπάρχει μονιμότητα, αλλά υπάρχει αξιολόγηση», τονίζοντας πως η μονιμότητα υπάρχει «για να περιφρουρεί τη νομιμότητα των αποφάσεων των υπαλλήλων, ώστε να μην είναι προϊόν πιέσεων». Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ κατέληξε πως η αναθεώρηση του άρθρου «δεν θα μας λύσει κανένα πρόβλημα», θεωρώντας την πρόταση Μητσοτάκη «επικοινωνιακή».
• Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτης Φάμελλος επιτέθηκε στον πρωθυπουργό χαρακτηρίζοντάς τον «υπουργό της διαθεσιμότητας και των ρουσφετιών», που «ξεπουλάει την ελληνική πολιτεία και έχει την καραμέλα της μονιμότητας».
• Ο γ.γ. του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας ανέφερε πως ο πρωθυπουργός «επιδιώκει να ξεμπερδέψει με τα δικαιώματα και τις κατακτήσεις των εργαζομένων στο Δημόσιο».
• Η Εφη Αχτσιόγλου της Νέας Αριστεράς σημείωσε πως «στόχος της Ν.Δ. και του κ. Μητσοτάκη, που επενδύουν στον κοινωνικό αυτοματισμό, είναι η περαιτέρω διάλυση των εργασιακών σχέσεων και δικαιωμάτων στο Δημόσιο».

Ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 110 του Συντάγματος περί “Αναθεώρησης του Συντάγματος”:

1. Oι διατάξεις του Συντάγματος υπόκεινται σε αναθεώρηση, εκτός από εκείνες που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος, ως Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, καθώς και από τις διατάξεις των άρθρων 2 παράγραφος 1, 4 παράγραφοι 1, 4 και 7, 5 παράγραφοι 1 και 3, 13 παράγραφος 1 και 26.

2. H ανάγκη της αναθεώρησης του Συντάγματος διαπιστώνεται με απόφαση της Βουλής που λαμβάνεται, ύστερα από πρόταση πενήντα τουλάχιστον βουλευτών, με πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των μελών της σε δύο ψηφοφορίες που απέχουν μεταξύ τους έναν τουλάχιστον μήνα. Mε την απόφαση αυτή καθορίζονται ειδικά οι διατάξεις που πρέπει να αναφερθούν.

3. Αφού η αναθεώρηση αποφασιστεί από τη Βουλή, η επόμενη Βουλή, κατά την πρώτη σύνοδο της, αποφασίζει με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των μελών της σχετικά με τις αναθεωρητέες διατάξεις.

4. Aν η πρόταση για αναθεώρηση του Συντάγματος έλαβε την πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, όχι όμως και την πλειοψηφία των τριών πέμπτων, σύμφωνα με την παράγραφο 2, η επόμενη Βουλή κατά την πρώτη σύνοδο της μπορεί να αποφασίσει σχετικά με τις αναθεωρητέες διατάξεις με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των μελών της.

5. Κάθε ψηφιζόμενη αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μέσα σε δέκα ημέρες αφότου επι ψηφιστεί από τη Βουλή και τίθεται σε ισχύ με ειδικό ψήφισμά της.

6. Δεν επιτρέπεται αναθεώρηση του Συντάγματος πριν περάσει πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης.

Παράλληλα το άρθρο 119 του ΚτΒ  σχετικά με τις “Προτάσεις για την αναθεώρηση τoυ Συντάγματος” προβλέπει:

1. Oι προτάσεις για την αναθεώρηση τoυ Συντάγματος υποβάλλονται γραπτώς στη Βουλή από πενήντα τουλάχιστον Βουλευτές, προσδιορίζουν τις αναθεωρητέες διατάξεις και συνοδεύονται από αιτιολογική έκθεση.

2. Μετά την υποβολή τους οι προτάσεις για την αναθεώρηση τoυ Συντάγματος ανακοινώνονται στη Bουλή, κατόπιν τυπώνονται, διανέμονται στους Βουλευτές και παραπέμπονται για εξέταση σε Επιτροπή Αναθεώρησης τoυ Συντάγματος, που συνιστάται από τον Πρόεδρο της Βουλής.

3. Για τη σύσταση, τη συγκρότηση, τη σύνθεση και τη λειτουργία της Επιτροπής Αναθεώρησης τoυ Συντάγματος εφαρμόζονται αναλόγως oι διατάξεις των άρθρων 31 έως 41, εκτός από τη διάταξη τoυ άρθρου 37 παρ. 2.

4. H Βουλή με απόφασή της, που λαμβάνεται μετά πρόταση τoυ Προέδρου της και με τη συνήθη πλειοψηφία τoυ άρθρoυ 67 τoυ Συντάγματος, ορίζει προθεσμία για την υποβολή της έκθεσης της Επιτροπής Αναθεώρησης. H προθεσμία αυτή μπoρεί να παρατείνεται με νεότερες αποφάσεις της Βουλής. Συζήτηση γίνεται κατά τον ορισμό της αρχικής προθεσμίας και τερματίζεται σε μία συνεδρίαση.

5. Μετά την υποβολή ή την πάροδο της προθεσμίας για την υποβολή της έκθεσης της Επιτροπής για την αναθεώρηση τoυ Συντάγματος οι σχετικές προτάσεις εγγράφονται σε ειδική ημερήσια διάταξη και συζητούνται από την Ολομέλεια της Βουλής με ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 95 έως 104. H συζήτηση αναφέρεται αποκλειστικά στην ανάγκη της αναθεώρησης και στις αναθεωρητέες διατάξεις.

