Λέων ΙΔ΄: Τι σηματοδοτεί η εκλογή του- Ομοιότητες και διαφορές με Φραγκίσκο

«Annuntio vobis gaudium magnum. Habemus Papam», είπε ο Γάλλος καρδινάλιος Ντομινίκ Μαμπέρτι παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας στο Κονκλάβιο. Το όνομα που επέλεξε ο νέος αμερικανός Πάπας Ρόμπερτ Φράνσις Πρέβοστ, «Λέων ΙΔ΄», παραπέμπει σε δυναμικά πρότυπα παπικής ηγεσίας, όπως ο Λέων Α΄ ο Μέγας και ο Λέων ΙΓ΄, τονίζοντας την πρόθεση για επανεγκαθίδρυση κύρους, σταθερότητας και ενότητας. Μετά την εκλογή του εμφανίστηκε στο μπαλκόνι της βασιλικής του Αγίου Πέτρου, χαμογελώντας θερμά, χαιρετώντας με τα δύο χέρια και υποκλινόμενος στο συγκεντρωμένο πλήθος. «Η ειρήνη να είναι μαζί σας», δήλωσε, προφέροντας τα πρώτα του λόγια ως Πάπας.

Δεκάδες χιλιάδες συγκεντρωμένοι στην πλατεία του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό ξέσπασαν σε επευφημίες.

Ο Λέων ΙΔ΄ θα ιερουργήσει σήμερα το πρωί στις 9 στην Καπέλα Σιστίνα, ενώ η Αγία Εδρα θα ανακοινώσει δύο τελετουργικές Θείες Λειτουργίες εντός των προσεχών τριών εβδομάδων, στην πλατεία του Αγίου Πέτρου και στον καθεδρικό ναό της Ρώμης, στον Αγιο Ιωάννη του Λατερανού. Την πρώτη του συνέντευξη Τύπου θα παραχωρήσει ο νέος Πάπας τη Δευτέρα το πρωί.

Η ορκωμοσία του Πάπα Λέοντα ΙΔ’ αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός της εβδομάδας. Κατά τη διάρκεια της τελετής, θα τελεστεί μεγάλη λειτουργία στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, στην οποία θα παρευρεθούν θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες από όλο τον κόσμο. Αναμένεται επίσης να χαιρετήσει τους πιστούς πάνω στο παπικό αυτοκίνητο, πριν εκφωνήσει κήρυγμα στο οποίο θα περιγράφει το όραμα και τις προτεραιότητες της παποσύνης του.

Σχόλια προκάλεσε η επιλογή του Πάπα Λέοντος να εγκαταλείψει την ενδυματολογική αυστηρότητα του Φραγκίσκου, υιοθετώντας για την πρώτη του εμφάνιση στον εξώστη χρυσοποίκιλτα άμφια, που θύμιζαν κάπως εκείνα του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄. Ο Πρέβοστ είναι μέλος του μοναστικού τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου, τα μέλη του οποίου δεν υπόκεινται σε ενδυματολογικούς περιορισμούς, όπως τα μέλη του τάγματος των Ιησουιτών, στο οποίο ανήκε ο Φραγκίσκος.

Ο καρδινάλιος Πρέβοστ είναι, ωστόσο, γνωστός για τις ασκητικές του συνήθειες χάρη στο πολυετές ιεραποστολικό έργο του στο Περού. Ανθρωποι που γνώριζαν τον Πρέβοστ στη Λατινική Αμερική κάνουν λόγο για ιερωμένο με μεγάλη αγάπη και σεβασμό προς τον λαό.

Το παρασκήνιο και οι προκλήσεις της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

Ο Λευκός καπνός βγήκε από την καμινάδα της Καπέλα Σιξτίνα νωρίς το βράδυ της δεύτερης ημέρας της ψηφοφορίας, σηματοδοτώντας την εκλογή του από το Κονκλάβιο. Τα πλήθη συνέρρευσαν προς την πλατεία, ανυπομονώντας να παρακολουθήσουν την παραδοσιακή εμφάνιση από τον κόκκινο σκεπασμένο εξώστη της βασιλικής την πρώτη ομιλία του νέου ηγέτη των 1,4 δισεκατομμυρίων καθολικών στον κόσμο.

• Ο Πάπας Λέων ΙΔ’ διαδέχεται τον Αργεντινό μεταρρυθμιστή Πάπα Φραγκίσκο, ο οποίος πέθανε τον περασμένο μήνα σε ηλικία 88 ετών, μετά από 12 χρόνια παποσύνης που χαρακτηρίστηκαν από τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και την εστίασή του στη συμπόνια, αν και όχι χωρίς αντιπαραθέσεις.

