Ουκρανία: Άτυπη συμφωνία Τραμπ–Πούτιν; Το απόγευμα το τηλεφώνημα

Το ουκρανικό ζήτημα εισέρχεται σε μια κρίσιμη φάση. Η επικείμενη τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του Ρώσου ηγέτη Βλαντίμιρ Πούτιν, η οποία έχει προγραμματιστεί για τη Δευτέρα στις 17:00 ώρα Ελλάδας, θεωρείται από πολλούς ως σημείο καμπής. Όπως επίσης και η επικοινωνία του Αμερικανού Προέδρου με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι που αναμένεται να γίνει μετά.  Οι φήμες για παρασκηνιακή συμφωνία μεταξύ των δύο ηγετών ΗΠΑ- Ρωσίας πληθαίνουν, την ώρα που η στρατιωτική και διπλωματική ένταση συνεχίζεται.

Σπύρος Σιδέρης

Ουάσινγκτον και Μόσχα εμφανίζονται να κινούνται σε μια σύνθετη σκακιέρα με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ και τις άλλες δυνάμεις να αναπροσαρμόζουν τη στάση τους σε μια ενδεχόμενη ριζική αλλαγή.

Το ερώτημα παραμένει: θα σημάνει το τηλεφώνημα την αρχή της ειρήνης ή το προοίμιο μιας νέας, επικίνδυνης κλιμάκωσης;

Το σενάριο της παρασκηνιακής συμφωνίας Τραμπ–Πούτιν

Σύμφωνα με πολιτικές εκτιμήσεις που διακινούνται στους διπλωματικούς κύκλους, υπάρχει η υπόνοια ότι ο Τραμπ και ο Πούτιν έχουν συνάψει μια άτυπη συμφωνία για την Ουκρανία. Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων, η ξαφνική κινητικότητα για κατάπαυση του πυρός, οι δηλώσεις εκατέρωθεν και οι ενδιάμεσοι διπλωματικοί ελιγμοί ενισχύουν την εντύπωση ότι εκτυλίσσεται ένα συντονισμένο σχέδιο με στόχο μια συμφωνία που θα εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές.

Ο Τραμπ φέρεται αρχικά να άσκησε έντονες πιέσεις στον Ζελένσκι και στους Ευρωπαίους συμμάχους να αποδεχθούν την προοπτική μιας προσωρινής εκεχειρίας, διάρκειας 30 ημερών. Ακολούθησε μια φάση φαινομενικής πίεσης προς το Κρεμλίνο, ώστε να παρουσιαστεί μια εικόνα «ουδετερότητας» και αυστηρής στάσης απέναντι στη Μόσχα. Όμως, η ακολουθία των κινήσεων ενισχύει την εντύπωση ότι ο Τραμπ είχε ήδη συνομολογήσει με τον Πούτιν τα βασικά σημεία μιας λύσης.

Η απόφαση του Αμερικανού προέδρου να αποσύρει το «τελεσίγραφο» περί μονομερούς κατάπαυσης, ερμηνεύεται ως απόπειρα να σώσει το πολιτικό προφίλ του Πούτιν, αποφεύγοντας να φανεί ότι ενέδωσε σε πίεση.

Αντ’ αυτού, το πλαίσιο των συνομιλιών μετατοπίζεται σε «αμοιβαία αποδεκτούς όρους» και σε απευθείας επαφή κορυφής.

Η προοπτική μιας συμφωνίας και τα «μπόνους»

Το πιθανό αποκορύφωμα του σχεδίου, σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, είναι μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός κατά μήκος της γραμμής του μετώπου, συνοδευόμενη από παραχωρήσεις των ΗΠΑ προς τη Ρωσία και ενδεχομένως ανταποδοτικά οφέλη προς την Ουάσιγκτον.

Το αφήγημα θα ολοκληρωθεί με τις ΗΠΑ να δηλώνουν ότι το Κρεμλίνο υπέστη «επώδυνες υποχωρήσεις» – όπως η άρνηση απαίτησης για πλήρη απόσυρση των ουκρανικών στρατευμάτων από όλες τις κατεχόμενες περιοχές.

Όμως η σταθερότητα της λύσης εξαρτάται από την ευελιξία της Μόσχας και το πολιτικό κόστος που θα αναλάβει το Κίεβο. Τα πρώτα μηνύματα δείχνουν ρήγματα στην υποτιθέμενη συμφωνία. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, προειδοποίησε πως αν η Ρωσία δεν αποδεχθεί την πρόταση κατάπαυσης του πυρός, θα αντιμετωπίσει βαρύ καθεστώς κυρώσεων.

