Ρεπορτάζ libre: Όταν η κακοποίηση παιδιών γίνεται “φέιγ βολάν”-βορά στο “φιλοθεάμων” κοινό-Γιατί σιωπά η Πολιτεία;

Η υπόθεση της κακοποίηση των παιδιών από τη Λάρισα, που κυριάρχησε στην επικαιρότητα τις τελευταίες ημέρες, έφερε στην επιφάνεια ένα πρόβλημα διαχείρισης, ιδιαίτερα σημαντικό για τα παιδιά- θύματα και την ψυχική τους υγεία. Σε πολλές τηλεοπτικές εκπομπές, οι καταθέσεις που έδωσαν τα δύο αδέρφια (6 και 5 ετών) έγιναν, κατά το κοινώς λεγόμενο, φέιγ βολάν και αποκαλύφθηκαν σε κάθε τους οδυνηρή λεπτομέρεια.

Νίκος Γιαννόπουλος

Ετσι λοιπόν ο (ανυποψίαστος) τηλεθέατης θα μπορούσε να ακούσει πτυχές τις βιαίης καθημερινότητας που βιώναν τα εν λόγω παιδιά, γεγονός αν μην τι άλλο διόλου απαραίτητο για την εξιχνίαση της υπόθεσης. Το αντίθετο. 

Το νομικό μας σύστημα απαγορεύει κατηγορηματικά τη δημοσιοποίηση των καταθέσεων κακοποιημένων ανηλίκων. Ο νομοθέτης δεν εμπνέεται από κάποιου τύπου συντηρητισμό αλλά γνωρίζει καλά, από διεθνείς και εγχώριες έρευνες (η σχετική βιβλιογραφία είναι πολύ πλούσια), ότι αυτή ακριβώς η δημοσιοποίηση συνιστά επαναθυματοποίηση και προκαλεί επιπλέον τραύματα στις έτσι και αλλιώς βασανισμένες ψυχές των κακοποιηθέντων.

• Ο νόμος όμως παραβιάζεται συνεχώς, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Σε μία σειρά από υποθέσεις με “πρωταγωνιστές” κακοποιηθέντες ανήλικες, οι καταθέσεις τους έγιναν γνωστές στο πανελλήνιο και έπαιξαν σε ζώνες prime time με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για την ψυχική υγεία αυτών των παιδιών.

Και όμως, ο σχετικός νόμος είναι σαφέστατος, το προεδρικό διάταγμα 77/2003 στο άρθρο 10 προβλέπει τα εξής: “Απαγορεύεται η παρουσίαση ανηλίκων μέσω εικόνας, ονόματος ή άλλου τρόπου που να καθιστά σαφή την ταυτότητά τους ή η συμμετοχή τους σε όλες τις εκπομπές που περιλαμβάνονται στον παρόντα κώδικα, όταν αυτοί είναι μάρτυρες ή θύματα εγκληματικών ενεργειών ή δυστυχημάτων ή βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση. Σε καμία από τις ανωτέρω περιπτώσεις, δεν λαμβάνεται συνέντευξη από ανήλικο κάτω των 14 ετών. Kατ εξαίρεση η παρουσίαση αυτή επιτρέπεται εφόσον είναι αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού και δεν προκαλεί πόνο ή βλάβη στην προσωπικότητα του ανηλίκου”.

Αντίστοιχες προβλέψεις περιλαμβάνονται και στο άρθρο 9 παρ. 7 του ν.4779/21, όπου ορίζεται ότι “απαγορεύεται η παρουσίαση ή η συμμετοχή ανηλίκων μαρτύρων ή θυμάτων αξιόποινων πράξεων ή δυστυχημάτων, καθώς και ανηλίκων που βρίσκονται σε μειονεκτική ευάλωτη θέση, σε όλα τα προγράμματα», ενώ  επισημαίνεται ότι «Σε κάθε περίπτωση, απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο δημοσιοποίηση περιστατικών που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αποκάλυψη της ταυτότητας του ανηλίκου θύματος πράξης που υπάγεται στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, από την καταγγελία της πράξης έως την έκδοση αμετάκλητης απόφασης”.

Προφανώς ειδικά άρθρα για την προστασία της ιδιωτικότητας των ανηλίκων περιλαμβάνονται και στον GDPR. Τα παιδιά απολαμβάνουν ιδιαίτερης προστασίας ως προς την επεξεργασία των προσωπικών τους δεδομένων, σύμφωνα με τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) και τον εφαρμοστικό νόμο 4624/2019. Η δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων ανηλίκων (όπως οι καταθέσεις τους σε υποθέσεις κακοποίησης) επιτρέπεται μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις και με τη ρητή συγκατάθεση του ίδιου του παιδιού (άνω των 15 ετών) ή του νομίμου εκπροσώπου του (κάτω των 15 ετών).

Παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία είναι συγκεκριμένη, οι δικαστικές αρχές σπάνια κινούνται προς την εφαρμογή της ακόμα και οταν προκύπτουν ξεκάθαρες παραβιάσεις. Θυμόμαστε, για παράδειγμα, ότι οι καταθέσεις της 12χρονος από τον Κολωνό ή των παιδιών που κατήγγειλαν βιαιοπραγίες στην Κιβωτό του Κόσμου δημοσιοποιήθηκαν χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες.

Οταν όμως τα φώτα της δημοσιότητας σβήνουν, ουδείς ασχολείται με την πορεία της ψυχικής υγείας των βασανισθέντων παιδιών που είδαν τις πιο απόκρυφες στιγμές τους, αυτές που τους δημιούργησαν μεγάλα και ανεπούλωτα τραύματα, να γίνονται πρώτο θέμα στα δελτία των 8 και στα μεγάλα ενημερωτικά site.

• Γκουκλάροντας αργότερα τα ίδια τα παιδιά μπορούν να βρουν σχεδόν τα πάντα. Και αυτό, όπως ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί, συνιστά επανάληψη της κακοποίησης, ένα “κακό” διαρκείας που επεκτείνεται και στην ενήλικη ζωή του κακοποιηθέντα. Ετσι το τραύμα δεν κλείνει ουσιαστικά ποτέ, ή κλείνει ιδιαίτερα αργά και με οδυνηρές συνέπειες.

Αλλωστε αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κακοποιηθέντες ανήλικοι καταθέτουν κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους και σε ανθρώπους οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Και προφανώς η δεύτερη κατάθεση για τα ίδια περιστατικά αποφεύγεται εκτός και αν προκύψει ειδικός λόγος επανάληψής της.

Ανεύθυνες δημοσιογραφικές πρακτικές (εδώ μπορούν να παρέμβουν και οι δημοσιογραφικές ενώσεις) όχι μόνο δεν διασφαλίζουν το δικαίωμα των πολιτών στην ενημέρωση αλλά καταφέρνουν επιπλέον χτυπήματα εναντίον των παιδιών που εν τω μεταξύ πασχίζουν να πετάξουν από πάνω τους την ανάμνηση των στιγμών της κακοποίησής τους. 

Τα παιδικά βάσανα δεν είναι δυνατόν να αποτελούν βάση πάνω στην οποία θα “χτίζονται” αναγνωσιμότητες και νούμερα τηλεθέασεις.