Αποκάλυψη Brookings/ Με ελληνικά χρώματα ο “σκιώδης στόλος” της Ρωσίας- Πώς παρακάμφθηκαν οι κυρώσεις της Δύσης

Η αμερικανική δεξαμενή σκέψης (think tank) Brookings προχώρησε πριν μερικές ημέρες στη δημοσίευση μιας μεγάλης έρευνας σχετικά με τον μεγάλο “σκιώδη στόλο” που έχει αποκτήσει έμμεσα τη Ρωσία, γεγονός που της επέτρεψε τα τελευταία χρόνια, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, να κινείται ευέλικτα στις διεθνείς αγορές, ενίοτε “σπάζοντας” το εμπάργκο και τις κυρώσεις της Δύσης. Πρωταγωνιστές σε αυτή την προσπάθεια της Μόσχας φέρεται να είναι γνωστοί Έλληνες πλοιοκτήτες. Τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά.

Όπως σημειώνει το Brookings,aπό τότε που τα δυτικά έθνη άρχισαν να επιβάλλουν κυρώσεις στη Ρωσία σε απάντηση στην παράνομη εισβολή της στην Ουκρανία, έχει αναδυθεί ένας ανταγωνισμός μεταξύ των προσπαθειών της Ρωσίας να συγκεντρώσει έναν σκιώδη στόλο πετρελαιοφόρων και των προσπαθειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών να επιβάλουν κυρώσεις σε έναν ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό πλοίων. Οι προσπάθειες της Ρωσίας να αγοράσει εκατοντάδες παλαιά δεξαμενόπλοια – που συχνά πλησιάζουν στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους – έχουν βοηθηθεί από την προθυμία των δυτικών πλοιοκτητών να πουλήσουν πλοία στον ρωσικό στόλο, με μια υπερμεγέθη συνεισφορά από τους φορτωτές της ΕΕ γενικά και τους Έλληνες φορτωτές ειδικότερα.

Ωστόσο, οι φιλοδοξίες της Ρωσίας για δημιουργία σκιώδους στόλου έχουν αντιμετωπιστεί από μια επιθετική εκστρατεία κυρώσεων από τα δυτικά έθνη. Στις αρχές του 2025, η ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ ξεκίνησαν συλλογικά σαρωτικές νέες κυρώσεις σε ρωσικά πλοία, αυξάνοντας απότομα τόσο τον αριθμό των πλοίων που έχουν υποστεί κυρώσεις όσο και το μερίδιο των πλοίων του σκιώδους στόλου που υπόκεινται σε κυρώσεις. Παρακάτω, καταγράφουμε λεπτομερώς αυτές τις τάσεις και προτείνουμε διάφορα πρόσθετα μέτρα κυρώσεων.

Οι κυρώσεις στον σκιώδη στόλο της Ρωσίας αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό θέμα αυτήν την περίοδο, επειδή οι ΗΠΑ —σε μια προσπάθεια να διαπραγματευτούν τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία— προσφέρονται να άρουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Επομένως, είναι εξαιρετικά σημαντικό να κατανοήσουμε πόσο σημαντικές είναι οι δυτικές κυρώσεις και ποιος είναι ο ρόλος τους στον περιορισμό της Ρωσίας.

Ο αγώνας μεταξύ του αυξανόμενου σκιώδους στόλου της Ρωσίας και των δυτικών κυρώσεων

Μετά την επιβολή ανώτατου ορίου τιμών στο ρωσικό πετρέλαιο από την G7 και την Αυστραλία τον Δεκέμβριο του 2022, η Ρωσία άρχισε να συγκεντρώνει γρήγορα έναν «σκιώδη στόλο» δεξαμενόπλοιων που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων με την ελπίδα να πραγματοποιήσει συναλλαγές σε τιμές αγοράς. Ενώ οι δυτικές κυρώσεις ισχύουν για μια σειρά από υπηρεσίες εμπορίου πετρελαίου που εκτείνονται πέρα ​​από τη ναυτιλία, η παρουσία του σκιώδους στόλου -σε συνδυασμό με την εμφάνιση του ρωσικού ασφαλιστικού τομέα- έχει επιτρέψει στους Ρώσους παραγωγούς να παρακάμπτουν συχνότερα τις δυτικές κυρώσεις.

