ΑΡΘΡΟ LIBRE/Γιώργος Σεφερτζής: Το Βατικανό εξακολουθεί να δίνει μαθήματα πολιτικής επιστήμης

Μέχρι τη στιγμή που ο λευκός καπνός άρχισε να αναδύεται από την καμινάδα της Καπέλα Σιξτίνα κανένας σχεδόν εκ των μη μυημένων στα μυστικά της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας δεν θα μπορούσε εύκολα να φανταστεί ότι ένα απόλυτο αουτσάιντερ, όπως ήταν μέχρι τότε ο βορειοαμερικανικής καταγωγής και διπλής αμερικανικής και περουβιανής υπηκοότητας καρδινάλιος Ρόμπερτ Πρεβόστ  του τάγματος των Αυγουστινιανών αδελφών που επιπλέον είχε ταχθεί δημοσίως εναντίον του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, θα χρειαζόταν μόλις τέσσερις ψηφοφορίες των μελών του αρμόδιου κονκλάβιου για να διαδεχθεί τον Αργεντίνο ιησουίτη που ως Πάπας Φραγκίσκος είχε  μέσα σε δώδεκα χρόνια αλλάξει την εικόνα του ποντιφικάτου πολλαπλασιάζοντας τους ανά την υφήλιο ακόλουθούς του και συνδέοντας την αποστολή του με την καταπολέμηση της φτώχειας, την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και την επανατοποθέτηση του προβλήματος της μετανάστευσης σε μια νέα, εντελώς διαφορετική, καθόλου ξενοφοβική και σίγουρα όχι ρατσιστική βάση.

Του Γιώργου Σεφερτζή*

Όμως, όσο μεγάλη και αν ήταν η έκπληξη που προκάλεσαν τόσο η ταχύτητα όσο και η ευκολία με την οποία το κονκλάβιο κατέληξε στην απρόσμενη επιλογή του Ρόμπερτ Πρεβόστ στην θέση του προκαθήμενου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, άλλο τόσο σοφή, καλά μελετημένη και ακόμα καλύτερα προετοιμασμένη φάνηκε εκ των υστέρων ότι ήταν  η μεθόδευση της διαδοχής του από τον ίδιο τον προκάτοχο του, Πάπα Φραγκίσκο. Είναι πλέον προφανές ότι ο τελευταίος δεν είχε αφήσει τίποτα στην τύχη προκειμένου να μη διακινδυνεύσει την ανάληψη της ηγεσίας της Αγίας Έδρας από κάποιον συντηρητικό καρδινάλιο που  θα ήθελε να γυρίσει σελίδα στην ιστορία της και να έρθει σε ρήξη με τις παρακαταθήκες του.

• Άλλωστε, ρήξη ή συνέχεια ήταν το δίλημμα που συνιστούσε το βασικό διακύβευμα της διαδοχής του. Εξού και είχε φροντίσει να μην αφήσει πολλά περιθώρια απόκλισης από τον δρόμο που ο ίδιος είχε χαράξει.

Γι’ αυτό και είχε αυξήσει τον αριθμό των μελών του κονκλάβιου, ώστε να το καταστήσει λιγότερο δυτικοκεντρικό και περισσότερο γεωγραφικά και πολιτισμικά αντιπροσωπευτικό. Γι’ αυτό και είχε ορίσει ως τοποτηρητή του στην επιλογή των νέων μελών του τον έμπειρο, σεβαστό, νομομαθή  και έμπιστό του Ιταλό καρδινάλιο Παρολίν. Γι’ αυτό και ήταν πολλοί όσοι  προεξοφλούσαν ότι ο ίδιος θα ήταν και ο  επικρατέστερος διάδοχός του. Όταν μάλιστα είδαν τον λευκό καπνό να βγαίνει τόσο σύντομα  από την καμινάδα της Καπέλα Σιξτίνα δεν τους έμενε πια καμία αμφιβολία για το  περιεχόμενο της ετυμηγορίας του κονκλάβιου.   

Το πιθανότερο είναι ότι ο Παρολίν υπήρξε εξαρχής όχι μόνον κοινωνός των μύχιων προτιμήσεων του Φραγκίσκου, αλλά και ο εγγυητής της μετά θανατον εκπλήρωσής τους. Δεν μπορεί πάντως να είναι τυχαίο ότι μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος της  τέταρτης και τελευταίας ψηφοφορίας εμφανίστηκε ο καρδινάλιος που έπαιξε τον ρόλο του μεσολαβητή μεταξύ Παρολίν και Πρεβόστ διατεινόμενος ότι είχε συμφωνήσει με τους ενδιαφερόμενους την επιχείρηση με την οποία θα επιτυγχανόταν η μεταφορά των ψήφων του Παρολίν στον Πρεβόστ και η συνένωση των δυνάμεων  εκείνων που εκ πεποιθήσεως στήριζαν τον Πρεβόστ με εκείνους  που θα τον ψήφιζαν εις ένδειξη πίστης προς τον μακαριστό Φραγκίσκο.  Δεν ήταν, εξάλλου, η πρώτη φορά που η παποσύνη παρέδιδε μαθήματα σύγχρονης πολιτικής  επιστήμης.

