19 Μαΐου: Ημέρα μνήμης για τη γενοκτονία των Ποντίων

Ο Μάιος είναι ο μήνας μνήμης για τον Ελληνισμό της Ανατολής (Μικρά Ασία, Πόντος, Ιωνία, Βιθυνία, Καππαδοκία κ.α.) και Ανατολική Θράκη. Στις 19 Μαΐου 1919 ο τούρκος εθνικιστής αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου, κήρυξε ανταρσία κατά της Οθωμανικής Αρχής και άρχισε εκ του μηδενός τη συγκρότηση του στρατού, με «μαγιά» τις παλιές τρομοκρατικές ομάδες του κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος», που ενέχονταν για τις Γενοκτονίες Αρμενίων, Ασσυρίων και Ελλήνων στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Έτσι ξεκίνησε από τον Πόντο και τη Βιθυνία η 2η φάση Γενοκτονίας των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που θα κορυφωθεί τρία χρόνια μετά, με την ήττα του Ελληνικού Στρατού, τη σφαγή Ελλήνων και Αρμενίων της Ιωνίας και την καταστροφή της Σμύρνης.

Για να είμαστε όμως ακριβείς, πρέπει να τονίσουμε ότι τη γενοκτονία την προκάλεσαν οι οι στρατιωτικοί εθνικιστές που από το 1908 κατέλαβαν με πραξικόπημα την εξουσία.

Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, συμμετοχή στη γενοκτονία δεν είχαν οι σουλτανικοί Οθωμανοί, οι οποίοι επίσης σφαγιάστηκαν και καταπιέστηκαν από τους εθνικιστές.

Εξάλλου την Οθωμανική Αυτοκρατορία ο Κεμάλ Ατατούρκ την κατέλυσε δημιουργώντας το νέο κράτος που καταχρηστικά ονόμασε «Δημοκρατία της Τουρκίας»… Επιπλέον ήταν τόση η απέχθεια των Τούρκων εθνικιστών προς το οθωμανικό παρελθόν που άλλαξαν ακόμα και το αλφάβητο (από αραβικό σε λατινικό) και κατασκεύασαν με τη βία ένα νέο έθνος, το τουρκικό, στη θέση των παλιών πολύγλωσσων και πολυεθνοτικών Οθωμανών μουσουλμάνων…

Η επέτειος της 19ης Μαΐου θεωρείται ότι αφορά μόνον τους Ποντίους. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι και οφείλεται στον χαοτικό τρόπο που η προσφυγική μνήμη διεκδίκησε από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80 τα όσα της χρωστούσαν. Και ακριβώς γι’ αυτό ο πρώτος νόμος για την αναγνώριση της γενοκτονίας, που θέσπισε ως Ημέρα Μνήμης τη 19η Μαΐου, περιλάμβανε τα γεγονότα που έγιναν μόνο στην περιοχή του Πόντου.

Και στη συνέχεια ήρθε ο δεύτερος νόμος για τη γενοκτονία – που θέσπισε ως Ημέρα Μνήμης τη 14η Σεπτεμβρίου – για να συμπεριλάβει το σύνολο των μικρασιάτικων πληθυσμών – αφήνοντας, δυστυχώς, απέξω την περιοχή της Ανατολικής Θράκης, απ’ όπου ξεκίνησε η ενιαία γενοκτονία, τον Απρίλιο του 1914. Πάντως οι ποντιακοί φορείς κάνουν αξιοσημείωτες προσπάθειες ανάδειξης αυτών των ιστορικών σελίδων.

Από τον εθνικισμό στη γενοκτονία

Η πολιτική εξόντωσης των Χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, που είχε ήδη πλήξει σφοδρά τους Αρμένιους (1915) και τους Ασσυρίους, βρήκε νέο έδαφος εφαρμογής με την άφιξη του Κεμάλ και των οπαδών του. Ο Πόντος, που θεωρήθηκε εστία αντίστασης, αντιμετωπίζεται ως «απειλή» για το νέο τουρκικό έθνος. Τα αντάρτικα σώματα Ελλήνων, που μάχονταν για την αυτοάμυνα και επιβίωση, γίνονται το πρόσχημα για τη γενικευμένη βαρβαρότητα.ω

Οι μαρτυρίες περιγράφουν με ανατριχιαστική λεπτομέρεια τα εγκλήματα: από τις εκτελέσεις αμάχων και τις πυρπολήσεις χωριών, μέχρι τις πορείες εξόντωσης σε παγωμένα βουνά και ερήμους, χωρίς τροφή και νερό. Παιδιά πεθαίνουν στην αγκαλιά των μανάδων τους. Γυναίκες βιάζονται και βασανίζονται. Άνδρες εκτελούνται ή στέλνονται σε τάγματα καταναγκαστικής εργασίας – για να μην επιστρέψουν ποτέ.

Η θυσία των μωρών της Σάντας

Μία από τις πιο τραγικές και συγκλονιστικές στιγμές της Ποντιακής Γενοκτονίας διαδραματίζεται στη Σάντα, ένα σύμπλεγμα επτά ορεινών χωριών, που είχαν οργανώσει αντάρτικο σώμα υπό τον Ευκλείδη Κουρτίδη. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1921, οι κάτοικοι, πολιορκημένοι από τους Τούρκους, καταφεύγουν σε μια σπηλιά, προσπαθώντας να σωθούν. Όμως, η παρουσία βρεφών απειλεί να προδώσει τη θέση τους μέσα στη νύχτα με το κλάμα τους. Κι έτσι, οι απελπισμένες μητέρες, με σπαραγμό ψυχής, παραδίδουν τα μωρά τους στους αντάρτες για να τα σφάξουν και να σωθούν οι υπόλοιποι. Επτά βρέφη θανατώνονται. Χάρη σε αυτή την πράξη, 300 άνθρωποι καταφέρνουν να σωθούν.

Όταν οι Τούρκοι φτάνουν στο σημείο και βλέπουν τα σκοτωμένα βρέφη, παγώνουν. Ο επικεφαλής αξιωματικός, τρομοκρατημένος από την αποφασιστικότητα αυτών των ανθρώπων, φέρεται να λέει: «Άνθρωποι που σκότωσαν τα παιδιά τους είναι αδύνατον να πιαστούν και άρα είναι περιττό να μείνουμε άλλο εδώ».

Η 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης

Το 1994, η Βουλή των Ελλήνων ανακηρύσσει επισήμως τη 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων. Δεν είναι μόνο ένα εθνικό χρέος. Είναι ένας διαρκής αγώνας ενάντια στη λήθη. Ένας φόρος τιμής σε εκείνους που χάθηκαν και σε όσους κράτησαν ζωντανή την ταυτότητα, τη γλώσσα και την πίστη του ποντιακού ελληνισμού, μέσα από τον ξεριζωμό, τη φτώχεια και την προσφυγιά.

Παρά τις σαφείς ενδείξεις και τεκμήρια – που συνθέτουν τον ορισμό της γενοκτονίας σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1948 – η διεθνής αναγνώριση της Ποντιακής Γενοκτονίας παραμένει περιορισμένη. Ο αγώνας συνεχίζεται από οργανώσεις της διασποράς, ακαδημαϊκούς και κράτη που έχουν το θάρρος να μιλήσουν για την Ιστορία χωρίς πολιτικούς συμψηφισμούς.