Επιπλέον, ο νέος ποντίφικας αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Πέρα από τον πνευματικό και συμβολικό του ρόλο, κληρονομεί μια βαθιά διχασμένη Εκκλησία και έναν κόσμο που μαστίζεται από συγκρούσεις, με το πρόσθετο βάρος των συνεχιζόμενων επιπτώσεων από το παγκόσμιο σκάνδαλο σεξουαλικής κακοποίησης από καθολικούς κληρικούς.

Η εκλογή του αποφασίστηκε από 133 καρδιναλίους – το μεγαλύτερο και διεθνώς πιο ποικιλόμορφο Κονκλάβιο στην ιστορία, με συμμετέχοντες από πέντε ηπείρους. Ορκισμένοι σε απόλυτη μυστικότητα υπό την απειλή του αφορισμού, το μόνο σήμα τους προς τον έξω κόσμο ήρθε μέσω της καμινάδας της Καπέλα Σιξτίνα.

Γεγονός είναι ότι οι εκλογές για την ανάδειξη του νέου Πάπα διεξήχθησαν εν μέσω παγκόσμιας αστάθειας – ένας παράγοντας που πιστεύεται ότι βάρυνε πολύ στο μυαλό των εκλογέων, μαζί με τα βαθιά ρήγματα που υπάρχουν στο εσωτερικό της ίδιας της Καθολικής Εκκλησίας.

Ενώ ο Φραγκίσκος θαυμαζόταν από πολλούς για τη συμπονετική ηγεσία του, ιδίως για την εστίασή του στους μετανάστες και τα περιβαλλοντικά ζητήματα, συχνά δεχόταν επικρίσεις από συντηρητικούς κύκλους, που τον θεωρούσαν δογματικά χαλαρό.

Αν και περίπου το 80% των εκλεκτόρων καρδιναλίων διορίστηκε από τον Φραγκίσκο, η ψήφος τους δεν ήταν σε καμία περίπτωση εγγυημένη για τη συνέχιση της κληρονομιάς του.

Κατά την επιλογή του επόμενου Πάπα, η Καθολική Εκκλησία βρέθηκε αντιμέτωπη με μια κομβική απόφαση: να εκλέξει έναν πάστορα ή έναν διπλωμάτη, έναν φιλελεύθερο ή έναν συντηρητικό, κάποιον που γνωρίζει καλά τις λειτουργίες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ή έναν ξένο από μια περιοχή όπου ο καθολικισμός αναπτύσσεται;

Πριν από την έναρξη του Κονκλάβιου, ο καρδινάλιος Τζοβάνι Μπατίστα, κοσμήτορας του Κολεγίου των Καρδιναλίων, προέτρεψε τους ομολόγους του να επιλέξουν έναν υποψήφιο ικανό να διαφυλάξει την ενότητα της Εκκλησίας, κατά τη διάρκεια μιας «δύσκολης και περίπλοκης καμπής στην Ιστορία», όπως είπε, αναφερόμενος στις παγκόσμιες συγκρούσεις και την άνοδο του υπερεθνικισμού.

Παράλληλα, η Καθολική Εκκλησία συνεχίζει να παλεύει με τον εκσυγχρονισμό, συμπεριλαμβανομένων των συρρικνούμενων ιερατικών κλήσεων και της μειωμένης προσέλευσης στα δυτικά έθνη.

Οι θέσεις του νέου Πάπα

Ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ δεν εντάσσεται εύκολα στα παραδοσιακά δίπολα «προοδευτικός – συντηρητικός». Αντιθέτως, εκπροσωπεί μια θεσμικά νηφάλια, ποιμαντικά ευαίσθητη γραμμή, που συνδυάζει σεβασμό στην παράδοση με επίγνωση της κοινωνικής πραγματικότητας.

Η πιθανότητα εκλογής του θεωρούνταν περιορισμένη, κυρίως λόγω της αμερικανικής του καταγωγής με αποτέλεσμά το όνομά του να μη συγκαταλέγεται μεταξύ των papabili.

• Η επικρατούσα αντίληψη εντός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας υπήρξε διαχρονικά ότι ένας Αμερικανός Πάπας είναι απίθανος, όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν τον ρόλο της παγκόσμιας υπερδύναμης καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δημιουργήσει την εντύπωση συγκέντρωσης ισχύος, ότι οι ΗΠΑ ηγούνται και της Εκκλησίας.

Η εκλογή, λοιπόν, του Λέοντα ΙΔ΄ στην έδρα του Αγίου Πέτρου είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτη μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Ο νέος Πάπας φαίνεται να υπήρξε πρόσωπο εμπιστοσύνης του Πάπα Φραγκίσκου, ωστόσο πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι επιλέχθηκε ως η «μετριοπαθής λύση» του Κονκλαβίου, μια ισορροπητική επιλογή μεταξύ της προοδευτικής τάσης, που εκπροσωπείτο από τον Φραγκίσκο, και της παραδοσιακής, την οποία εξέφραζαν καρδινάλιοι όπως ο Μπερκ και ο Σάρα. Αν αυτό θα επιβεβαιωθεί στην πράξη, μένει να φανεί.