Άλλωστε, σε πείσμα της κρατούσας αντίληψης σύμφωνα με την οποία η καθολική εκκλησία είναι ένας εκ φύσεως συντηρητικός, αν όχι αντιδραστικός θεσμός, ο Γάλλος ιστορικός Ολιβιέ Κριστέν μας θύμισε πρόσφατα (βλ.Le Monde 6 Μαΐου 2025) ότι “το κονκλάβιο υπήρξε ο χώρος όπου εφευρέθηκε η πολιτική νεωτερικότητα”. Από τα μέλη εξάλλου αυτού του κονκλαβίου υιοθετήθηκε εν πρώτοις από τα μεσαιωνικά κιόλας χρόνια η αρχή της απόλυτης πλειοψηφίας για την εκλογή των προκαθήμενων της εκκλησίας. Εκεί καθιερώθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία και ο κανόνας της μυστικότητας της ψήφου, που στη συνέχεια τηρήθηκε  ευλαβικά και παραδειγματικά από τους ιεράρχες της καθολικής εκκλησίας, ενώ χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες για να υιοθετηθεί και από τους κοσμικούς  αντιπροσώπους των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών.

Από το τέλος της αρχαιότητας και μέχρι τον 13ο αιώνα σπάνιες ήταν  οι πολιτικές αποφάσεις που υπήρξαν συλλογικές. Έπρεπε να ενεργοποιηθεί ο θεσμός του κονκλαβίου όχι μόνο για να γίνουν συλλογικότερες οι αποφάσεις που αφορούν στα κοινά αλλά και για να καταργηθεί η υποχρεωτική ομοφωνία που καθυστερούσε την ωρίμανση των αποφάσεων και να γίνει δεκτή η αρχή της απλής  πλειοψηφίας.

Επρόκειτο για ένα κρίσιμο σημείο καμπής στην εκκλησιαστική, και  όχι μόνον, ιστορία δεδομένου ότι απόφαση κατά πλειοψηφία σημαίνει ότι όλες οι ψήφοι έχουν την ίδια αξία και ότι κάθε ψήφος μπορεί να προστίθεται με οποιαδήποτε άλλη ανεξαρτήτως των θέσεων ή της αρχαιότητας των φορέων τους.

• Το σίγουρο πάντως είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση η υπερψήφιση του Ρόμπερτ Πρεβόστ από το Κονκλάβιο των καρδιναλίων δεν εκπλήρωνε μόνον τις επιθυμίες του μακαριστού Φραγκίσκου. Διασφάλιζε ταυτόχρονα μαζί με την προοδευτική ταυτότητα και την ενότητα της καθολικής εκκλησίας.

Τα προηγούμενα χρόνια  η τελευταία είχε βρεθεί στο μάτι των κυκλώνων που ξέσπασαν σε συνέχεια σκανδάλων, όπως της παιδεραστίας, και συγκρούσεων, όπως αυτές που αφορούσαν στην αποδοχή ή την καταδίκη της ομοφυλοφιλίας και των γάμων μεταξύ ομοφύλων. Τώρα, με την τοποθέτηση στην κεφαλή της ενός συνεχιστή του έργου και των αντιλήψεων του κεκοιμημένου Πάπα Φραγκίσκου η Καθολική Εκκλησία αναζητά προφανώς τη μετριοπάθεια και την καταλλαγή που θα της επιτρέψουν να ανασυγκροτηθεί ως ήρεμη ειρηνευτική δύναμη συμφιλίωσης σε έναν ταραγμένο κόσμο που εφεξής διατρέχει ανά πάσα στιγμή τον κίνδυνο να αποτελέσει θήραμα των αρπαχτικών που καραδοκούν σε Δύση και Ανατολή.

Εξού και το μεγάλο ενδιαφέρον της άποψης που εξέφρασε ο καθηγητής Νίκος  Κουρεμένος στα Νέα Σαββατοκύριακο της 10ης Μαΐου 2025 σύμφωνα με την οποία “ο Λέων o ΙΔ δεν εκφράζει την Δύση ως πολιτική ισχύ ή στρατηγική ισορροπία, {αλλά] εκπροσωπεί την Εκκλησία των παρυφών, των ξεχασμένων τόπων και των  ορίων “πέραν των οποίων η ιεραποστολή δεν ορίζεται από θεσμική επιβολή αλλά από ποιμαντική εγγύτητα.” Γι’ αυτό, γράφει ο Κουρεμένος, “η εκλογή του Πρεβόστ δεν δηλώνει μια επαναπρόσδεση της Αγίας Έδρας στην γεωπολιτική λογική της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας αλλά αντιθέτως την μαρτυρία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας σε μια στιγμή όπου ο κόσμος αναζητά όχι κέντρα κυριαρχίας  αλλά φωνές συνείδησης” 

Μένει, βέβαια, να φανεί τι μπορεί να σημαίνει για το μέλλον το γεγονός ότι ο νέος Πάπας παραμένει μεν προσηλωμένος στο θεματολογικό τρίπτυχο ειρήνη – περιβάλλον – μετανάστευση,  που πρόβαλλε μετ’ επιτάσεως ο προκάτοχός του, αλλά, αν κρίνουμε από το περιεχόμενο της ομιλίας του στην πλατεία του Αγίου Πέτρου μετά την πρώτη λειτουργία της περασμένης Κυριακής, αφενός επικεντρώνεται περισσότερο στα θέματα της ειρήνης αφετέρου μοιάζει να εγκαταλείπει την τακτική των ίσων αποστάσεων που ακολουθούσε ο Φραγκίσκος υπερασπιζόμενος ανοιχτά  την υπόθεση της πολυαγαπημένης του, όπως είπε, Ουκρανίας.

Σε κάθε περίπτωση οι κινήσεις του αξίζουν την προσοχή μας. Πολύ περισσότερο που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στο κάτω κάτω το Βατικανό υπήρξε το πρώτο κράτος που εμφανίστηκε στον σύγχρονο κόσμο. Ως εκ τούτου έχουμε ακόμα μάλλον πολλά  μαθήματα να πάρουμε από την ιστορική πορεία  του, τις μεθόδους που εφαρμόζει και τα πολιτικά μηνύματα που στέλνει.

* Πολιτικός Επιστήμονας-αναλυτής