Τουρκία και Ιράκ: Νέα εποχή γεωστρατηγικής συνεργασίας ως υποδειγματικό μοντέλο για τη Μέση Ανατολή

Η πρόσφατη επίσκεψη του Ιρακινού πρωθυπουργού Μοχάμεντ Σία Αλ Σουντανί στην Άγκυρα και οι συνομιλίες του με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σηματοδοτούν μια ιστορική καμπή στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Μέσα σε ένα περιφερειακό πλαίσιο γεμάτο αστάθεια, οι δύο ηγέτες επιχειρούν να επαναπροσδιορίσουν τη στρατηγική σχέση μεταξύ Τουρκίας και Ιράκ, όχι μόνο ως ανάγκη αντιμετώπισης κοινών απειλών ασφαλείας, αλλά και ως καταλύτη για μια βαθύτερη οικονομική ολοκλήρωση και θεσμική συνεργασία. Οι αναφορές σε «ενότητα στην εθνική ασφάλεια», «κοινές απαντήσεις στην τρομοκρατία» και ένα φιλόδοξο αναπτυξιακό όραμα υποδομών αναδεικνύουν την πρόθεση των δύο χωρών να κινηθούν πέρα από τις παραδοσιακές γεωπολιτικές ισορροπίες και να δημιουργήσουν ένα νέο υπόδειγμα περιφερειακής συνύπαρξης.

Σπύρος Σιδέρης

Στο επίκεντρο αυτού του νέου κεφαλαίου βρίσκονται οι θεσμικές δομές συνεργασίας, η αναδιαμόρφωση των αντιλήψεων ασφαλείας και ο ρόλος του Ιράκ ως σταθεροποιητικού παράγοντα στη Μέση Ανατολή, υπό το πρίσμα της αναδυόμενης νέας τάξης πραγμάτων στην περιοχή.

Κατά την κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Αλ Σουντανί στην Άγκυρα, ο πρόεδρος Ερντογάν τόνισε την πλήρη σύγκλιση απόψεων με το Ιράκ στα θέματα της ασφάλειας και της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Η αναφορά στις απειλές από το PKK, το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) και την οργάνωση του Φετουλάχ Γκιουλέν (FETÖ) κατέδειξε πως η τρομοκρατία αποτελεί κοινό εχθρό και για τις δύο χώρες.

Η στάση της Άγκυρας αντανακλά μια πολιτική ολιστικής καταπολέμησης της τρομοκρατίας, ενώ η συμμετοχή του Ιράκ στην προσπάθεια αυτή υποδεικνύει έναν μετασχηματισμό στη προσέγγιση της Βαγδάτης.

Ο Αλ Σουντανί, από την πλευρά του, επεσήμανε τους βαθείς ιστορικούς δεσμούς που ενώνουν τους δύο λαούς, λέγοντας πως οι σχέσεις Τουρκίας-Ιράκ είναι «ριζωμένες εδώ και χιλιάδες χρόνια». Αναφέρθηκε σε κοινές θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες, υπογραμμίζοντας πως η εθνική ασφάλεια των δύο χωρών είναι ενιαία και αδιαίρετη. Η δήλωσή του αντικατοπτρίζει μια νέα εξωτερική πολιτική προσέγγιση του Ιράκ, βασισμένη σε συνεργασία αντί για απομόνωση και στην ενεργή ανάμειξη στα περιφερειακά δρώμενα.

Το Ιράκ, χώρα που ταλαιπωρήθηκε από πόλεμο, τρομοκρατία και αποσταθεροποίηση για πάνω από δύο δεκαετίες, δείχνει πλέον να κινείται σε έναν δρόμο αποκατάστασης της εθνικής κυριαρχίας και ανασυγκρότησης του κρατικού μηχανισμού. Η άνοδος του Μοχάμεντ Σία Αλ Σουντανί στην εξουσία μετά τις εκλογές του 2021, ενίσχυσε το προφίλ μιας χώρας πιο αυτοδύναμης και ανεξάρτητης στις αποφάσεις της, που επιδιώκει να γίνει παραγωγός σταθερότητας στη Μέση Ανατολή.

Ένα από τα βασικά πεδία εμβάθυνσης των τουρκοϊρακινών σχέσεων είναι η ασφάλεια. Το Ιράκ, το οποίο για χρόνια είχε αντιμετωπίσει τις δραστηριότητες του PKK με αμηχανία ή αδράνεια, τώρα κινείται προς μια πιο ενεργή και συνεργατική στάση. Οι κοινές επιχειρήσεις, η ανταλλαγή πληροφοριών και – το πιο εντυπωσιακό – η κήρυξη του PKK ως απαγορευμένης οργάνωσης από τις ιρακινές αρχές αποτελούν σαφείς ενδείξεις μιας νέας πολιτικής βούλησης.

