ΑΡΘΡΟ LIBRE/Αλ. Ιτιμούδης: Ο γεωπολιτικός ρόλος του Βατικανού σε ένα μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον

Μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, το Βατικανό αντιμετωπίζει ένα ταχέως μεταβαλλόμενο παγκόσμιο τοπίο που απαιτεί αναπροσαρμογή του γεωπολιτικού του ρόλου. Το κέντρο βάρους του Καθολικισμού μετατοπίζεται ριζικά.

Του Αλέξανδρου Ιτιμούδη*

Στην Ευρώπη, η εκκοσμίκευση προχωρά σταθερά, συνοδευόμενη από τη δημογραφική πτώση. Έρευνες, όπως εκείνη του Pew Research Center το 2018 σε 34 ευρωπαϊκές χώρες, δείχνουν μια σταδιακή διάβρωση της καθολικής ταυτότητας, ενώ το πολιτικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης — με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Συνθήκη της Λισαβόνας — απομακρύνει περαιτέρω τις ευρωπαϊκές κοινωνίες από τις χριστιανικές τους ρίζες.

Αντίθετα, η ζωντάνια του Καθολικισμού συγκεντρώνεται ολοένα και περισσότερο στον Παγκόσμιο Νότο, ιδιαίτερα στην Αφρική.

Η ήπειρος γνωρίζει ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση, γεγονός που συνοδεύεται από άνοδο του αριθμού των καθολικών βαπτίσεων. Ωστόσο, ακόμα και εκεί, ο Καθολικισμός καλείται να ανταγωνιστεί τη δυναμική εξάπλωση άλλων χριστιανικών δογμάτων, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για την επιρροή του Βατικανού.

Η περίοδος του Πάπα Φραγκίσκου σηματοδότησε μια αποφασιστική στροφή προς μια πιο πραγματιστική διπλωματία του Βατικανού, ιδιαίτερα σε σχέση με ανερχόμενες δυνάμεις όπως η Κίνα.

Εγκαταλείποντας τις παραδοσιακές στρατηγικές Ostpolitik των Παπών Ιωάννη Παύλου Β’ και Βενέδικτου ΙΣΤ’, ο Φραγκίσκος διαπραγματεύτηκε μια πρωτοφανή — αν και προσωρινή — συμφωνία με το Πεκίνο το 2018 για τον διορισμό επισκόπων.

Η συμφωνία αυτή, που ανανεώθηκε το 2020 και το 2022, επιδιώκει να ενώσει τους Κινέζους Καθολικούς υπό την εξουσία του Πάπα, διατηρώντας ταυτόχρονα την αναγνώριση από τις κινεζικές αρχές.

Έτσι, το Βατικανό επέδειξε μια στρατηγική προτίμηση στον διάλογο έναντι της αντιπαράθεσης, αναδεικνύοντας μια διπλωματική φιλοσοφία που δίνει προτεραιότητα στην σταδιακή προσέγγιση έναντι της ακαμψίας των αρχών.

Αυτή η πολιτική ανοιχτού διαλόγου επεκτάθηκε πέρα από την Κίνα.

Υπό τον Φραγκίσκο, η Αγία Έδρα άνοιξε διαύλους επικοινωνίας με καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής, τη Ρωσία και τον ισλαμικό κόσμο, επιδεικνύοντας ευελιξία για τη διατήρηση της παρουσίας της σε περιοχές όπου ο Χριστιανισμός περιθωριοποιείται ή διώκεται.

Η πρωτοφανής προσέγγιση του Φραγκίσκου προς το Ισλάμ, που κορυφώθηκε με την υπογραφή της Διακήρυξης για την “Ανθρώπινη Αδελφότητα” το 2019 στο Άμπου Ντάμπι μαζί με σουνιτικές και σιιτικές αρχές, σηματοδότησε ένα ιστορικό ορόσημο, καθιστώντας το Βατικανό έναν μοναδικό μεσολαβητή σε έναν διχασμένο κόσμο.

Η γεωπολιτική δύναμη του Βατικανού δεν είναι μόνο συμβολική.

Πίσω από τα τείχη της Αγίας Έδρας υπάρχει ένας εξαιρετικά οργανωμένος και αποτελεσματικός διπλωματικός μηχανισμός.

Με δίκτυα ιεραποστολών και ενοριών παγκοσμίως, το Βατικανό διαθέτει ασύγκριτες δυνατότητες συλλογής και αξιολόγησης πληροφοριών, κάτι που το καθιστά ιδιαίτερα ευέλικτο και αποτελεσματικό μεσολαβητή σε διεθνείς κρίσεις.

Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Γάζας που αναζωπυρώθηκε τον Οκτώβριο του 2023 ανέδειξε αυτό τον ρόλο με σαφήνεια.

Ο Πάπας Φραγκίσκος κάλεσε επανειλημμένα σε κατάπαυση του πυρός, την απελευθέρωση των ομήρων και τη δημιουργία δύο κρατών, επιβεβαιώνοντας τη δέσμευση του Βατικανού στην ειρηνευτική διπλωματία και τη μοναδική ηθική του αυθεντία.

Καθώς το δημογραφικό κέντρο βάρους του Καθολικισμού μετατοπίζεται νοτιότερα και οι παγκόσμιες ισορροπίες ισχύος μεταβάλλονται ανατολικότερα, η στρατηγική του διαλόγου, της μεσολάβησης και του πραγματισμού καθιστά το Βατικανό κρίσιμο παίκτη στο διεθνές σκηνικό.

Ο επόμενος Πάπας θα κληρονομήσει όχι μόνο την κληρονομιά της διπλωματικής προσέγγισης του Φραγκίσκου, αλλά και την πρόκληση της διατήρησης της παγκόσμιας σημασίας της Αγίας Έδρας σε μια εποχή κατακερματισμού, εκκοσμίκευσης και εντεινόμενου ιδεολογικού ανταγωνισμού.

*Γεωπολιτικός Αναλυτής