Από τη μία έχει ομοιότητες με τον προκάτοχό του όσον αφορά την αφοσίωσή του σε φτωχούς και μετανάστες· από την άλλη, δύσκολα θα απαντήσει «Ποιος είμαι εγώ να κρίνω» αναφερόμενος σε άτομα ΛΟΑΤΚΙ, όπως είχε κάνει ο Φραγκίσκος. Σε ομιλία του προς τους επισκόπους το 2012 είχε επιτεθεί στα δυτικά ΜΜΕ και στην ποπ κουλτούρα επειδή δείχνουν συμπάθεια «για πεποιθήσεις και πρακτικές που αντίκεινται στο Ευαγγέλιο». Οταν κλήθηκε να δώσει διευκρινίσεις, εξήγησε ότι εννοεί «τον ομοφυλοφιλικό τρόπο ζωής» και τις «εναλλακτικές οικογένειες που αποτελούνται από ομόφυλα ζευγάρια και τα υιοθετη-μένα παιδιά τους».

«Ο επίσκοπος δεν πρέπει να είναι μικρός πρίγκιπας που κάθεται στο βασίλειό του», είχε δηλώσει πέρυσι στην ιστοσελίδα του Βατικανού. Ο προκαθήμενος μιας Εκκλησίας, αντιθέτως, «πρέπει να είναι αυθεντικά ταπεινός, κοντά στους πιστούς, να περπατά και να υποφέρει μαζί τους».

• Για το μεταναστευτικό, η γραμμή του είναι ξεκάθαρη. Ως επίσκοπος στο Περού, υπήρξε υποστηρικτής των προσφύγων από τη Βενεζουέλα, με έργο που αναγνωρίζεται από τη βάση. Συντάσσεται με την κοινωνική διδασκαλία του Φραγκίσκου και δίνει έμφαση στη «θεολογία της φιλοξενίας».
• Για την κλιματική αλλαγή, συνεχίζει επίσης τη φραγκισκική παρακαταθήκη. Σε πρόσφατη παρέμβασή του σημείωσε ότι η «κυριαρχία επί της φύσης δεν πρέπει να γίνεται τυραννία», υπογραμμίζοντας ότι η οικολογική κρίση είναι ταυτόχρονα κοινωνική και πνευματική.
• Για τις γυναίκες, αρνείται τη χειροτονία, αλλά στηρίζει την ενίσχυση των ηγετικών τους ρόλων. Θεωρεί πως η «κληρικαλικοποίηση» των γυναικών δεν είναι απάντηση στην ανισότητα, αλλά μετατόπιση του προβλήματος.
• Για τους ΛΟΑΤΚΙ καθολικούς, υιοθετεί μία διακριτική στάση. Δεν απέρριψε το έγγραφο Fiducia Supplicans που επιτρέπει ευλογίες ομόφυλων αλλά δήλωσε πως η εφαρμογή του πρέπει να γίνεται με πολιτισμική διάκριση. «Δεν μπορούμε να απαιτήσουμε ομοιομορφία σε χώρες που ακόμα ποινικοποιούν την ομοφυλοφιλία», είχε αναφέρει. Η θέση του φανερώνει σεβασμό στη θεολογία της Ρώμης, χωρίς να επιδιώκει πολιτικά ακτιβισμούς.

Οπως ανέφερε σε πρόσφατο προφίλ των New York Times ο καθηγητής θεολογικών σπουδών στο Χάρβαρντ, Ραούλ Ε. Ζεγκάρα, ο νέος Πάπας ξέρει καλά ότι «το επίκεντρο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας δεν είναι οι ΗΠΑ, ούτε ο Βόρειος Ατλαντικός».

Αν δεν ήταν Αμερικανός, σίγουρα θα ήταν κατάλληλος για την ηγεσία της Εκκλησίας, ανέφερε λίγες ημέρες πριν από την εκλογή του ο Μάρκο Πολίτι, βετεράνος αναλυτής του Βατικανού στη Ρώμη.

Πολλοί επισημαίνουν ότι η συμπεριφορά του είναι διαφορετική από αυτήν του Φραγκίσκου. Είναι συγκρατημένος και διακριτικός. «Δεν κάνει υπερβολές. Θα ευλογήσει μεν μωρά, αλλά δεν πρόκειται να τα πάρει αγκαλιά», σχολίασε ο 46χρονος πατέρας Μισέλ Φαλκόνε, ιερέας στο Τάγμα του Αγίου Αυγουστίνου, για τον καρδινάλιο Πρέβοστ.