6. H απόφαση της Βουλής που διαπιστώνει την ανάγκη αναθεώρησης τoυ Συντάγματος και καθορίζει ειδικά τις αναθεωρητέες διατάξεις λαμβάνεται με δύο ονομαστικές ψηφοφορίες, που απέχουν μεταξύ τους έναν τουλάχιστον μήνα και με τις πλειοψηφίες που ορίζονται από το άρθρο 110 παρ. 2 και 4 τoυ Συντάγματος. H δεύτερη ψηφοφορία αφορά τις ίδιες διατάξεις που εγκρίθηκαν κατά την πρώτη ψηφοφορία.

7. Καθεμιά από τις ονομαστικές ψηφοφορίες της προηγούμενης παραγράφου διεξάγεται μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης και για όλες τις αναθεωρητέες διατάξεις ταυτοχρόνως με σημείωση της ψήφου των Βουλευτών χωριστά για κάθε διάταξη.

8. Αν η Βουλή έχει αποφασίσει την αναθεώρηση, o Πρόεδρος της επόμενης Βουλής στην αρχή της πρώτης συνόδου συνιστά Επιτροπή Αναθεώρησης τoυ Συντάγματος για την επεξεργασία τoυ περιεχομένου των αναθεωρητών διατάξεων που έχουν καθοριστεί από την απόφαση της Βουλής την αναφερόμενη στην παράγραφο 6. 124

9. Για τη σύσταση της Επιτροπής της προηγούμενης παραγράφου, την προθεσμία υποβολής της έκθεσής της και την εγγραφή τoυ θέματος στην ημερήσια διάταξη εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των παραγράφων 2 έως 5 τoυ παρόντος άρθρου. H συζήτηση αναφέρεται στο περιεχόμενο των αναθεωρητών διατάξεων.

10. H απόφαση της Βουλής που περιέχει τις αναθεωρημένες διατάξεις λαμβάνεται με μία και μόνη ονομαστική ψηφοφορία, που διεξάγεται σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 7 τoυ άρθρου αυτού και με τις πλειοψηφίες που προβλέπονται από το άρθρο 110 παρ. 3 και 4 τoυ Συντάγματος.  

Να σημειωθεί ότι η επόμενη “αναθεωρητική” Βουλή δεσμεύεται από τον καθορισμό των υπό αναθεώρηση διατάξεων που κάνει η παρούσα “προτείνουσα” Βουλή και δεν δικαιούται να επεκτείνει την αναθεωρητική πρωτοβουλία σε άλλες διατάξεις.

Ουσιαστικά η δέσμευση αυτή συνιστά δικλείδα ασφαλείας, καθώς η Βουλή που έχει αρχικά την αναθεωρητική πρωτοβουλία προσδιορίζει τις αναθεωρητέες διατάξεις, χωρίς ωστόσο να μπορεί να τις αναθεωρήσει. Απεναντίας, η νεοεκλεγμένη “αναθεωρητική” Βουλή προσδιορίζει το περιεχόμενό τους, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αναθεωρήσει διατάξεις άλλες από αυτές που προσδιόρισε η προηγούμενη Βουλή.

Επίσης με βάση το άρθρο 110 του Συντάγματος δεν υπόκεινται  σε αναθεώρηση εκείνες οι διατάξεις που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος, ως Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, καθώς και οι διατάξεις των άρθρων:

– 2 παράγραφος 1, που αναφέρει “Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας”

– 4 παράγραφοι 1, 4 και 7 που αναφέρουν “Oι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου”, “Μόνο Έλληνες πολίτες είναι δεκτοί σε όλες τις δημόσιες λειτουργίες, εκτός από τις εξαιρέσεις που εισάγονται με ειδικούς νόμους” και “Τίτλοι ευγένειας ή διάκρισης ούτε απονέμονται ούτε αναγνωρίζονται σε Έλληνες πολίτες”.

– 5 παράγραφοι 1 και 3 που αναφέρουν  Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη” και “Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος”

– 13 παράγραφος 1, που αναφέρει “Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός” και

– 26, σχετικά με την “διάκριση των εξουσιών” στο οποίο αναφέρεται ότι “1. H νομοθετική λειτουργία ασκείται από τη Bουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.”, “2. H εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Kυβέρνηση.” και “3. H δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια· οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνομα του Ελληνικού Λαού.”.

Σύμφωνα με την παράγραφο 6 του άρθρου 110 του Συντάγματος, δεν επιτρέπεται να κινηθεί νέα διαδικασία αναθεώρησης, πριν παρέλθουν πέντε έτη από την περάτωση της προηγούμενης που στη συγκεκριμένη περίπτωση έγινε το 2019 και κάθε ψηφιζόμενη αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μέσα σε δέκα ημέρες αφότου επιψηφιστεί από τη Βουλή και τίθεται σε ισχύ με ειδικό ψήφισμά της.

Πάντως από την πλευρά του κυβερνώντος κόμματος σύμφωνα με τα όσα έχει πει ο πρωθυπουργός και πρόεδρος της ΝΔ Κυριάκος Μητσοτάκης στο τραπέζι της συνταγματικής αναθεώρησης, πέρα του άρθρου 103 για την άρση της μονιμότητας στο δημόσιο, έχει βάλει το άρθρο 16 για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, το άρθρο 86 για την ευθύνη υπουργών, το άρθρο 24 για το περιβάλλον και τη χωροταξία, ενώ θα μπει και το θέμα της επιστολικής ψήφου και η 6ετής και μία φορά αντί 5ετής και δύο θητείες του Προέδρου της Δημοκρατίας που ισχύει σήμερα.