Σε μια προηγούμενη ανάρτηση , καταγράψαμε την πηγή, ανά εθνικότητα, 75 δεξαμενόπλοιων του σκιώδους στόλου που τέθηκαν υπό κυρώσεις από τις ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2025. Σε αυτήν την ανάρτηση, κατασκευάζουμε μια πιο ολοκληρωμένη -αν και όχι εξαντλητική- βάση δεδομένων του σκιώδους στόλου χρησιμοποιώντας μια ποικιλία πηγών, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης , της ουκρανικής κυβέρνησης και της Σχολής Οικονομικών του Κιέβου (KSE). Τώρα, μπορούμε να καταγράψουμε τόσο τον ρυθμό ανάπτυξης όσο και την προέλευση ολόκληρου του σκιώδους στόλου της Ρωσίας. Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου, ωστόσο, ότι το πραγματικό εύρος του σκιώδους στόλου είναι πιθανότατα πολύ μεγαλύτερο από τη μέτρησή μας και, ως εκ τούτου, τα δεδομένα μας πιθανότατα υπερεκτιμούν το ποσοστό των πλοίων που έχουν υποστεί κυρώσεις στον σκιώδη στόλο.

Πάνω από 340 δεξαμενόπλοια στον “σκιώδη στόλο” της Ρωσίας

Αναδύονται αρκετά σημαντικά διδάγματα. Πρώτον, όπως φαίνεται στο Σχήμα 1, αυτός ο σκιώδης στόλος έχει αυξηθεί σταθερά από λιγότερα από 100 σκάφη τον Φεβρουάριο του 2022 σε 343 σκάφη σήμερα – με τη Ρωσία να προσθέτει περίπου επτά σκάφη ανά μήνα τα τελευταία τρία χρόνια (μια μειοψηφία του σκιώδους στόλου προηγείται της εισβολής στην Ουκρανία, επειδή η Ρωσία πάντα χρειαζόταν τουλάχιστον κάποια χωρητικότητα για να μεταφέρει κρυφά το πετρέλαιό της). Δεύτερον, η ανάπτυξη του σκιώδους στόλου καθοδηγείται από τις πωλήσεις από εφοπλιστές στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της ΕΕ.

Όπως φαίνεται στο Σχήμα 2, η Ελλάδα ήταν η μεγαλύτερη πηγή δεξαμενόπλοιων σκιώδους στόλου από τις αρχές του 2022, περισσότερο από το διπλάσιο της συνεισφοράς από την υπόλοιπη Ευρώπη. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η ίδια η Ρωσία υπήρξε επίσης μια σημαντική πηγή πλοίων σκιώδους στόλου, καθώς πολλά πρώην πλοία της Sovcomflot έχουν μεταβεί στον σκιώδη στόλο για να βοηθήσουν τους Ρώσους εξαγωγείς να παρακάμψουν τις δυτικές κυρώσεις.

Σχήμα 1

Πηγή: Bloomberg και άλλες πηγές

Σχήμα 2

Πηγή: Bloomberg και άλλες πηγές

Συνδυάζουμε αυτά τα δεδομένα με πληροφορίες σχετικά με την επιβολή κυρώσεων από τη Δύση, ένα κύμα των οποίων έπληξε πλοία του σκιώδους στόλου νωρίτερα φέτος, για να συγκρίνουμε το συνολικό μέγεθος του στόλου με τον πληθυσμό των πλοίων που έχουν υποστεί κυρώσεις. Η ανάλυσή μας δείχνει ότι, από τα 343 δεξαμενόπλοια του σκιώδους στόλου της Ρωσίας, τα 264 έχουν υποστεί κυρώσεις από κάποιον συνδυασμό των αρχών της ΕΕ, του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ. Επιπλέον, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3, η επιθετική δραστηριότητα κυρώσεων κατά τους δύο πρώτους μήνες του 2025 αύξησε δραματικά το μερίδιο των πλοίων του σκιώδους στόλου που έχουν υποστεί κυρώσεις από την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο ή τις ΗΠΑ — φτάνοντας έως και το 77% μέχρι τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους.