Συγχαρητήρια από Τραμπ που ανυπομονεί να τον συναντήσει

Τα συγχαρητήριά του για την εκλογή του Πρέβοστ έδωσε αμέσως ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ γράφοντας στην ιδιωτική του πλατφόρμα: «Ενιωσα μεγάλη υπερηφάνεια όταν συνειδητοποίησα ότι είναι ο πρώτος Αμερικανός Πάπας. Ανυπομονώ να τον συναντήσω. Θα είναι μια πολύ σημαντική στιγμή!».

Σε μήνυμά του ο καθολικός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο ανέφερε: «Οι ΗΠΑ προσδοκούν περαιτέρω ενίσχυση των σχέσεων με την Αγία Εδρα και τον πρώτο Αμερικανό Ποντίφικα». Τον ενθουσιασμό της κυβέρνησης Τραμπ δεν έμοιαζε, όμως, να μοιράζεται χθες μερίδα συντηρητικών Ρεπουμπλικανών και μελών του κινήματος MAGA του Τραμπ.

Μιλώντας στην εκπομπή του λίγη ώρα μετά την ανακοίνωση του ονόματος του νέου Πάπα, ο συντηρητικός σχολιαστής και σύμμαχος του Τραμπ, Τσάρλι Κερκ, είπε: «Πρέπει να υπενθυμίσω ότι ο κ. Πρέβοστ δημοσίευε προπαγάνδα υπέρ του Τζορτζ Φλόιντ, του Αφροαμερικανού που πέθανε από ασφυξία κατά τη διάρκεια σύλληψής του το 2000». Σε λακωνικό μήνυμά της στην πλατφόρμα Χ, η γνωστή για τις ακροδεξιές θέσεις της σύμβουλος του Τραμπ, Λόρα Λούμερ, έγραψε: «Πάπας woke μαρξιστής».

Ο Τραμπ είχε εκδηλώσει την προτίμησή του ενόψει της εκλογής νέου Πάπα, υποστηρίζοντας τον αρχιεπίσκοπο της Νέας Υόρκης, καρδινάλιο Ντόλαν, για τον θρόνο του Αγίου Πέτρου. Η επιλογή του Πρέβοστ δείχνει ότι το κονκλάβιο, στην πλειοψηφία του διορισμένο από τον Πάπα Φραγκίσκο, επιλέγει Ποντίφικα πρόθυμο να επικρίνει την Ουάσιγκτον για την πολιτική της. Ο καρδινάλιος Πρέβοστ είχε κατά το παρελθόν καταδικάσει δημόσια τον «αμερικανισμό», όπως χαρακτήριζε την επιβλητική ισχύ των ΗΠΑ και την ικανότητά τους να ποδοπατούν τους ανθρώπους.

Τα δείγματα απέναντι στην Ορθοδοξία

Ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ δεν έχει ακόμα τοποθετηθεί επισήμως για την Ορθόδοξη Εκκλησία ή για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά το πρώτο μήνυμά του με επίκεντρο την «ειρήνη και τον διάλογο» δείχνει προδιάθεση συνέχειας και όχι ρήξης με τον δρόμο που είχε χαράξει ο Φραγκίσκος.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απέστειλε θερμές ευχές, μιλώντας για «ελπίδα ενότητας και συνεργασίας». Είναι πιθανό ο νέος Πάπας να κινηθεί με θεσμική ευγένεια αλλά χωρίς το προσωπικό πάθος του Φραγκίσκου για την προσέγγιση των Εκκλησιών. Δεν αναμένεται να υποχωρήσει θεολογικά σε ζητήματα πρωτείου, αλλά ίσως επιτρέψει έναν διάλογο πιο ήρεμο, απαλλαγμένο από θορύβους και προκλήσεις.

Για την Ελλάδα, η παποσύνη του Λέοντα ΙΔ΄ ενδέχεται να σηματοδοτήσει μια φάση χαμηλών τόνων αλλά ουσιαστικών επαφών, με τον προκαθήμενο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας να είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος σε θέματα μετανάστευσης κάτι που αφορά τη χώρα μας. Δεν αναμένονται τομές με ισχυρό συμβολικό φορτίο αλλά πιθανώς μια πιο θεσμική, εστιασμένη διπλωματία Εκκλησίας και Πολιτείας.

Για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος, η θεσμική του προσήλωση και η έμφαση στην ενότητα μέσα από την καθολικότητα της Ρώμης, δεν αφήνουν περιθώρια για θεολογικές υπερβάσεις. Ωστόσο, η απουσία επιθετικότητας και η αυγουστινιανή θεολογία της εσωτερικότητας καθιστούν πιθανό έναν βαθύτερο, υπαρξιακό διάλογο, ιδίως για θέματα ανθρωπολογίας και κοινωνικής ευθύνης.