Η προειδοποίηση Μεντβέντεφ και ο πυρηνικός φόβος

Από την άλλη πλευρά, ο αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, προχώρησε σε σοκαριστικές δηλώσεις, υπονοώντας ότι αποτυχία των συνομιλιών ενδέχεται να οδηγήσει σε πυρηνικό πόλεμο: «οι αποτυχημένες διαπραγματεύσεις μπορεί να οδηγήσουν στην έναρξη ενός πιο τρομερού σταδίου πολέμου, με νέα όπλα και συμμετέχοντες».

Τι ζητά η Ρωσία; Οι σκληροί όροι και οι «κόκκινες γραμμές»

Τα αιτήματα της Ρωσίας παρουσιάζονται ως πολύ πιο απαιτητικά από τις προβλέψεις του σχεδίου Τραμπ. Ορισμένα βασικά σημεία περιλαμβάνουν:

• Ουδέτερη Ουκρανία, χωρίς ξένα στρατεύματα ή όπλα μαζικής καταστροφής.
• Καμία αποζημίωση – αμοιβαία παραίτηση από αξιώσεις.
• Σεβασμός των ρωσόφωνων και προστασία της ρωσικής γλώσσας.
• Αναγνώριση των εδαφών που έχει προσαρτήσει η Ρωσία.
• Απόσυρση των ουκρανικών στρατευμάτων από τις περιοχές Ντονέτσκ, Λουχάνσκ, Ζαπορίζια και Χερσώνα.

Παράλληλα, ο Πούτιν απαιτεί δομικές αλλαγές στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική του Κιέβου, περιλαμβανομένης της άρνησης ένταξης στο ΝΑΤΟ και καταπολέμησης της «εθνικιστικής προπαγάνδας».

Οι όροι που διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες

Όπως προκύπτει από τη στρατηγική ανάλυση, οι όροι της Ρωσίας διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

1. Όροι που εξαρτώνται από τις ΗΠΑ, όπως η αναγνώριση των κατεχομένων, η παύση αποστολής όπλων και η άρση κυρώσεων. Ο Τραμπ μπορεί να τους εκπληρώσει, αν το αποφασίσει.
2. Όροι που αφορούν την ΕΕ, όπως η άρση των ευρωπαϊκών κυρώσεων και η παρεμπόδιση της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Αν και δύσκολο, η ευρωπαϊκή εξάρτηση από τις ΗΠΑ μπορεί να οδηγήσει σε συμβιβασμούς.
3. Όροι που εξαρτώνται από την Ουκρανία, όπως το ουδέτερο καθεστώς, η αναγνώριση των εδαφών και η προστασία της ρωσικής ταυτότητας. Ορισμένοι είναι πιεστικά εφαρμόσιμοι, άλλοι θεωρούνται ανέφικτοι υπό την παρούσα ηγεσία του Ζελένσκι.

Τα πέντε σενάρια που διαφαίνονται

Σύμφωνα με τις τρέχουσες ενδείξεις, πέντε σενάρια μπορούν να προβλεφθούν:

1. Επιτυχής συμφωνία Τραμπ–Πούτιν, με αμοιβαίους συμβιβασμούς και κατάπαυση του πυρός. Το ιδανικό αλλά και πιο επισφαλές λόγω του πολιτικού κόστους.
2. Ρήξη της συμφωνίας λόγω αδιάλλακτων απαιτήσεων του Πούτιν, με τον Τραμπ να απαντά με κυρώσεις και τον πόλεμο να κλιμακώνεται επικίνδυνα.
3. Μερική αποτυχία με ανοιχτούς διαύλους, όπου η Ουάσιγκτον συνεχίζει να εξοπλίζει την Ουκρανία ενώ κρατά ανοιχτό το ενδεχόμενο νέας διαπραγμάτευσης.
4. Μυστική συμφωνία για εγκατάλειψη του Κιέβου, με αντάλλαγμα άλλα οφέλη. Το χειρότερο για την Ουκρανία σενάριο, που θα άλλαζε άρδην την πορεία του πολέμου.
5. Απόρριψη της συμφωνίας από τον Ζελένσκι, με το Κίεβο να ρισκάρει απομόνωση. Σενάριο απίθανο, αλλά όχι αδύνατο.

Μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία του πολέμου

Η τηλεφωνική συνομιλία Τραμπ–Πούτιν αποτελεί ίσως την πιο καθοριστική στιγμή για την πορεία του πολέμου στην Ουκρανία από το 2022 μέχρι σήμερα. Η Δευτέρα θα φέρει είτε το ξεκίνημα ενός νέου κύκλου διπλωματίας, είτε την αρχή μιας επικίνδυνης σύγκρουσης, με παγκόσμιες προεκτάσεις.

Το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο κόσμος μπορεί να έχει μπει σε μια νέα εποχή: την εποχή της συμβιβαστικής ειρήνης ή της στρατηγικής κόπωσης. Και σε κάθε περίπτωση, η Ουκρανία θα εξακολουθεί να πληρώνει το βαρύτερο τίμημα.