Σχήμα 3

Πηγή: Bloomberg και άλλες πηγές

Σχήμα 4

Πηγή: Bloomberg και άλλες πηγές

Σημαντικό είναι επίσης ότι, καθώς ο συνολικός αριθμός των δεξαμενόπλοιων που έχουν υποστεί κυρώσεις από τουλάχιστον μία οντότητα έχει αυξηθεί, έχει αυξηθεί και ο αριθμός των δεξαμενόπλοιων που έχουν υποστεί κυρώσεις από πολλαπλές δυτικές οντότητες. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 4, μέχρι τον Μάρτιο του 2025, περίπου τα μισά (49%) πλοία του σκιώδους στόλου που έχουν υποστεί κυρώσεις είχαν λάβει κυρώσεις από πολλαπλές αρχές επιβολής κυρώσεων. Όπως δείχνει το Σχήμα 5, από τα 264 δεξαμενόπλοια στη βάση δεδομένων μας που έχουν λάβει επί του παρόντος κυρώσεις, τα 130 έχουν λάβει κυρώσεις από πολλαπλές χώρες (38 έχουν λάβει κυρώσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, 12 από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, 46 από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ και 34 έχουν λάβει κυρώσεις και από τις τρεις), ενώ 134 δεξαμενόπλοια έχουν λάβει κυρώσεις μόνο από μία μόνο οντότητα (85 έχουν λάβει κυρώσεις από τις ΗΠΑ, 37 από το Ηνωμένο Βασίλειο και 12 από την ΕΕ). Από τα 343 πλοία του σκιώδους στόλου της Ρωσίας, εξακολουθούν να υπάρχουν 79 που δεν έχουν λάβει επί του παρόντος κυρώσεις από την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο ή τις ΗΠΑ.

Σχήμα 5

Πηγή: Bloomberg, ιστότοπος «Πόλεμος και Κυρώσεις», KSE και κυρώσεις των ΗΠΑ στις 10 Ιανουαρίου

Πολιτικές επιπτώσεις για περαιτέρω κυρώσεις

Συνολικά, τα δεδομένα που παρουσιάζονται εδώ υποδηλώνουν ότι τα δεξαμενόπλοια που προμηθεύτηκαν από ναυτιλιακές εταιρείες της ΕΕ, ιδίως ελληνικής προέλευσης, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην υποβοήθηση της προσπάθειας της Ρωσίας να αποκτήσει έναν τεράστιο σκιώδη στόλο. Ωστόσο, οι επιθετικές ενέργειες στις αρχές του 2025 από την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ κατέκτησαν με επιτυχία ένα μεγάλο μερίδιο του σκιώδους στόλου. Υπό το πρίσμα αυτής της ανάλυσης, προτείνουμε να ληφθούν διάφορα πρόσθετα μέτρα: (i) Οι φορείς επιβολής κυρώσεων θα πρέπει να απαγορεύσουν την πώληση δυτικών δεξαμενόπλοιων σε αγοραστές που ενδέχεται να ενεργούν ως μεσάζοντες για τον σκιώδη στόλο της Ρωσίας· (ii) η επικάλυψη των κυρώσεων θα πρέπει να μεγιστοποιηθεί, έτσι ώστε -ιδανικά- οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ να επιβάλλουν κυρώσεις σε πλοία από κοινού σε όλες τις περιπτώσεις· και (iii) τα 79 πλοία στη βάση δεδομένων μας που δεν έχουν επιβληθεί επί του παρόντος κυρώσεις θα πρέπει να υποστούν κυρώσεις. Θα δημοσιεύσουμε μια πλήρη λίστα ευκαιριών για περαιτέρω κυρώσεις σε μελλοντική ανάρτηση.