Η θεσμοθέτηση του Μηχανισμού Υψηλού Επιπέδου Ασφάλειας Τουρκίας-Ιράκ λειτουργεί ως πλατφόρμα διαρκούς συντονισμού και συνεργασίας, δημιουργώντας το υπόβαθρο για την οικοδόμηση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής ασφάλειας. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ιράκ δεν εμφανίζεται απλώς ως σύμμαχος της Τουρκίας αλλά ως ισότιμος εταίρος σε μια προσπάθεια περιφερειακής σταθεροποίησης.

Παράλληλα με την ασφάλεια, ένα ακόμη σημείο στρατηγικής σύγκλισης είναι η οικονομική συνεργασία και ειδικά το φιλόδοξο Σχέδιο Αναπτυξιακής Οδού (Development Road Project). Πρόκειται για ένα γιγαντιαίο έργο υποδομής που θα ενώσει τον Περσικό Κόλπο με τη Μεσόγειο και την Ευρώπη, μέσω του Ιράκ και της Τουρκίας. Με σιδηροδρομικές γραμμές, αυτοκινητόδρομους και διαμετακομιστικά κέντρα, το έργο θα μετατρέψει το Ιράκ σε logistics hub, ενισχύοντας παράλληλα τη θέση της Τουρκίας ως ενεργειακού και εμπορικού κόμβου της ευρύτερης περιοχής.

Η γεωοικονομική σημασία του έργου δεν έχει περάσει απαρατήρητη από τις μεγάλες δυνάμεις. Η πρωτοβουλία αυτή διασταυρώνεται με το “Belt and Road” της Κίνας, την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, αλλά και τις επενδυτικές στρατηγικές των χωρών του Κόλπου. Η Τουρκία και το Ιράκ επιδιώκουν να συστήσουν κοινές επιτροπές για θέματα τελωνειακών διευκολύνσεων, ασφάλειας μεταφορών, επενδύσεων, χρηματοδότησης και νομικών ρυθμίσεων.

Η ανάδειξη αυτών των σχέσεων σε θεσμικό επίπεδο φαίνεται να αποτελεί πλέον στόχο και των δύο πλευρών. Στο παρελθόν, οι σχέσεις Άγκυρας-Βαγδάτης παρουσίαζαν κυκλικότητα, με περιόδους προσέγγισης να εναλλάσσονται με φάσεις ψυχρότητας. Η σημερινή συγκυρία όμως φαίνεται να ωριμάζει για τη σταθεροποίηση και θεσμοποίηση αυτής της σχέσης, μέσω διαρκών μηχανισμών συνεργασίας, επενδυτικών επιτροπών, αλλά και κοινών δράσεων σε εκπαίδευση, πολιτισμό και διαχείριση υδάτων.

Αυτός ο θεσμικός μετασχηματισμός δεν είναι μόνο τεχνικής φύσης, αλλά και στρατηγικής σημασίας. Αποσκοπεί στο να θωρακίσει τις διμερείς σχέσεις απέναντι σε μελλοντικές πολιτικές αλλαγές ή κρίσεις, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως μοντέλο συνύπαρξης σε μια περιοχή όπου η αστάθεια έχει καταστεί σχεδόν μόνιμη συνθήκη.

Σε επίπεδο περιφερειακής πολιτικής, η Τουρκία βλέπει το Ιράκ ως πυλώνα σταθερότητας σε μια γεωγραφία που συγκλονίζεται από το παλαιστινιακό, τη συριακή κρίση, το Ιράν και τις συνέπειες της αποχώρησης των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, το Ιράκ επαναπροσδιορίζεται ως ενεργός παράγοντας ειρήνης και όχι ως «ασθενής κρίκος» της περιοχής, επενδύοντας σε πολυμερείς σχέσεις και ισορροπημένες συνεργασίες.

Η στρατηγική σύγκλιση Άγκυρας και Βαγδάτης βασίζεται σε κοινά συμφέροντα, αλλά απαιτεί και συνεχή πολιτική βούληση. Η μακροπρόθεσμη επιτυχία αυτής της συνεργασίας εξαρτάται από την πλήρη εφαρμογή συμφωνιών, τη συνέπεια στην ασφάλεια και τη βελτίωση της ζωής των πολιτών μέσω των αναπτυξιακών έργων.

Αν επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, η σχέση Τουρκίας-Ιράκ θα αποτελέσει υποδειγματικό μοντέλο για την ευρύτερη αναδιοργάνωση της Μέσης Ανατολής, βασισμένο όχι στην αντιπαράθεση αλλά στη συνέργεια. Μια τέτοια εξέλιξη θα μετατρέψει τις δύο χώρες από γειτονικούς παρατηρητές σε κεντρικούς συνδιαμορφωτές της νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας.